Hoàn thiện cơ sở pháp lý để giải 'bài toán' mức sinh thấp

Mức sinh của Việt Nam đang có xu hướng giảm

Theo Tổng cục Thống kê, kể từ năm 2009 đến năm 2022, mức sinh của Việt Nam giữ trạng thái tương đối ổn định xung quanh mức sinh thay thế. Tuy nhiên, trong hai năm gần đây (2023 - 2024), mức sinh bắt đầu giảm nhanh hơn. Cụ thể, năm 2023 tổng tỷ suất sinh (TFR) của Việt Nam là 1,96 con/phụ nữ và năm 2024 giảm tiếp xuống còn 1,91 con/phụ nữ. Kinh nghiệm nhiều quốc gia trên thế giới như các nước châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc cho thấy khi mức sinh đã giảm thì khó có xu hướng tăng trở lại. Nếu không sớm có những chính sách kịp thời, mức sinh những năm tiếp theo sẽ tiếp tục giảm.

Mới đây, UBND tỉnh Đồng Nai vừa ban hành công văn hướng dẫn triển khai Nghị quyết số 32/2024/NQ-HĐND ngày 11/12/2024 của HĐND tỉnh về chính sách khuyến khích, kịp thời động viên tập thể, cá nhân thực hiện tốt công tác dân số, duy trì mức sinh và nâng cao chất lượng dân số sau khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Theo đó, các xã, phường thực hiện 3 năm liên tục đạt và vượt tỷ lệ 60% cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ sinh đủ 2 con, được hỗ trợ 20 triệu đồng/xã, phường; xã, phường thực hiện 5 năm liên tục đạt và vượt tỷ lệ 60% cặp vợ chồng trong độ tuổi sinh đẻ sinh đủ 2 con, được hỗ trợ 40 triệu đồng/xã, phường. Đối với chính sách khuyến khích duy trì mức sinh, phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi, có hộ khẩu thường trú trên địa bàn tỉnh Đồng Nai, được hỗ trợ một lần 1 triệu đồng/người.

Sau hợp nhất với tỉnh Bình Phước, tỉnh Đồng Nai có 95 phường, xã, dân số 4,4 triệu người. Báo cáo của UBND tỉnh Đồng Nai cho thấy, năm 2024, tỷ suất sinh trung bình của phụ nữ trên địa bàn ở mức thấp, dưới mức sinh thay thế. Số con trung bình của phụ nữ đạt 1,52 con/người, dưới mức sinh thay thế. Để nâng cao chất lượng dân số, phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo theo chuẩn nghèo của tỉnh, đối tượng bảo trợ xã hội; người sống tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số sẽ được miễn phí tầm soát trước sinh và sơ sinh tại các cơ sở y tế công lập trên địa bàn tỉnh.

Không chỉ tỉnh Đồng Nai đối mặt với thách thức lớn về mức sinh thấp, mà TP Hồ Chí Minh cũng đang gặp áp lực vì sự gia tăng nhanh chóng của quá trình già hóa dân số có một phần nguyên nhân từ mức sinh thấp. Hiện nay, tổng tỷ suất sinh tại TP Hồ Chí Minh năm là 1,39 con, thấp hơn rất nhiều so với mức 1,91 con của cả nước và nằm trong nhóm 21 tỉnh, thành có tỷ lệ sinh thấp nhất cả nước. Để giải quyết tình trạng thiếu hụt nguồn lao động, gia tăng áp lực lên hệ thống an sinh xã hội, TP Hồ Chí Minh đã triển khai nhiều biện pháp và chính sách hỗ trợ, khuyến khích các cặp vợ chồng sinh đủ hai con như: hỗ trợ 3 triệu đồng cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi; hỗ trợ phụ nữ mang thai và trẻ sơ sinh thuộc hộ nghèo, cận nghèo, đối tượng bảo trợ xã hội và những người sống tại xã đảo được thực hiện tầm soát trước sinh và tầm soát sơ sinh với tổng số tiền 2 triệu đồng/người.

Bên cạnh đó, thành phố cũng đã đưa ra các giải pháp mạnh mẽ nhằm tăng tổng tỷ suất sinh trong giai đoạn 2025 - 2030 bao gồm các giải pháp tổng thể nhằm giải quyết vấn đề mức sinh thấp, già hóa dân số và nâng cao chất lượng dân số của thành phố; triển khai các chiến lược truyền thông mạnh mẽ, đặc biệt là sử dụng nền tảng số hóa và mạng xã hội để tuyên truyền thông điệp “mỗi cặp vợ chồng sinh đủ hai con”…

Tỉnh Vĩnh Phúc trước đây (nay đã sáp nhập thành tỉnh Phú Thọ) là một trong nhiều địa phương trên cả nước có mức sinh chênh lệch giữa các vùng, đối tượng ngày càng lớn. Trước tình hình đó, các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, kế hoạch hóa gia đình đã được triển khai để đạt mức sinh thay thế, góp phần ổn định quy mô dân số, đạt mục tiêu đến năm 2030 duy trì vững chắc mức sinh thay thế với bình quân mỗi phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ có 2,1 con. Để đạt được mục tiêu trên, Vĩnh Phúc đẩy mạnh, triển khai sâu rộng truyền thông về dân số và phát triển đến các cấp, ngành, cơ quan, đoàn thể, tổ chức chính trị - xã hội, cộng đồng, gia đình và từng cặp vợ chồng.

Cần nhiều biện pháp khuyến khích tăng, duy trì mức sinh

Từ các dẫn chứng trên có thể thấy, để giải “bài toán” mức sinh thấp rất cần chính sách khuyến khích nhằm nâng cao mức sinh. Bên cạnh đó, trong quá trình xây dựng pháp luật về dân số cũng cần quan tâm đến nhóm chính sách lớn là duy trì mức sinh thay thế; nâng cao chất lượng dân số và thích ứng già hóa dân số.

Tại buổi giám sát của Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội đối với UBND TP Hồ Chí Minh về việc thực hiện các chính sách dân số giai đoạn 2018 - 2024 ngày 1/4/2024, TS.BS Nguyễn Văn Vĩnh Châu - Phó Giám đốc Sở Y tế TP Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh, sự cần thiết của việc thể chế hóa các quy định của pháp luật, bảo đảm rằng mỗi cặp vợ chồng có quyền quyết định số lượng con và thời gian sinh con. “Bên cạnh đó, cần có sự đồng bộ và linh hoạt trong các chính sách về an sinh xã hội, giáo dục, y tế, nhà ở xã hội, thuế thu nhập cá nhân... để tạo ra môi trường thuận lợi cho các cặp vợ chồng trẻ có thể thật sự yên tâm sinh con và sinh đủ hai con”, TS.BS Nguyễn Văn Vĩnh Châu nhấn mạnh.

Dự thảo Luật Dân số (sửa đổi) do Bộ Y tế xây dựng có một loạt chính sách hỗ trợ được đề xuất nhằm khuyến khích các gia đình sinh đủ hai con, trong đó có các nhóm chính như: hỗ trợ tài chính; ưu đãi xã hội; nới rộng chế độ thai sản… Dự án Luật Dân số (sửa đổi) sẽ trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 10. Trước đó, ngày 3/6/2025, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số cho phép vợ chồng, cá nhân tự quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh, tạo nền tảng pháp lý cho việc điều chỉnh chính sách dân số theo hướng toàn diện và bền vững.

Hồng Minh