Học hỏi cách để sống hạnh phúc từ động vật

Justin Greg là trợ lý nghiên cứu cấp cao của Dự án Truyền thông Cá heo (có trụ sở tại bang Florida, Mỹ), chuyên nghiên cứu về cá heo và thúc đẩy việc bảo tồn chúng. Ông cũng là tác giả cuốn sách nổi tiếngAre Dolphins Really Smart?.

Ông hiện giảng dạy về hành vi và nhận thức của động vật tại Đại học St Francis Xavier ở Nova Scotia, Canada.

Trong cuốn sách mới If Nietzsche Were a Narwhal của mình, ông tiếp tục khám phá chủ đề trí thông minh. Lần này, đối tượng nghiên cứu của ông là con người. Cuốn sách có phụ đề: "Trí thông minh động vật tiết lộ điều gì về sự ngu ngốc của con người?".

Chân dung tác giả Justin Greg. Ảnh: Twitter

Nghĩ nhiều về tương lai chưa hẳn là điều tốt

“Con người có một vài đặc điểm khiến chúng ta thành công một cách kỳ lạ. Những khả năng đó là những thứ mà động vật không có. Chúng ta luôn cố gắng tìm hiểu xem người khác đang nghĩ gì còn động vật thì không làm điều đó. Động vật cũng không quan tâm đến lý do tại sao mọi thứ lại xảy ra”, ông cho biết.

“Hai kỹ năng này cho phép con người đưa ra những giả định phức tạp về tương lai sẽ diễn ra như thế nào, nhưng những giả định như vậy thường trở nên sai lầm do thiếu thông tin và mang tính may rủi”, ông chia sẻ.

Theo ông, chúng ta rất quan tâm đến việc suy nghĩ về tương lai của mình và lập kế hoạch cho nó, đến mức chúng ta sẽ cố gắng lên kế hoạch cho những gì sẽ xảy ra sau khi chết. Nhưng điều này không tốt chút nào.

“Rất nhiều niềm vui và điều tốt đẹp xuất hiện khi nghĩ về tương lai, nhưng nó cũng có thể bị phá hủy. Trong một thế giới mà mọi người thực sự có xu hướng sống cho hiện tại, theo kiểu Phật giáo và ít bận tâm đến tương lai, có lẽ họ sẽ hài lòng hơn với những gì mình có. Hoặc ít nhất là bớt hư vô và đau khổ hơn một chút”, ông nói.

Điều gì làm con người trở nên khác biệt?

Thông minh là một phẩm chất khó xác định và cộng đồng khoa học không có định nghĩa tiêu chuẩn nào về nó. Nó thường được cho là liên quan đến việc thu thập thông tin hữu ích và sau đó lập kế hoạch để thực hiện nó, nhưng có nhiều quan điểm về chủ đề này.

Mặc dù vậy, theo ông Gregg, các nhà khoa học ghi nhận những khác biệt lớn giữa trí thông minh của con người và động vật.

Gregg nói: “Trí thông minh của con người không phải là một thứ đơn lẻ, nó là sự kết hợp của các kỹ năng nhận thức hình thành trong quá trình tiến hóa. Sự kết hợp kỳ lạ của các kỹ năng nhận thức khiến chúng ta khác biệt”.

Những kỹ năng nhận thức này giống với những kỹ năng mà bạn thấy ở các loài khác. Nhưng các phiên bản của con người phức tạp hơn và tạo nên trí thông minh mà chúng ta nhận ra là con người.

“Chúng ta có sự hiểu biết về quan hệ nhân quả, về lý do tại sao mọi thứ xảy ra. Đặt điều đó cùng với lý thuyết về tư duy và năng lực ngôn ngữ của con người, bạn sẽ có sự kết hợp cho phép chúng ta làm những điều thực sự phức tạp mà động vật không thể làm được”, ông Gregg cho biết.

Động vật không tìm kiếm ý nghĩa của cuộc sống

Động vật không suy nghĩ nhiều về tương lai như con người. Ảnh: Rd

Gregg nói rằng kiến thức của chúng ta sẽ mất đi vào một ngày nào đó. Động vật có kiến thức về cái chết của người khác, nhưng chúng không biết rằng bản thân chúng rồi cũng sẽ chết.

Gregg cho biết nỗi ám ảnh của con người về việc cố gắng tìm kiếm ý nghĩa trong cuộc sống bắt nguồn từ kiến thức này.

“Động vật có thể không tìm kiếm ý nghĩa. Bởi vì chúng thiếu 'trí tuệ cái chết', tức là sự hiểu biết về cái chết không thể tránh khỏi, nên không chắc rằng chúng đang tìm kiếm ý nghĩa. Chúng cũng không bị cản trở bởi những suy nghĩ đó", ông nói.

“Cho dù việc tìm kiếm ý nghĩa là tốt hay xấu thì cũng là chủ đề tranh luận. Rất nhiều điều đẹp đẽ đến từ kiến thức về cái chết và quá trình tìm kiếm ý nghĩa sau đó như nghệ thuật, âm nhạc, hay bất kỳ điều gì tuyệt vời”, ông cho biết.

