Hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật đất đai

Tạo hành lang pháp lý vững chắc cho phát triển kinh tế - xã hội

Phát biểu khai mạc Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh, đất đai là nguồn lực đặc biệt quan trọng của quốc gia, vừa là tư liệu sản xuất chủ yếu, vừa là địa bàn phân bổ dân cư, xây dựng kết cấu hạ tầng, bảo đảm quốc phòng - an ninh, đồng thời là tài nguyên to lớn để huy động cho phát triển kinh tế - xã hội.

Trong suốt tiến trình đổi mới, Đảng và Nhà nước ta luôn coi đất đai là trụ cột chiến lược, có ý nghĩa quyết định đối với công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Nhận thức sâu sắc điều đó, thời gian qua, công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật về đất đai luôn được đặt ở vị trí trung tâm trong tiến trình cải cách thể chế, bảo đảm khai thác, sử dụng hợp lý, hiệu quả nguồn lực này.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: Thảo Mộc

Tại Kỳ họp bất thường lần thứ 5, Quốc hội Khóa XV vào ngày 18/1/2024, Luật Đất đai năm 2024 (Luật Đất đai sửa đổi) được thông qua và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/8/2024 với nhiều điểm đổi mới căn bản, toàn diện. Đây là kết quả của quá trình chuẩn bị công phu, lấy ý kiến rộng rãi từ thực tiễn, thể chế hóa đầy đủ tinh thần các chủ trương lớn của Đảng tại Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 16/6/2022 cũng như Nghị quyết số 39-NQ/TW ngày 15/1/2019 của Bộ Chính trị.

Luật Đất đai sửa đổi lần này đã có những bước tiến quan trọng như đổi mới cơ chế quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất theo hướng đồng bộ, thống nhất với quy hoạch tổng thể quốc gia và quy hoạch ngành, lĩnh vực; hoàn thiện quy định về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, bảo đảm hài hòa lợi ích Nhà nước, người dân và doanh nghiệp; bổ sung cơ chế định giá đất tiệm cận giá thị trường, minh bạch và công khai; đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ số trong quản lý đất đai.

Những nội dung đổi mới này được kỳ vọng sẽ khắc phục căn bản những bất cập kéo dài, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho phát triển kinh tế - xã hội, củng cố niềm tin của nhân dân và cộng đồng doanh nghiệp.

Toàn cảnh Hội thảo. Ảnh: Thảo Mộc

Tuy nhiên, theo lãnh đạo Bộ Tư pháp, thực tiễn tổ chức thi hành pháp luật đất đai thời gian qua cho thấy, vẫn còn nhiều vấn đề tồn tại, hạn chế phát sinh. Qua nắm bắt báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường và phản ánh, kiến nghị của các Hiệp hội, doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực bất động sản, hệ thống pháp luật đất đai hiện hành và pháp luật có liên quan vẫn còn tình trạng chồng chéo, thiếu thống nhất; hệ thống quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất theo quy định của Luật Đất đai hiện nay chưa phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp; cơ chế định giá đất đã có nhiều đổi mới nhưng thực tiễn vẫn còn bất cập.

Cùng với đó, còn có tình trạng bảng giá đất được điều chỉnh tăng cao ở một số địa phương để tiệm cận thị trường dẫn tới nhiều hệ quả: nghĩa vụ tài chính về đất của doanh nghiệp, người dân tăng đột biến; chi phí bồi thường, giải phóng mặt bằng đội lên; nhiều dự án đình trệ vì chi phí vượt khả năng của nhà đầu tư; đồng thời làm gia tăng khiếu kiện, phản ứng xã hội; hệ thống pháp luật hiện nay vẫn đang tiếp tục điều chỉnh, thay đổi ở nhiều lĩnh vực, dẫn đến thiếu đồng bộ tại thời điểm áp dụng như: Luật Đấu giá tài sản, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn, Luật Đấu thầu...

Việc tổ chức thi hành pháp luật về đất đai tại một số địa phương còn gặp khó khăn, nhất là trong giai đoạn chuyển tiếp giữa luật cũ và luật mới. Đặc biệt, nhiều dự án đầu tư sử dụng đất triển khai qua nhiều giai đoạn pháp lý khác nhau nhưng thiếu quy định chuyển tiếp rõ ràng, gây lúng túng cho địa phương trong xử lý hồ sơ và triển khai dự án; bên cạnh đó, nhiều quy định mới của Luật Đất đai 2024 cần được hướng dẫn chi tiết, cụ thể để bảo đảm khả năng thi hành, tránh khoảng trống pháp lý trong quá trình thực hiện…

TS. Cấn Văn Lực, Chuyên gia Kinh tế trưởng Ngân hàng BIDV nhấn mạnh, Luật Đất đai bước đầu luật hóa chủ trương chính sách của đảng, bảo đảm định hướng xuyên suốt trong quản lý và sử dụng đất đai; góp phần đồng bộ hóa các bộ luật liên quan, tạo nên sự thống nhất trong hệ thống pháp luật, đặc biệt trong các lĩnh vực quy hoạch, kế hoạch, tài chính và quản lý đất đai.

