Hình tượng người thầy trên màn ảnh: Cẩn trọng ranh giới giữa 'trẻ hóa' và suồng sã
Phim điện ảnh đương đại mang đến hình ảnh người thầy trẻ trung, năng động, gần gũi với học trò hơn, thậm chí có phần 'nghịch ngợm' và 'xì-tin'.
Diễn viên Huyme vai thầy giáo Hoàng trong “Anh thầy ngôi sao”
Ngọn đèn lặng lẽ tỏa sáng
Trong ký ức của nhiều thế hệ khán giả Việt, hình ảnh người thầy luôn gợi cảm xúc đặc biệt, thân thương. Ở giai đoạn chiến tranh và hậu chiến, điện ảnh Việt Nam khắc họa hình ảnh người thầy trong bối cảnh đặc biệt, nghèo khó, gian truân nhưng giàu tình người. Những thước phim như Cô giáo vùng cao (1969), Làng Vũ Đại ngày ấy (1983), Bao giờ cho đến tháng Mười (1984)… tái hiện tinh thần dân tộc, lòng yêu nghề và đức hy sinh thầm lặng của những người gieo chữ trong những năm tháng khắc nghiệt. Nhân vật giáo viên thời kỳ này giản dị nhưng kiên định với chữ "đạo".
Mỗi người thầy trên màn ảnh như một ngọn đèn lặng lẽ tỏa sáng, soi rọi tri thức và tình người trong giai đoạn khó khăn của đất nước. Theo ThS Hoàng Dạ Vũ (Phó Viện trưởng Viện Sân khấu Điện ảnh, Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội): "Với truyền thống tôn sư trọng đạo từ lâu đời của văn hóa Việt, hình ảnh người thầy trong điện ảnh luôn là những biểu tượng đẹp, đáng trân trọng, tượng trưng cho tinh thần tri thức và nhân văn".
Hình tượng đa chiều trong xã hội hiện đại
Sang giai đoạn Đổi mới, cùng sự chuyển động của kinh tế và xã hội, hình tượng người thầy trong phim Việt Nam trở nên đa chiều hơn. Người thầy không còn là "người truyền đạo" thuần túy mà là con người với nhiều trăn trở, phải đấu tranh giữa lý tưởng và thực tại, giữa cám dỗ vật chất và trách nhiệm với học trò.
Khi kinh tế và công nghệ phát triển, điện ảnh Việt chứng kiến sự "trẻ hóa" rõ rệt trong cách xây dựng nhân vật người thầy. Nhiều bộ phim như Chiến dịch trái tim bên phải, 12A&4H, Anh thầy ngôi sao, Giải cứu anh thầy… khai thác góc nhìn mới mẻ về nghề giáo.
ThS. Hoàng Dạ Vũ nhận định: "Dù trong hoàn cảnh nào, người thầy trong phim Việt đều là những người tốt, trân trọng con chữ, yêu thương học trò, thậm chí hy sinh đời sống cá nhân vì sự nghiệp trồng người. Đó là vẻ đẹp nhân văn bền bỉ của hình tượng người thầy".
Phim Anh thầy ngôi sao (2019) xoay quanh Hoàng, thầy giáo trẻ vừa dạy học vừa nuôi ước mơ ca hát. Nhân vật được xây dựng gần gũi, có ước mơ, sai lầm và quá trình trưởng thành. Bộ phim dùng nhiều yếu tố hài hước, tình huống dở khóc dở cười, mang lại tính giải trí nhưng vẫn truyền tải thông điệp nhân văn về nghề giáo, về hành trình thầy Hoàng nhận ra giá trị của công việc gieo chữ nơi đảo xa.
Trong khi đó, Giải cứu anh thầy (2024) đặt người thầy vào bối cảnh hiện đại, nơi mạng xã hội, hình ảnh cá nhân và áp lực đời sống trở thành yếu tố chi phối. Minh Thấu - "bậc thầy phong cách sống" vừa dẫn dắt, vừa đối diện nợ nần, sự giám sát của giang hồ và vòng xoáy hào quang phù phiếm. Phim khai thác nghịch lý giữa vẻ hào nhoáng và thực tế đầy mâu thuẫn, phản ánh khủng hoảng của người thầy trong xã hội đương đại, đồng thời kết hợp hài hước và châm biếm để tăng tính giải trí.
Trẻ hóa nhưng tránh suồng sã
So với trước đây, người thầy hiện đại không chỉ là tấm gương đạo đức mà còn là nhân vật sống động, có khát vọng, sai lầm, cảm xúc phức tạp. Mối quan hệ với học trò, cộng đồng và xã hội được khắc họa đa chiều hơn. Các yếu tố giải trí như hài hước, hành động, sức ảnh hưởng mạng xã hội… giúp hình tượng người thầy trở nên gần gũi và hấp dẫn hơn với khán giả trẻ.
"Họ không hoàn hảo nhưng chính sự không hoàn hảo khiến nhân vật người thầy trở nên thật và gần gũi hơn với đời sống", ThS. Hoàng Dạ Vũ nhận định. Khi điện ảnh phản ánh xã hội chuyển mình, nghề giáo cũng đối diện nhiều lựa chọn khó khăn và chính trong sự giằng co ấy, giá trị nhân văn của người thầy càng được làm rõ.
Phim điện ảnh đương đại mang đến hình ảnh người thầy trẻ trung, năng động, thân thiện hơn với học trò, thậm chí có phần tinh nghịch. Điều này phản ánh sự đổi thay của xã hội, khi ranh giới giữa thầy và trò mềm mại hơn, khi giáo dục không chỉ dạy chữ mà còn truyền cảm hứng.
Tuy nhiên, ThS. Hoàng Dạ Vũ lưu ý: "Các nhà làm phim cần cẩn trọng với ranh giới giữa việc trẻ hóa hình ảnh người thầy và việc thể hiện họ quá suồng sã, dễ gây hiểu lầm. Dù hiện đại đến đâu, "thầy vẫn phải ra thầy, trò vẫn phải ra trò". Nếu không giữ chuẩn mực này, hình tượng người thầy sẽ mất đi ý nghĩa biểu tượng".
Ngay cả với cách đặt tên phim, chị cũng cho rằng cần thận trọng: "Việc lạm dụng những cách gọi như "Anh thầy" tạo cảm giác thân thiện nhưng đôi khi làm giảm đi sự tôn kính vốn thuộc về nghề giáo. Người thầy có thể trẻ trung, gần gũi, nhưng không nên đánh mất sự nghiêm cẩn, đó mới là giá trị cốt lõi".
