'Hồ sơ Albatross' và bước ngoặt lịch sử của Singapore cách đây 60 năm

Ông Janadas Devan - cố vấn cấp cao của Bộ Phát triển kỹ thuật số và thông tin Singapore trong một chương trình podcast đặc biệt của kênh Channel News Asia đã chia sẻ nhiều điều thú vị về triển lãm và cuốn sách “Hồ sơ Albatross”, được ra mắt hôm 7-12, tập trung vào hồ sơ từng được giữ bí mật của Tiến sĩ Goh Keng Swee - vị Bộ trưởng Tài chính của Singapore cách đây 60 năm. “Không có tiết lộ mới nào gây chấn động… Thủ tướng Singapore Lý Quang Diệu đã kể hầu hết câu chuyện trong hồi ký của mình. Nhưng điều bạn thấy ở đây là khía cạnh con người phong phú… niềm đam mê, cảm xúc và những bất đồng của họ” - cựu Trưởng ban Truyền thông Chính phủ Singapore nhận xét.

Nhà lãnh đạo Lý Quang Diệu kêu gọi đám đông kiềm chế trong cuộc bạo loạn sắc tộc tháng 8-1964

“Hồ sơ Albatross”

Hồ sơ này là một tập hợp các tài liệu, ghi chú viết tay và văn bản của nội các mà cố Tiến sĩ Goh đã lưu giữ trong 10 tháng trước khi Singapore tách khỏi Malaysia vào tháng 8-1965. Ngoài việc là một tài liệu quan trọng ghi lại thời điểm then chốt trong lịch sử Singapore, “Hồ sơ Albatross” còn cung cấp những hiểu biết sâu sắc về các cuộc thảo luận cấp cao giữa các nhà lãnh đạo của cả 2 nước trong những tuần trước khi tách khỏi Malaysia. Bên cạnh việc xem xét nội dung của “Hồ sơ Albatross”, cuốn sách cùng tên còn bao gồm các đoạn trích từ những câu chuyện lịch sử truyền miệng của các nhân vật chủ chốt trong giai đoạn đó, bao gồm ông Lý Quang Diệu và Tiến sĩ Goh - người được coi là “kiến trúc sư của nền kinh tế Singapore hiện đại”.

Ông Janadas - điều phối viên của chính phủ cho dự án “Hồ sơ Albatross” lưu ý, một số cuộc phỏng vấn chỉ mới được giải mật gần đây, có nghĩa là chúng chỉ có thể được công bố khoảng 5 năm sau khi người được phỏng vấn qua đời. “Chúng tôi đã dành thời gian để xem xét những câu chuyện lịch sử truyền miệng này, và chúng tôi quyết định công bố tất cả cùng một lúc vì những câu chuyện này làm rõ thêm những gì có trong “Hồ sơ Albatross” - ông nói.

Mặc dù không biết chính xác khi nào Tiến sĩ Goh bắt đầu lập hồ sơ, nhưng tài liệu sớm nhất còn lưu lại được là từ tháng 7-1964, khoảng thời gian xảy ra các cuộc bạo loạn sắc tộc nghiêm trọng, chủ yếu giữa người Hoa và người Mã Lai, với nguyên nhân phức tạp bao gồm căng thẳng kinh tế - xã hội, chính trị, và cả ảnh hưởng từ chính sách đối đầu của Indonesia (Konfrontasi), dẫn đến hàng trăm người thương vong. “Sự việc xảy ra chỉ chưa đầy 1 năm sau khi Malaysia và Singapore sáp nhập. Đó là một “thảm họa” và gây sốc cho tất cả mọi người” - ông Janadas phân tích.

