HIV/AIDS có thể biến mất trong 10 năm tới?

Mục tiêu 95 – 95 - 95 nhằm chấm dứt HIV/AIDS mà không cần vắc-xin và thuốc điều trị.

Tuy nhiên, bất chấp những tiến bộ đáng kinh ngạc, HIV, virus gây suy giảm miễn dịch ở người vẫn là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng toàn cầu.

Mục tiêu 95 – 95 – 95

Các quốc gia trên thế giới đã ký kết tham gia mục tiêu của Liên Hợp Quốc nhằm “giảm tỷ lệ nhiễm HIV mới và tử vong liên quan đến AIDS xuống dưới tỷ lệ sinh sản là 1” theo từng quốc gia. Điều này đồng nghĩa mỗi người nhiễm HIV sẽ lây nhiễm cho ít hơn một người trong đời.

Nếu các quốc gia đạt được mục tiêu trên, số ca nhiễm mới HIV và tử vong vì AIDS vào năm 2030 dự kiến giảm 90% so với năm 2010. Mặc dù virus cần vắc-xin và thuốc điều trị nhưng nhân loại có thể đẩy tỷ lệ nhiễm HIV và tử vong vì AIDS xuống gần bằng 0 ngay cả khi không có thuốc. Thách thức là làm thế nào các quốc gia cùng đạt được mục tiêu này.

Phương pháp điều trị HIV đầu tiên được phê duyệt vào năm 1987 là AZT (azidothymidine) nhưng không phải hoàn hảo. Gần 4 thập kỷ với hơn 40 triệu ca tử vong vì AIDS, thế giới đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận trong việc tìm ra phương pháp điều trị HIV. Dù vậy, chúng ta vẫn đang nỗ lực tìm kiếm vắc-xin và thuốc điều trị.

Năm 2015, Liên Hợp Quốc lần đầu tiên đặt ra mục tiêu có thể chấm dứt giai đoạn coi AIDS là mối đe dọa sức khỏe cộng đồng vào năm 2030. Năm 2020, Chương trình Liên Hợp Quốc về HIV/AIDS (UNAIDS) đề ra mục tiêu 95 – 95 – 95 để có thể tuyên bố chấm dứt dịch bệnh.

Ba mục tiêu này gồm: 95% người nhiễm HIV biết tình trạng nhiễm HIV của mình; 95% người chẩn đoán nhiễm HIV được điều trị bằng thuốc kháng virus (ARV); 95% người điều trị bằng thuốc ARV đạt tải lượng virus ngưỡng an toàn.

Đến nay, thế giới vẫn chưa đạt được mục tiêu trên. Theo báo cáo mới nhất của UNAIDS, vào năm 2022, chỉ 76% trong tổng số 39 triệu người nhiễm HIV trên toàn thế giới sử dụng ART và 71% ức chế virus.

Trở ngại lớn nhất để đạt mục tiêu 95 – 95 – 95 là điều trị cho những người dễ bị tổn thương, bao gồm trẻ em. Năm 2022, chỉ 57% trong số 1,5 triệu trẻ em dưới 15 tuổi nhiễm HIV được điều trị. 46% được ức chế virus nhưng khoảng 84 nghìn trẻ chết vì các bệnh liên quan đến AIDS.

Một phần nguyên nhân do trẻ em không nằm trong nhóm thử nghiệm lâm sàng ban đầu để điều trị. Do đó các biện pháp điều trị chưa gần gũi và phù hợp với thể trạng của trẻ em. Biện pháp điều trị ưu tiên dành cho trẻ em chỉ mới được cấp phép vào năm 2021, dưới dạng một viên thuốc hòa tan trong nước.

Còn các loại thuốc điều trị khác có mùi vị khó chịu khó nuốt hoặc phải uống nhiều lần trong ngày. Vì vậy, nếu có thể giải quyết được việc tìm ra và phổ biến thuốc điều trị HIV dành cho trẻ em, số lượng người mắc và tử vong ở độ tuổi này có thể được kiểm soát.