Toàn cảnh Hội thảo. Ảnh: Thảo Mộc

Đây cũng là cơ sở hình thành nhận thức, quan điểm và cách làm mới về quy hoạch, kế hoạch, tài chính đất đai; đồng thời thúc đẩy việc đổi mới trong thu thập và quản lý thông tin, dữ liệu. Cùng với đó, bước đầu hình thành cơ sở thông tin, dữ liệu đất đai, từ đó minh bạch hóa thị trường đất đai và bất động sản. Điều này sẽ giúp việc đăng ký, quản lý và sử dụng đất đai ngày càng rõ ràng, giảm tình trạng tranh chấp hay sử dụng sai mục đích.

TS. Cấn Văn Lực nhấn mạnh, Luật Đất đai với những đổi mới trong quản lý đất đai đã góp phần tăng thu ngân sách nhà nước. Nhiều địa phương cho thấy kết quả rõ rệt, với mức thu lên đến hàng trăm nghìn tỷ đồng - đây là nguồn lực quan trọng cho phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, cùng với những thành công, vẫn cần tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp luật, quy trình đăng ký, quản lý, và tăng cường công khai minh bạch để bảo đảm sử dụng đất đai hiệu quả, bền vững.

Kịp thời tháo gỡ "điểm nghẽn"

Bà Đoàn Thị Thanh Mỹ, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đất đai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết, thời gian vừa qua, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn rà soát thông tin phản ánh về "điểm nghẽn" trong lĩnh vực đất đai và gửi kết quả rà soát theo yêu cầu của Đảng ủy Bộ Tư pháp - Cơ quan Thường trực Ban Chỉ đạo Trung ương về hoàn thiện thể chế, pháp luật và đã đưa vào Báo cáo số 76-BC/ĐU ngày 2/8/2025 của Đảng ủy Bộ Tư pháp, đã báo cáo Ban chỉ đạo Trung ương tại Phiên họp chuyên đề ngày 5/8/2025 và thông báo kết quả Phiên họp tại Thông báo số 08-TB/BCĐTW ngày 8/8/2025.

Bà Đoàn Thị Thanh Mỹ, Phó Cục trưởng Cục Quản lý đất đai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: Thảo Mộc

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tổ chức thực hiện nhiệm vụ rà soát văn bản quy phạm pháp luật về đất đai phục vụ yêu cầu sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013. Kết quả rà soát đã được tổng hợp trong báo cáo của Chính phủ báo cáo Quốc hội (Báo cáo số 167/BC-CP ngày 04 tháng 4 năm 2025), trong đó có kết quả rà soát các văn bản quy phạm pháp luật về đất đai cần sửa đổi và đề xuất Quốc hội cho phép sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương để thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

"Hiện nay, trong quá trình soạn thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp tục cập nhật các vấn đề vướng mắc, khó khăn trong thực hiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp trong lĩnh vực đất đai để đề xuất sửa đổi trong Luật Đất đai" - Bà Đoàn Thị Thanh Mỹ chia sẻ.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội các nhà thầu xây dựng Việt Nam cho rằng, công tác giải phóng mặt bằng hiện đang là "nút thắt" lớn của nhiều dự án. Thủ tục quá rườm rà, điển hình như quy định thông báo thu hồi đất phải thực hiện 3 lần (Điều 87) khiến thời gian kéo dài đáng kể. Chuyên gia này kiến nghị, cần đơn giản hóa các bước thực hiện và quy định rõ ràng hơn để giảm tình trạng ách tắc.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội các nhà thầu xây dựng Việt Nam phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: Thảo Mộc

Bên cạnh đó, hiện vẫn chưa có văn bản quy định thống nhất về mức hỗ trợ của chủ đầu tư trong quá trình giải phóng mặt bằng. Thực tế cho thấy, có trường hợp người được hỗ trợ trước nhận mức cao, trong khi người đến sau lại nhận thấp hơn, dẫn đến khiếu kiện, tranh chấp.

Liên quan đến tái định cư, ông Nguyễn Quốc Hiệp nhấn mạnh, cần xác định rõ trách nhiệm bố trí tái định cư như thế nào và quy định cụ thể trong Luật Đất đai, nhằm bảo đảm quyền lợi của người dân và tính khả thi của các dự án.