Tìm kiếm ý nghĩa cũng khiến người ta có những hành động không tốt với nhau. Vì theo ông, mọi người và xã hội có xu hướng coi trọng đạo đức khi họ nghĩ rằng họ đã tìm ra cách tốt nhất để sống. Nếu cách đó khác với ý tưởng của một nhóm khác, xung đột sẽ xảy ra.

Ông nói rằng cuộc chiến tranh giữa các tôn giáo trong suốt lịch sử là một ví dụ mạnh mẽ cho thấy việc tìm kiếm ý nghĩa của chúng ta có thể mang tính hủy diệt. Sau tất cả, động vật không gây chiến.

Điều đó không có nghĩa là động vật sống trong một thiên đường yên bình. “Tự nhiên là xấu xa”, Gregg nói.

“Bất kỳ loài nào, đặc biệt là động vật có vú, đều phải đối mặt với các loài khác và những mối quan hệ đó nói chung là đối kháng. Bạn là kẻ săn mồi hoặc là con mồi. Hòa bình, theo đúng nghĩa thì mọi người đều hòa thuận nhưng lại thực sự không phải là một phần của tự nhiên”, ông cho biết.

Con người cũng là một loài hung bạo và chúng ta hòa nhập với những cuộc đấu tranh của tự nhiên. Ông nói: "Con người thật giỏi trong việc phá hoại!".

Gregg nói rằng tính cách bạo lực của chúng ta có thể là do chúng ta tiến hóa từ tinh tinh. Chúng tấn công và giết các thành viên của các loài tinh tinh cạnh tranh để thể hiện sự thống trị xã hội.

“Tinh tinh khá phá phách, nhưng bonobo (tinh tinh lùn) thì không. Nếu chúng ta tiến hóa từ một loài khác, chúng ta có thể đã không phá hoại như vậy”, ông nói.

Động vật có cảm thấy hạnh phúc hơn con người không?

Giống như trí thông minh, hạnh phúc là một phẩm chất khó xác định, nhưng các nhà tâm lý học đã đưa ra một số định nghĩa khả thi.

Gregg nói: “Động vật cảm thấy một loại hạnh phúc ở mức độ thấp tương tự như cách chúng ta cảm nhận được niềm vui”.

Ông cho biết khả năng đạt được trạng thái hạnh phúc ở mức độ cao bằng việc triết lý về ý nghĩa của cuộc sống chắc chắn là có thật đối với con người. Nhưng thực tế, hầu hết thú vui của chúng ta đều đến từ những mục tiêu đơn giản như uống cốc nước chanh mát lạnh vào ngày nắng nóng.

Động vật có thể liên quan đến cảm giác đó khi các nhu cầu hàng ngày của chúng được đáp ứng.

Ông chia sẻ: “Niềm vui là một phần của tất cả các hệ thống sinh học. Hạnh phúc và niềm vui là điều thúc đẩy động vật làm bất cứ điều gì. Động vật bị đánh đố bởi cảm xúc. Chúng luôn cảm nhận được cảm xúc và đó là điều thúc đẩy hành vi. Trong cuốn sách, tôi nói những con gà là loài động vật khá vui vẻ. Gà và tôi có thể đạt được mức độ hạnh phúc tương tự bằng cách no căng bụng và ngủ ngon, an toàn và ấm áp”.

Theo ông, sự khác biệt là trí thông minh của con người đã trang bị cho chúng ta khả năng đánh giá mức độ hạnh phúc của bản thân dưới dạng trừu tượng, một điều mà động vật không thể làm được.

Nhiều người bên ngoài cộng đồng khoa học từ chối tin con người có bất kỳ điểm tương đồng về tinh thần nào với động vật. Và một số người từ chối tin chúng ta thực sự là một phần của thế giới động vật.

Ông nói: “Những người đến từ truyền thống Cơ đốc giáo hoặc Do Thái giáo thường không muốn tin vào điều đó. Người Hy Lạp cổ đại giữ niềm tin đó, và nó đã ngấm ngầm vào tư tưởng Cơ đốc giáo. Xã hội thế tục của chúng ta đã thoát ra khỏi truyền thống Cơ đốc, và tôi có những người bạn không theo Cơ đốc giáo nhưng vẫn tin rằng có điều gì đó khác biệt về con người”.

Theo ông, ở các nền văn hóa khác trên thế giới hoặc các nền văn hóa bản địa ở Canada, không có cùng sự khác biệt. Họ cảm thấy rằng tất cả chúng ta đều được cắt ra từ cùng một tấm vải”.

Mặc dù thế giới động vật có thể có điều gì đó để chúng ta học hỏi, Gregg cảnh báo không nên nhìn vào động vật và các tổ chức động vật để rút ra bài học cuộc sống.

Ông nói: “Đó là một cuộc sống khó khăn chứa đầy máu, răng và móng vuốt”.

Nam Giao

Theo South China Morning Post