Có nhiều rào cản để thực hiện mục tiêu đẩy lùi đại dịch HIV/AIDS.

Rào cản thực hiện mục tiêu

Để đạt mục tiêu 95 – 95 – 95 cũng sẽ đòi hỏi phải tiếp cận tốt hơn nhóm bé gái tuổi vị thành niên và phụ nữ trẻ, nhất là trong công tác phòng ngừa và xét nghiệm. Gần một trong 6 trường hợp nhiễm HIV mới vào năm 2022 là trẻ em gái và phụ nữ từ 15 – 24 tuổi. Nhiều người trong số họ sống ở châu Phi cận Sahara.

GS Abdool Karim - Phó Giám đốc khoa học tại Trung tâm Nghiên cứu Chương trình AIDS (Nam Phi) cho biết, sau khi được chẩn đoán và bắt đầu điều trị ARV, tỷ lệ ức chế virus ở phụ nữ cao và khả năng sống sót cũng cao. Để điều trị ARV trước tiên đòi hỏi bệnh nhân phải được xét nghiệm HIV nhưng tỷ lệ xét nghiệm nhìn chung vẫn ở mức thấp.

Nhiều khu vực bị ảnh hưởng nặng nề bởi HIV/AIDS vẫn thiếu các chương trình phòng ngừa dành cho phụ nữ trẻ và một số chương trình hiện có thường bỏ sót nhóm bé gái không được đến trường.

Trong khi đó, nhóm này phải đối mặt với tình trạng thiếu giáo dục, nghèo đói, mất an ninh lương thực nên nguy cơ nhiễm HIV đặc biệt cao. Vì vậy, cải thiện khả năng tiếp cận của các bé gái với các dịch vụ phòng ngừa cũng như giáo dục giới tính trong và ngoài trường học được coi là chìa khóa để giảm tỷ lệ nhiễm HIV ở nhóm này.

Chi phí cũng là rào cản lớn trong việc thực hiện mục tiêu 95 – 95 – 95. Theo ông Abdool Karim, các công cụ chấm dứt dịch bệnh đến năm 2030 sẽ phát huy tác dụng nhưng chỉ khi chúng đến được với người cần chúng.

Đơn cử, thuốc Cabotegravir có tác dụng cao trong việc phòng ngừa HIV vẫn chưa được sử dụng rộng rãi do giá thành cao, khoảng 3.700 USD mỗi liều tại Mỹ. Vì mức giá cao, thuốc này chưa được lưu hành ở châu Phi, nơi có tỷ lệ nhiễm HIV mới cao nhất.

Bên cạnh đó, xét nghiệm tải lượng virus HIV rất tốn kém. Ngoài ra, khoảng 25% người dân ngừng điều trị ARV do họ phải đối mặt với sự kỳ thị, không thể đến phòng khám hoặc không đủ khả năng điều trị.

Các chuyên gia nhất trí rằng còn nhiều trở ngại trên con đường chấm dứt đại dịch HIV/AIDS nhưng chúng ta có tất cả các công cụ để đạt được điều đó. Mục tiêu 95 – 95 – 95 cũng không đồng nghĩa dừng việc tìm kiếm vắc-xin và thuốc điều trị HIV, dù điều này rất khó khăn.

Các quốc gia như Botswana, Eswatini, Cộng hòa Thống nhất Tanzania, Zimbabwe đã đạt được mục tiêu 95 – 95 – 95 và thêm 16 quốc gia sắp đạt được các cột mốc này. Đáng chú ý, Mỹ tụt lại phía sau. Cả Đông Âu và Trung Á cũng bỏ lại rất xa, với chỉ 51% số người nhiễm HIV được điều trị ARV và chưa đến một nửa ức chế được virus.

Theo Live Science

Nguyễn Minh