Đại diện Hiệp hội Bất động sản Việt Nam cũng cho rằng, giá đất cần được xác định sát thực tế, có bảng giá, hệ số K phù hợp. Cùng với đó, cần đẩy mạnh phân cấp, phân quyền để hỗ trợ các dự án và nâng cao năng lực thực thi. Việc xây dựng và thực hiện quản lý nhà nước theo mô hình chính quyền hai cấp cần được rà soát kỹ, đánh giá thực trạng để bảo đảm tính thống nhất và hiệu quả.

Trong các quy định hiện hành, vẫn tồn tại điểm nghẽn và mâu thuẫn giữa các bộ luật. Hiện Luật Đất đai mới chỉ đồng bộ được một số luật như Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Nhà ở... trong khi còn nhiều luật khác chưa khớp. Do đó, cần có giải pháp đồng bộ toàn bộ hệ thống pháp luật nhằm giải quyết dứt điểm các vướng mắc. Song song với đó, phải tăng cường cơ chế kiểm tra, giám sát, đẩy mạnh số hóa và xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai, bảo đảm liên thông, kết nối dữ liệu để phục vụ công tác định giá sát với thị trường.

Đại diện Hiệp hội Bất động sản Việt Nam phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: Thảo Mộc

"Luật Đất đai là đạo luật có tầm ảnh hưởng sâu rộng và tác động lâu dài tới xã hội, vì vậy quá trình sửa đổi phải có tầm nhìn dài hạn, bảo đảm phù hợp với thực tiễn và khoa học, hạn chế tối đa việc sửa đổi nhiều lần" - đại diện Hiệp hội Bất động sản Việt Nam nhấn mạnh.

Hội thảo tiếp tục lắng nghe những ý kiến có giá trị thực tiễn và khoa học, góp phần quan trọng trong việc tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đồng thời đề xuất những định hướng hoàn thiện chính sách, pháp luật về đất đai, bảo đảm việc triển khai Luật Đất đai sửa đổi được thống nhất, hiệu quả, ổn định, phục vụ sự phát triển bền vững của đất nước.

Ông Lê Đình Vinh, Giám đốc Công ty Luật TNHH VIETTHINK phát biểu tại Hội thảo. Ảnh: Thảo Mộc

Kết luận tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc trân trọng cảm ơn những ý kiến đóng góp hết sức thẳng thắn, tâm huyết, cởi mở của đại diện các cơ quan quản lý nhà nước với các hiệp hội nghề nghiệp, doanh nghiệp, chuyên gia, nhà khoa học để nhận diện đầy đủ, khách quan và trao đổi, phân tích nguyên nhân của những "điểm nghẽn" trong thể chế, những khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành pháp luật đất đai.

Đồng thời khẳng định, những kiến nghị, đề xuất này sẽ là cơ sở thực tiễn quan trọng để các cơ quan nhà nước có thẩm quyền nghiên cứu, tiếp thu, hoàn thiện thể chế cũng như và triển khai các giải pháp khả thi nhằm bảo đảm Luật Đất đai đi vào cuộc sống một cách đồng bộ, hiệu quả.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp đề nghị, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý với vai trò là cơ quan tham mưu, giúp việc cho Bộ trưởng Bộ Tư pháp thực hiện các nhiệm vụ của Cơ quan Thường trực Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật Trung ương tổng hợp đầy đủ các ý kiến phát biểu và phối hợp với đơn vị có liên quan của Bộ Nông nghiệp và Môi trường nghiên cứu, tiếp thu, giải trình và xây dựng Báo cáo kết quả tổ chức Hội thảo trình Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật Trung ương.

Trên cơ sở đó, báo cáo Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xem xét, cho ý kiến chỉ đạo để nghiên cứu, hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu quả tổ chức thi hành pháp luật đất đai...

"Để tiếp nối thành công của Hội thảo này, thời gian tới, Hội đồng phối hợp phổ biến, giáo dục pháp luật Trung ương với vai trò là cơ quan tư vấn giúp Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo, phối hợp thực hiện công tác hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp nhỏ và vừa sẽ tiếp tục tổ chức các Hội thảo/Tọa đàm/Diễn đàn đối thoại với cộng đồng doanh nghiệp để kịp thời nắm bắt các "điểm nghẽn" về thể chế, khó khăn, vướng mắc của doanh nghiệp và các địa phương, cơ sở trong tổ chức thi hành pháp luật liên quan đến doanh nghiệp, hoạt động sản xuất, kinh doanh" - Thứ trưởng Bộ Tư pháp nhấn mạnh.

Thảo Mộc