Hết thời 'idol rởm' làm content rác

Ảo tưởng và sự thác loạn của một thời "content bẩn"

Có một giai đoạn mạng xã hội Việt Nam chẳng khác nào một chợ phiên hỗn tạp, nơi kẻ bất tài nhưng láu cá lại có cơ hội tung hoành. Chỉ bằng vài chiêu trò rẻ tiền, một cú livestream chửi bới, một màn khoe thân phản cảm, hay vài kịch bản dàn dựng vụng về nhưng "sốc tận óc" thì những gương mặt vô danh bỗng dưng vụt sáng thành "ngôi sao mạng". Cái đáng buồn là khán giả không thiếu, mà thậm chí còn chen nhau bấm follow, like và share, tiếp tay cho một hệ sinh thái méo mó mang tên "content bẩn". Sự tò mò bệnh hoạn, tâm lý dễ dãi và thị hiếu lệch lạc của một bộ phận công chúng chính là mảnh đất màu mỡ cho thứ "rác văn hóa" ấy sinh sôi, lấn át những giá trị sáng tạo chân chính.

Lương Công Thuận và Lê Văn Nhâm bị bắt khẩn cấp về hành vi "Gây rối trật tự công cộng"

Trong thế giới ấy, tri thức hay năng lực chẳng còn là thước đo. Thay vào đó, người ta dựng nên cả một "công nghiệp câu view" vận hành nhịp nhàng như dây chuyền sản xuất: hết màn đánh ghen giả, ném tiền xuống đường, úp bánh kem vào mặt người qua đường, lại đến những clip giả vờ "ngáo đá" giữa ngã tư đông đúc. Chỉ cần vài phút lên hình, video lập tức thu về hàng triệu lượt xem, đồng nghĩa với hàng trăm triệu đồng chảy ào ào từ quảng cáo và hợp đồng thương hiệu. Ở đó, đồng tiền biến ảo chính là chiếc bình oxy nuôi dưỡng sự lố bịch, biến sự tha hóa đạo đức thành một "thước đo" thành công.

Nhưng, "trò hề" ấy không thể kéo dài mãi. Bằng chứng nhãn tiền là vụ việc ngày 16/9 vừa qua: Công an xã Đông Thạnh (TP Hồ Chí Minh) đã bắt khẩn cấp hai nhân vật "lừng danh" trên TikTok là Lương Công Thuận (biệt danh "Thuận khùng báo đời") và Lê Văn Nhâm ("Minh báo đời yêu em"). Đây vốn là những gương mặt quen thuộc trong giới "giang hồ mạng", nổi lên nhờ những trò lố lăng, nhưng lại được một bộ phận người xem tung hô như... "người hùng". Bộ đôi này không từ bất kỳ chiêu trò phản cảm nào: nằm lăn ra giữa đường khi xe dừng đèn đỏ, chặn đầu ô tô gây ách tắc giao thông, đội quần lót lên đầu để gây cười, giả vờ ngáo đá giữa chốn đông người, thuê người diễn cảnh úp bánh kem vào mặt nhau, thậm chí còn dựng màn rượt đuổi trong khách sạn như một "bộ phim hành động" rẻ tiền. Mục đích duy nhất chỉ là câu kéo lượt xem, đổi lấy vài đồng donate và sự chú ý ngắn ngủi từ đám đông hiếu kỳ.

Thế nhưng, cái giá mà họ phải trả lần này không còn là vài lời chửi mắng trên mạng xã hội, cũng không phải sự tẩy chay chóng vánh của khán giả, mà là còng số 8 lạnh ngắt. Điều đó khẳng định một thực tế: mạng xã hội không thể là "sân khấu vô luật", và những hành vi xem thường cộng đồng, gây rối trật tự xã hội chắc chắn phải trả giá.

Câu chuyện của Thuận và Nhâm là một lát cắt trần trụi về sự tha hóa, phơi bày mặt tối của một lớp người coi thường luật pháp và các chuẩn mực xã hội. Họ không chỉ biến cộng đồng thành khán giả bất đắc dĩ, mà còn biến đường phố, vốn là không gian công cộng của hàng triệu người thành sân khấu riêng cho màn kịch rẻ tiền. Ở đó, luật lệ giao thông, an toàn của người dân, trật tự xã hội... tất cả đều bị coi nhẹ, miễn sao đổi lấy vài giây nổi tiếng ảo.