Tài liệu sớm nhất là một bản ghi nhớ dài do ông Lý Quang Diệu viết, trải dài khoảng 18 - 20 trang, tiết lộ đánh giá ban đầu của ông về những rạn nứt chính trị trong liên bang. “Chúng vô cùng thú vị vì cho bạn cái nhìn trực tiếp về cách suy nghĩ của họ đang phát triển khi các sự kiện diễn ra… Một số điều làm tôi ngạc nhiên vì đã phân tích rất sâu sắc về thực trạng chính trị. Nhiều điều ông ấy nói trong đó đã dự đoán được những sự kiện sẽ diễn ra… Và tôi rất ấn tượng bởi ngay cả vào thời điểm trước khi các cuộc bạo loạn sắc tộc xảy ra, ông ấy đã biết điều gì đang bị đe dọa và ông ấy biết rằng nếu họ nhượng bộ thì yêu cầu chính từ các nhà lãnh đạo Malaysia là gì” - ông Janadas nhận xét.

Tài liệu thứ hai trong “Hồ sơ Albatross” là ghi chép về các cuộc gặp của Tiến sĩ Goh với ông Tun Abdul Razak - Phó Thủ tướng Malaysia lúc bấy giờ, diễn ra ngay sau các cuộc bạo loạn. Ông Tun Razak nói với Tiến sĩ Goh rằng, Kuala Lumpur sẵn sàng cho phép Đảng Hành động nhân dân (PAP) của Singapore tham gia chính phủ liên minh với 2 điều kiện: Ông Lý Quang Diệu từ chức và PAP không được can thiệp vào khu vực người Mã Lai sinh sống. “Họ sẽ không bao giờ chấp nhận điều đó” - ông Janadas nói. Điều này xảy ra ngay sau cuộc tổng tuyển cử Malaysia vào tháng 4-1964, khi đó ông Devan Nair (cha của ông Janadas) là thành viên duy nhất của đảng PAP giành được ghế trong chính phủ liên minh.

Tiến sĩ Goh Keng Swee, cố Bộ trưởng Tài chính Singapore, người sưu tập “Hồ sơ Albatross”

Đề nghị bất ngờ

Khi căng thẳng leo thang, nhiều người ở Singapore hối hận vì đã ủng hộ việc sáp nhập. Theo lời kể của Tiến sĩ Goh, đây là thời điểm ông Lý Quang Diệu và đảng PAP quyết định tăng cường áp lực chính trị và tổ chức chính quyền trên đảo Singapore cũng như khắp Sabah và Sarawak (nằm trên đảo Borneo, phía Đông Malaysia, tách biệt với bán đảo Malaysia và giáp Indonesia). Ông Lý Quang Diệu sợ Kuala Lumpur có thể đã dàn xếp một vụ tai nạn (ví dụ luôn có những chiếc xe tải lớn chở gỗ, sau đó gỗ rơi ra và xe đi phía sau bị đập nát). Cuối năm 1964, ông kết luận rằng “chúng ta không thể tiếp tục được nữa”.

Vào tháng 3-1965, Tiến sĩ Goh đã viết bản báo cáo quan trọng nhất về các điều khoản khả thi cho một liên bang lỏng lẻo hơn. Nhưng sự sắp xếp lại hiến pháp này chưa bao giờ thành hiện thực. Sau bản báo cáo này có một khoảng trống trong “Hồ sơ Albatross”, bởi thực tế Tiến sĩ Goh mất phần lớn thời gian trong tháng 6 để đến Đức điều trị y tế. Khi ông trở về, các nhà lãnh đạo Singapore đã tổ chức một cuộc họp báo vào ngày 8-7-1965 sau khi biết được chính quyền Malaysia có ý định bắt giữ ông Lý Quang Diệu. Chỉ 2 ngày sau, một cuộc bầu cử bổ sung đã được tổ chức tại khu vực bầu cử Hong Lim, nơi ông Lee Khoon Choy của đảng PAP giành chiến thắng. Hai sự kiện này đã thuyết phục các nhà lãnh đạo liên bang rằng ông Lý Quang Diệu và đảng PAP không thể bị khuất phục hay đàn áp, đặc biệt là bởi các phần tử cực đoan của Tổ chức Quốc gia Mã Lai thống nhất (UMNO) ở Malaysia.

