Hoạt động cố vấn chính sách công

Một hoạt động thảo luận chính sách ở Anh. Ảnh: GETTYIMAGES

Mô hình “Think tank” đã được áp dụng trong nhiều lĩnh vực ở hầu hết quốc gia, đặc biệt trong lĩnh vực kinh tế nhằm phát huy sự tìm tòi, sáng tạo và gợi ý những biện pháp phù hợp trong quá trình phát triển.

Tại Anh, một số nhóm nghiên cứu được coi là có ảnh hưởng đặc biệt trong việc định hình chính sách kinh tế có thể kể đến là Viện Adam Smith, nơi tập trung đưa ra các chính sách thị trường tự do; Trung tâm cải cách châu Âu, với mục đích thúc đẩy cuộc tranh luận về tương lai của Liên minh châu Âu (EU); Trung tâm Nghiên cứu Chính sách do cựu Thủ tướng Anh Margaret Thatcher thành lập vào năm 1974...

Một số tổ chức có tác động với quá trình thảo luận chính trị như Viện Nghiên cứu Tài chính (IFS), Quỹ Joseph Rowntree, Viện Nghiên cứu Chính sách công hay Quỹ The King's… Tiến sĩ Bethany Sinclair, chuyên gia tiếp cận cộng đồng ở Bắc Ireland (Anh) giải thích cách các sở, ban, ngành chính phủ tham khảo từ nghiên cứu học thuật hoặc báo cáo của những tổ chức cố vấn độc lập trong nước: “Sự tham gia của các nhóm Think tank có ý nghĩa như đơn vị cố vấn, tư vấn, mở ra những cuộc thảo luận bàn tròn hoặc trong giai đoạn phát triển chính sách - trước khi trải qua quá trình xem xét ở quốc hội. Các Think tank có thể tư vấn hoặc hợp tác với nhà hoạch định chính sách của chính phủ”.

Trên thế giới, những mô hình nghiên cứu, tư vấn chính sách thông thường có thể nằm trong hệ thống cơ quan nhà nước nhưng không nhận tài trợ trực tiếp từ ngân sách; tập hợp các nhà khoa học, những chuyên gia từ nhiều lĩnh vực (chính trị, kinh tế, xã hội hoặc tổng hợp). Một số nhóm cố vấn tham gia soạn thảo tài liệu về thực trạng của đất nước và thế giới, đưa ra bình luận, những phân tích, gợi ý đối với chính sách công, nhưng họ không trực tiếp dự thảo chính sách. Họ đóng vai trò là nhà nghiên cứu trình bày những lời bình luận, đánh giá các chính sách hiện hành và đưa ra những gợi ý cho các cơ quan hành chính công.

Hoạt động của nhóm cố vấn chính sách có thể xuất phát từ hai nguồn tài trợ gồm ngân sách công và nguồn của tư nhân, giúp các chuyên gia nghiên cứu một cách khách quan. Kết quả nghiên cứu của họ cần độc lập và có tính tham chiếu, không giống những kết quả nghiên cứu nội bộ mà các cơ quan nhà nước làm theo đặt hàng. Tuy nhiên, theo Tiến sĩ Bethany Sinclair, vẫn có trường hợp các nhóm nghiên cứu tư nhân tại Anh trong khi đóng góp vào các cuộc thảo luận về chính sách công, phải đối mặt chỉ trích liên quan nguồn tài trợ và minh bạch. Những bất lợi này có thể ảnh hưởng đến khả năng hoạt động độc lập và hiệu quả của họ.

Việc tài trợ không minh bạch cho một số nhóm nghiên cứu làm dấy lên lo ngại rằng họ có thể đang ủng hộ doanh nghiệp hoặc tổ chức thay vì lợi ích chung của công chúng. Một báo cáo năm 2022 đã nhấn mạnh tầm quan trọng của tính minh bạch trong việc tài trợ các nhóm nghiên cứu, kêu gọi công khai nhiều hơn về nhà tài trợ và số tiền tài trợ. Mặt khác, vai trò của các nhóm chuyên gia kinh tế cũng đứng trước nhiều rào cản khiến họ không thể phát huy năng lực, nguyên nhân có thể do thể chế kinh tế xơ cứng, thiếu thông tin và số liệu thực tiễn hoặc không phản ánh đầy đủ, khiến việc trao đổi và cố vấn không hiệu quả.

Ở Mỹ, mô hình Hội đồng các nhà tư vấn kinh tế (CEA) cho Tổng thống là một thí dụ điển hình về “Think tank” đã được chính phủ các nước châu Âu áp dụng rộng rãi. Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, nhiều quốc gia châu Âu đã mô phỏng mô hình CEA của Mỹ và thành lập các hội đồng tư vấn với những tên gọi khác nhau. Thí dụ, Pháp có Hội đồng Phân tích kinh tế (Conseil d'analyse économique) dưới quyền Thủ tướng, gồm 32 thành viên; Đức có Hội đồng Các nhà thông thái (Council of Wisemen) dưới quyền Thủ tướng, gồm 11 người.

Các nước Đan Mạch, Hà Lan, Thụy Điển, Phần Lan, Italy, Áo cũng thành lập những cơ chế hội đồng tương tự. Các hội đồng này thường họp định kỳ hằng tháng trước mỗi quyết định lớn của chính phủ và nộp khuyến nghị sau khi kết thúc cuộc họp. Một số hội đồng ở châu Âu thành lập với mục đích giúp chính phủ điều hướng dư luận theo quan điểm đồng thuận với các chính sách và các biện pháp kinh tế.

MINH TIẾN