Cái gọi là "sáng tạo nội dung" trong trường hợp này thực chất chỉ là một dây chuyền sản xuất sự lố bịch có hệ thống. Ở đó, cái xấu được đóng gói thành "giải trí", sự phi pháp được khoác vỏ bọc "thử thách", còn những hành vi phản cảm lại được tung hô như "cá tính". Đáng nói hơn, chính sự tồn tại của những kẻ như Thuận và Nhâm cho thấy một thực trạng đáng báo động: đã có lúc, một bộ phận công chúng sẵn sàng bỏ qua chuẩn mực đạo đức chỉ để được cười cợt trước sự nhố nhăng, vô tình nuôi dưỡng cả một thế hệ "idol rởm".

Điều đáng sợ là đây không hề là trường hợp cá biệt. Còn nhớ cái tên Nờ Ô Nô từng khiến dư luận phẫn nộ khi ngang nhiên miệt thị người già neo đơn bằng những lời lẽ trịch thượng, giễu cợt: "Nghèo mà còn chê đồ ăn", "bớt nghèo lại đi nha, không ai giúp hoài đâu". Hay, vụ việc một TikToker cho trẻ em chui vào ống bê tông, tái hiện bi kịch của bé Hạo Nam, chỉ để câu kéo sự chú ý dư luận, hành động vừa vô nhân tính, vừa phản văn hóa. Thậm chí, có kẻ còn dựng clip "khuyên" đàn ông đừng lấy vợ Huế, Quảng Trị, dùng ngôn từ tục tĩu để phân biệt vùng miền, xúc phạm phụ nữ. Những "content bẩn" ấy chẳng khác nào con dao hai lưỡi: một mặt câu view, mặt khác cắt đứt niềm tin xã hội, làm tổn thương người yếu thế, gieo rắc định kiến và chia rẽ cộng đồng.

Tất cả rồi đều chung một kịch bản lặp lại: gây sốc, hút view, kiếm tiền, bị dư luận lên án và cuối cùng rơi thẳng vào vòng xoáy pháp luật. Nhưng, bi kịch lớn hơn nằm ở chỗ: trong cơn say ảo tưởng tiền bạc và hào quang nổi tiếng, họ cứ ngỡ mình là "ngôi sao", trong khi thực chất chỉ là những gã hề vô danh. Cái ảo tưởng ấy không chỉ hủy hoại chính họ, mà còn làm ô nhiễm môi trường văn hóa mạng, gieo mầm độc hại cho một thế hệ trẻ dễ bị cuốn theo, tưởng rằng sự nhố nhăng cũng có thể là một con đường đi tới thành công.

Xã hội trưởng thành và bản án cho sự nhố nhăng

"Hết thời của content rác" từng được thốt lên như một lời than vãn bất lực, nay đã trở thành hiện thực. Sự thay đổi ấy không phải tình cờ, cũng không đến từ những mệnh lệnh áp đặt, mà chính là kết quả tất yếu của một xã hội đang dần trưởng thành hơn trong cách nhìn nhận và ứng xử với các hiện tượng lệch chuẩn.

Một số hình ảnh mà 2 tài khoản TikTok "Thuận khùng báo đời" và "Minh báo đời yêu em" thường livestream thực hiện các thử thách phản cảm

Trước hết, công chúng ngày nay tỉnh táo hơn nhiều so với vài năm trước. Người xem không còn dễ dãi tung hô những clip phản cảm, mà ngược lại, họ đã trở thành lực lượng giám sát mạnh mẽ nhất. Mỗi chiêu trò nhố nhăng vừa xuất hiện lập tức bị cộng đồng bóc mẽ, bị chế giễu và nhanh chóng bị tẩy chay. Trong thế giới số, nơi thông tin lan truyền chỉ tính bằng giây, sức mạnh dư luận như "cây búa công lý", nhiều khi còn nhanh và mạnh hơn cả quyết định xử phạt của cơ quan chức năng. Đối với những kẻ làm "content bẩn", nỗi sợ lớn nhất không còn là thiếu view hay hụt like, mà là bị khán giả đồng loạt quay lưng, biến thành trò cười tập thể. Một đêm thôi cũng đủ để danh tiếng ảo sụp đổ, để những kẻ nghiện spotlight rơi vào trạng thái cô độc và chới với.