Sau đó, Phó Thủ tướng Tun Razak đã đề nghị Tiến sĩ Goh đến gặp ông tại Kuala Lumpur vào ngày 15-7 để bàn về phương án giải quyết tình hình. Ông Janadas nhận xét: “Tiến sĩ Goh nói trong hồi ký của mình là rất ngạc nhiên trước đề nghị này vì ông không chuẩn bị cho bất kỳ đề xuất nào. Ông chỉ nói với họ: “Tôi nghĩ cách tốt nhất là chúng ta đi theo những con đường riêng”. Vì vậy, Tiến sĩ Goh dường như là người đầu tiên sử dụng từ “chia tách”. Trong buổi trò chuyện đó, ông Tun Razak hỏi: “Ông có chắc là ông Lý sẽ đồng ý không?”. Tiến sĩ Goh trả lời: “Nếu chúng ta làm nhanh và giữ bí mật, tôi nghĩ ông ấy sẽ đồng ý”. Đến lượt ông Razak nói: “Ông hãy về hỏi lại ông ấy xem”. Khi ấy, Bộ trưởng Tài chính Goh Keng Swee muốn chia tách vì ông cảm thấy cái giá chính trị của việc ở lại Malaysia quá cao và lợi ích kinh tế thì không đáng kể. Mọi chuyện dần đi đến hồi kết. Chỉ một nhóm nhỏ người biết về các cuộc đàm phán phân ly. Đỉnh điểm vào rạng sáng 7-8-1965, Hiệp định phân tách được các bộ trưởng đàm phán từ cả 2 phía ký kết tại nhà riêng của Phó Thủ tướng Tun Razak ở Kuala Lumpur. Hai ngày sau, nền độc lập của Singapore được tuyên bố trên đài phát thanh.

Cựu Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long trong lễ công bố cuốn sách về “Hồ sơ Albatross” hôm 7-12-2025

Thêm sáng tỏ về tài năng của các nhà lãnh đạo

“Tiến sĩ Goh chia sẻ vào ngày 6-8 rằng ông đổ mồ hôi vì cảm giác như một tử tù đột nhiên được trả tự do. Cuộc đàm phán có thể đã diễn ra theo nhiều hướng khác nhau nếu Tiến sĩ Goh không dẫn dắt… Nhưng tôi thực sự không nghĩ rằng nó có thể bị trì hoãn mãi mãi, bởi vì những khác biệt cơ bản tồn tại giữa 2 xã hội là không thể giải quyết được” - ông Janadas nói.

Phải nói thêm rằng, trong câu chuyện này, các nhà lãnh đạo Singapore “vô cùng dũng cảm” khi sẵn sàng gánh chịu những rủi ro đáng kể, bao gồm cả việc bị giết. Điều này đặc biệt đúng với Thủ tướng Lý Quang Diệu, người cho đến những ngày cuối cùng trước khi thỏa thuận được ký kết vẫn lưỡng lự về việc chia tách và ưu tiên quyền tự trị lớn hơn trong liên bang. Nhưng sau vài năm, tất cả các nhà lãnh đạo sáng lập Singapore đều kết luận rằng đó là điều tốt nhất từng xảy ra với Singapore. “Những gì các bạn thấy trong “Hồ sơ Albatross” là một tài liệu nhân văn vô cùng phong phú. Lịch sử truyền miệng cho thấy tài năng lãnh đạo vĩ đại không chỉ dựa trên logic và lý trí. Nó bắt nguồn từ niềm đam mê sâu sắc và những cảm xúc mãnh liệt - ít nhất là trong trường hợp của chúng ta” - cựu Trưởng ban Truyền thông Chính phủ Singapore nhận định.

Có một điều thú vị là, chỉ đến năm 1994, khi ông Lý Quang Diệu được phép đọc hồi ký của Tiến sĩ Goh, ông mới phát hiện ra rằng, trái với chỉ thị của mình, Tiến sĩ Goh đã muốn chấm dứt hoàn toàn quan hệ liên bang ngay từ đầu và chưa bao giờ cố gắng tìm cách khác.

Yến Chi