Hiệu quả 15 năm thi hành Luật Nuôi con nuôi

Ngay từ khi Luật Nuôi con nuôi được ban hành, UBND tỉnh đã ban hành các kế hoạch triển khai thực hiện, như: Kế hoạch số 47/KH-UBND triển khai Luật Nuôi con nuôi; Kế hoạch số 02/KH-UBND về đăng ký nuôi con nuôi thực tế; Kế hoạch số 140/KH-UBND triển khai các nghị định sửa đổi, bổ sung... kịp thời tạo hành lang pháp lý vững chắc cho các cấp, các ngành thực hiện.

Trẻ em có quyền được chăm lo học tập

Ngoài ra, tỉnh đã xây dựng, vận hành hiệu quả cơ chế phối hợp liên ngành, đặc biệt trong lĩnh vực nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài, vốn phức tạp và nhạy cảm. Giao Sở Tư pháp, Sở Y tế và Công an tỉnh phối hợp đảm bảo việc xác minh nguồn gốc trẻ em, đánh giá điều kiện gia đình nhận nuôi và các thủ tục liên quan được thực hiện chặt chẽ, minh bạch, ngăn chặn nguy cơ lợi dụng việc nuôi con nuôi để trục lợi.

Công tác tuyên truyền, phổ biến và giáo dục pháp luật (PBGDPL) được xem là giải pháp gốc rễ. Hàng năm, UBND tỉnh ban hành kế hoạch PBGDPL, chỉ đạo Hội đồng PBGDPL các cấp đưa nội dung Luật Nuôi con nuôi vào chương trình tuyên truyền trọng tâm. Hình thức tuyên truyền đa dạng, phù hợp với từng đối tượng, địa bàn, như: Lồng ghép trong các buổi trợ giúp pháp lý tại các xã nghèo, vùng sâu vùng xa, khu vực biên giới; biên soạn và phát hành miễn phí các tài liệu, đề cương, tờ gấp pháp luật, tờ rơi hướng dẫn nghiệp vụ; tổ chức các hội nghị quán triệt cho cán bộ, chiến sĩ trong ngành công an với hàng nghìn lượt tham gia.

Song song với đó, coi trọng công tác bồi dưỡng, nâng cao năng lực cho đội ngũ công chức trực tiếp làm công tác. Từ năm 2011 đến nay, Sở Tư pháp tổ chức 11 lớp tập huấn nghiệp vụ cho gần 2.000 lượt công chức tư pháp, hộ tịch cấp xã. Nội dung tập huấn tập trung vào trình tự thủ tục, hồ sơ giải quyết, cách sử dụng biểu mẫu và sổ sách. Hoạt động thanh tra, kiểm tra cũng được duy trì thường xuyên với 24 cuộc kiểm tra trực tiếp tại UBND cấp huyện, xã từ ngày 1/1/2011 đến 30/9/2025. Kết quả đáng ghi nhận, 15 năm triển khai Luật Nuôi con nuôi, tỉnh Sơn La không có đơn thư khiếu nại, tố cáo và không có vụ việc vi phạm hành chính nào trong lĩnh vực nuôi con nuôi bị xử lý.

Trẻ em có quyền được vui chơi, phát triển thể lực.

Qua 15 năm, công tác đăng ký nuôi con nuôi tại Sơn La đã dần đi vào nền nếp, khắc phục được thói quen giải quyết theo tập quán cũ, đảm bảo tính pháp lý, quyền lợi cho các bên. Việc nuôi con nuôi trong nước, toàn tỉnh đã giải quyết đăng ký cho 1.467 trường hợp. Các trường hợp thực hiện đúng trình tự, thủ tục, đảm bảo mục đích nhân đạo, giúp trẻ em được nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trong môi trường gia đình. Trong lĩnh vực nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài, toàn tỉnh giải quyết duy nhất 1 trường hợp một trẻ em nữ 17 tuổi, có sức khỏe bình thường và được cháu ruột nhận nuôi. Con số này, mặc dù ít ỏi, lại phản ánh việc địa phương đã tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc ưu tiên tìm gia đình thay thế trong nước cho trẻ em theo quy định của Luật Nuôi con nuôi và Công ước La-hay.

Bên cạnh những kết quả đã đạt, hiện nay việc triển khai Luật Nuôi con nuôi cũng còn những khó khăn, vướng mắc đòi hỏi phải có giải pháp tháo gỡ từ cấp trung ương và địa phương. Như Điều 14 của Luật quy định người nhận nuôi phải "có điều kiện về kinh tế", nhưng lại không có văn bản nào hướng dẫn cụ thể thế nào là "có điều kiện". Bên cạnh đó, Phiếu lý lịch tư pháp số 1 không ghi rõ tội danh có án tích, gây khó khăn cho công chức trong việc xác định người nhận nuôi có thuộc trường hợp bị cấm hay không. Ngoài ra, khi cha mẹ đẻ cho con rồi để lại địa chỉ giả, khiến việc lấy ý kiến đồng ý theo luật định là bất khả thi. Đáng chú ý, pháp luật hiện hành chỉ quy định về "chấm dứt việc nuôi con nuôi" mà chưa có quy định về trình tự, thủ tục "hủy bỏ" quyết định đối với các trường hợp vi phạm quy trình ngay từ đầu...

Để hoàn thiện thể chế, tỉnh đã kiến nghị với Bộ Tư pháp chủ trì nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Luật Nuôi con nuôi, đảm bảo sự thống nhất với các luật mới như Luật Trẻ em. Cần thể chế hóa các chính sách về chăm sóc thay thế, bổ sung quy định về "hủy việc nuôi con nuôi". Đối với khu vực biên giới, cần nghiên cứu thủ tục riêng, đơn giản hơn và giảm lệ phí đăng ký để khuyến khích người dân.

Sau 15 năm triển khai Luật Nuôi con nuôi, tỉnh Sơn La đã thực hiện tốt các nội dung quy định trong Luật. Tuy nhiên, đây là một lĩnh vực phức tạp, đòi hỏi sự hoàn thiện liên tục cả về chính sách pháp luật và tổ chức thực hiện, góp phần xây dựng một hệ thống pháp luật về nuôi con nuôi ngày càng nhân văn, hiệu quả và thực sự vì lợi ích tốt nhất của trẻ em Việt Nam.

Lê Anh