Hoàn thiện thể chế hải quan, hỗ trợ doanh nghiệp phát triển

Cơ chế một cửa quốc gia đã đến “ngưỡng phát triển mới”

Nghị định số 85/2019/NĐ-CP ngày 14/11/2019 của Chính phủ được ban hành trong bối cảnh Việt Nam đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, mở rộng hội nhập kinh tế quốc tế và tham gia ngày càng sâu vào các chuỗi thương mại toàn cầu. Việc xây dựng cơ chế một cửa quốc gia khi đó được xem là bước tiến quan trọng, giúp chuẩn hóa quy trình xử lý thủ tục, từng bước chuyển từ phương thức quản lý thủ công sang nền tảng điện tử, kết nối đa cơ quan.

Qua 6 năm thực hiện, cơ chế này đã tạo ra những thay đổi tích cực, đặc biệt trong việc rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp và nâng cao tính minh bạch trong quản lý nhà nước. Việc nộp hồ sơ điện tử thay cho hình thức trực tiếp đã giúp doanh nghiệp chủ động hơn, đồng thời tạo điều kiện để cơ quan quản lý tăng cường giám sát trên cơ sở dữ liệu tập trung.

Hải quan tích cực ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đối số. Ảnh: CHQ

Không chỉ mang lại hiệu quả về thủ tục, cơ chế một cửa quốc gia còn góp phần thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực hải quan và kiểm tra chuyên ngành, hình thành nền tảng cho việc mở rộng trao đổi thông tin giữa các bộ, ngành, cũng như kết nối với đối tác quốc tế trong giai đoạn tiếp theo.

Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực tế, một số bất cập đã dần bộc lộ, đòi hỏi khung khổ pháp lý phải được cập nhật, hoàn thiện và đồng bộ hóa ở mức cao hơn.

Điểm bất cập dễ nhận thấy là mức độ triển khai giữa các bộ, ngành còn chưa đồng đều. Dù cùng kết nối trên Cổng thông tin một cửa quốc gia, nhưng cách thức tiếp nhận, xử lý và phản hồi hồ sơ của nhiều cơ quan lại khác nhau, thiếu chuẩn chung về dữ liệu và quy trình kỹ thuật.

Điều này khiến doanh nghiệp phải thích ứng với nhiều biểu mẫu và phương thức khai báo, làm tăng chi phí thời gian, đồng thời hạn chế khả năng liên thông giữa các hệ thống quản lý. Không ít trường hợp, một loại chứng từ phải nộp lặp lại cho nhiều cơ quan chỉ vì thiếu quy định công nhận và tái sử dụng dữ liệu.

Đáng chú ý, Nghị định số 85/2019/NĐ-CP chưa quy định rõ trách nhiệm chia sẻ, khai thác và tái sử dụng dữ liệu giữa các cơ quan quản lý chuyên ngành. Việc phân công trách nhiệm còn phân tán, thiếu cơ chế bắt buộc về chuẩn dữ liệu, dẫn đến tình trạng hệ thống có kết nối kỹ thuật, nhưng chưa hình thành được dòng chảy thông tin liên thông thực chất.

Một điểm nghẽn khác là cơ chế kết nối giữa Cổng thông tin một cửa quốc gia với Hệ thống xử lý dữ liệu điện tử hải quan và hệ thống công nghệ thông tin của các bộ, ngành chưa được quy định đầy đủ. Dữ liệu phát sinh trong quá trình xử lý hồ sơ chưa được tận dụng để phục vụ phân tích, đánh giá rủi ro, trong khi đây là nền tảng quan trọng để chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm - định hướng mà Chính phủ đã kiên trì thúc đẩy nhiều năm qua.

Sự thiếu liên thông dữ liệu không chỉ làm giảm hiệu quả của cơ chế một cửa, mà còn kìm hãm tiến trình chuyển đổi số, khiến một số thủ tục vẫn mang tính “điện tử hóa hình thức”, chưa tạo ra giá trị tối ưu cho doanh nghiệp và cơ quan quản lý.

Trong bối cảnh chuyển đổi số được xác định là đột phá chiến lược, việc duy trì các quy định chưa theo kịp thực tiễn không chỉ tạo rào cản kỹ thuật, mà còn ảnh hưởng đến mục tiêu hiện đại hóa quản lý nhà nước trong lĩnh vực hải quan và kiểm tra chuyên ngành.

Hướng tới mô hình quản lý hiện đại

Từ thực tiễn triển khai và yêu cầu hội nhập ngày càng cao, việc hoàn thiện khung pháp lý cho cơ chế một cửa quốc gia trở thành đòi hỏi cấp thiết.

Cục Hải quan cho biết, dự thảo Nghị định thay thế Nghị định số 85/2019/NĐ-CP có nhiều điểm mới nổi bật, như chuẩn hóa dữ liệu, đẩy mạnh chia sẻ, giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm, hướng tới mô hình quản lý hiện đại. Trọng tâm cải cách được thể hiện ở một số nhóm giải pháp lớn.

Thứ nhất, quy định rõ trách nhiệm chia sẻ, công nhận và tái sử dụng dữ liệu. Doanh nghiệp chỉ cần khai báo một lần trên Cổng thông tin một cửa quốc gia, dữ liệu được tự động chia sẻ giữa các cơ quan liên quan. Điều này giúp giảm trùng lặp hồ sơ, tiết kiệm thời gian và chi phí, đồng thời tạo nền tảng quan trọng để hình thành hệ sinh thái dữ liệu liên ngành.

Thứ hai, chuẩn hóa dữ liệu và bổ sung bản khai chung theo chuẩn thống nhất. Việc chuẩn hóa thông tin khai báo không chỉ phục vụ kết nối kỹ thuật, mà còn giúp xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung, hỗ trợ phân tích rủi ro và nâng cao chất lượng công tác quản lý.

Thứ ba, bổ sung cơ chế kết nối, trao đổi dữ liệu giữa Cổng thông tin một cửa quốc gia với Hệ thống điện tử hải quan và hệ thống công nghệ thông tin của các bộ, ngành. Qua đó, dữ liệu phát sinh sẽ được khai thác toàn diện hơn cho mục tiêu giám sát, đánh giá rủi ro và phục vụ công tác hậu kiểm.

Thứ tư, chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm. Dự thảo hướng tới giảm tỷ lệ hàng hóa phải kiểm tra trước thông quan, đồng thời tăng hiệu quả kiểm tra sau thông quan dựa trên phân tích dữ liệu và quản lý rủi ro. Cách tiếp cận này giúp vừa tạo thuận lợi thương mại, vừa đảm bảo yêu cầu quản lý nhà nước.

Thứ năm, mở rộng thủ tục điện tử đối với tất cả các loại hình phương tiện vận tải xuất nhập cảnh, quá cảnh, bao gồm cả đường bộ, đường sắt, đường thủy nội địa, thay vì chỉ giới hạn ở đường biển và đường hàng không như trước.

Song Linh