Thực tế cho thấy, pháp luật đã vào cuộc quyết liệt và rõ ràng hơn bao giờ hết. Nếu trước kia mức phạt hành chính chỉ vài triệu đồng, mang tính tượng trưng nhiều hơn là răn đe, thì hiện nay nhiều đối tượng đã bị xử lý hình sự. Các vụ án gần đây gửi đi một thông điệp cứng rắn: mạng xã hội không thể là "vùng xám" cho sự lộng hành. Những hành vi gây rối trật tự công cộng, xúc phạm danh dự nhân phẩm, bôi nhọ hình ảnh người khác hay tung tin thất thiệt kích động xã hội đều nằm trong tầm kiểm soát của pháp luật và đều bị xử lý nghiêm minh.

Nói về vấn đề này, luật sư Trần Tuấn Anh, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, cho rằng một số người cố tình câu view, câu like và kiếm tiền bằng hình thức bẩn làm lệch lạc văn hóa truyền thống cũng như tư duy của người xem. Việc cơ quan chức năng chỉ xử phạt hành chính với mức phạt quá thấp, trong khi có thể thu lợi hàng trăm triệu đồng là chưa đủ sức răn đe. Do đó, cần áp dụng thêm các hình thức bổ sung như đình chỉ hoặc khóa tài khoản của những người vi phạm, buộc các nền tảng phải dừng cung cấp dịch vụ cho họ trong một thời gian. Chỉ có vậy mới hạn chế được tình trạng đăng tải bừa bãi video bẩn như hiện nay.

Không dừng lại ở đó, những "mỏ vàng" từng nuôi sống giới làm video nhố nhăng, tức các nhãn hàng và doanh nghiệp cũng đã kịp tỉnh ngộ. Không thương hiệu nào dám mạo hiểm đặt sản phẩm của mình cạnh sự tai tiếng. Một logo xuất hiện bên dưới video phản cảm chẳng khác nào tự ký vào bản án hủy hoại uy tín của chính doanh nghiệp. Khi dòng tiền rút đi, đế chế "content bẩn" lập tức sụp đổ từ gốc rễ. Không còn hợp đồng quảng cáo, không còn tài trợ, những "idol" một thời phải lộ nguyên hình: tay trắng, danh dự hoen ố, bị chính thị trường loại bỏ không thương tiếc.

Nam TikToker đăng clip nói xấu phụ nữ Huế và Quảng Trị. Ảnh cắt từ clip

Quan trọng hơn, xã hội đã bước sang một giai đoạn mới. Nhóm khán giả trẻ vốn chiếm tỷ lệ áp đảo trên mạng xã hội không còn hứng thú với cảnh đánh ghen giả, với trò khoe thân lố bịch hay với tiếng chửi bới vô nghĩa. Thay vào đó, họ tìm đến những kênh review ẩm thực và du lịch chỉn chu, những video chia sẻ tri thức và kỹ năng sống, hay những nội dung sáng tạo và lành mạnh. Xu hướng này cho thấy một thị trường khổng lồ luôn sẵn sàng chào đón những nhà sáng tạo tử tế. Ở không gian ấy, giá trị thực, sự tinh tế và khả năng truyền cảm hứng chính là yếu tố quyết định để chinh phục khán giả, chứ không phải chiêu trò gây sốc.

Bởi vậy, "hết thời của content rác" không chỉ là kết quả của vài bản án răn đe hay vài chiến dịch kiểm soát truyền thông. Đó là hệ quả tất yếu của một tiến trình xã hội khi công chúng đủ trưởng thành, khi pháp luật đủ nghiêm minh và khi đồng tiền không còn dung dưỡng cho sự tha hóa.

Bảo Phương