Hồi sinh JCPOA - chặng đường dài luôn gập ghềnh

Quang cảnh vòng đám phán thứ 7 trong tiến trình hồi sinh JCPOA diễn ra trong tuần trước. Ảnh: Reuters

Kế hoạch hành động toàn diện chung, hay còn gọi là Thỏa thuận Hạt nhân Iran (JCPOA) đạt được vào năm 2015 tại Thủ đô Vienna, Áo giữa Iran với Nhóm P5+1 (gồm 5 Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc là Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc cùng với Đức). Tuy nhiên, năm 2018, dưới thời cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump, Mỹ chính thức rút khỏi JCPOA, kéo theo hàng loạt diễn biến bất ổn đe dọa sự tàn lụi của thỏa thuận này.

Thời gian gần đây, chính quyền Mỹ của Tổng thống Joe Biden và các bên cùng khẳng định tầm quan trọng của JCPOA đối với vận mệnh của an ninh quốc tế. Từ đó, tạo ra những nỗ lực thực hiện hồi sinh JCPOA với các vòng đàm phán có nhiều triển vọng tích cực, phù hợp với thực tiễn mới. Cuối tuần trước, cũng tại Vienna, vòng đàm phán thứ 7 đã diễn ra. Đáng chú ý, đây là vòng đàm phán đầu tiên giữa các cường quốc với chính phủ mới của Iran, sau khi Tổng thống Iran Ibrahim Raisi nhậm chức từ đầu tháng 8.

Tuy nhiên, sau 5 ngày căng thẳng, vòng đám phán thứ 7 bị tạm dừng với nhiều thất vọng của Mỹ và châu Âu. Theo đó, Iran đưa ra những đề xuất mới làm thay đổi nhiều nội dung từng đạt được sự thống nhất hơn 70% trong 6 vòng đàm phán trước đó. Điều này khiến các nước phương Tây bày tỏ quan ngại và cho rằng, Iran có dấu hiệu quay trở lại quan điểm ngoại giao cứng rắn thay vì có cách tiếp cận mới thiện chí và hợp tác hơn.

Theo tuyên bố của các nước châu Âu, vòng đàm phán vừa qua có một khoảng cách lớn và chưa nhìn ra triển vọng thu hẹp. Ba nước châu Âu gồm Pháp, Anh và Đức (Nhóm E3) cho rằng, những đề xuất mới của Iran không phù hợp với JCPOA, thậm chí còn vượt quá giới hạn cho phép. Nhóm E3 cũng bày tỏ rằng, Iran có dấu hiệu đi ngược lại những sự nhượng bộ vốn rất khó khăn để đạt được. Các cuộc đàm phán được tiếp tục vào những ngày tới nhưng nguy cơ thất bại là rất cao.

Theo truyền thông quốc tế, trước khi vòng đàm phán thứ 7 bị tạm dừng, Iran trình bày 2 tài liệu nêu chi tiết các đề xuất về cách dỡ bỏ các lệnh trừng phạt và giảm quy mô các tiến bộ hạt nhân của nước này. Tuy nhiên, phía Mỹ chỉ muốn dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt không phù hợp với JCPOA và vẫn giữ nguyên các biện pháp trừng phạt khác có liên quan đến vi phạm nhân quyền hoặc khủng bố.

Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đánh giá, triển vọng đàm phán thành công rất thấp vì xuất hiện nguy cơ không tìm được tiếng nói chung. Dù Iran cũng cho thấy sự cố gắng đạt được thỏa thuận, song, những gì diễn ra giữa các bên dường như đang đi vào ngõ cụt.

Theo giới chuyên gia quốc tế, trong 6 vòng đàm phán trước đây, các bên đưa ra đề xuất khá toàn diện về hạn chế chương trình hạt nhân của Iran, đặc biệt là dỡ bỏ các lệnh trừng phạt kinh tế đối với Iran nguyện vọng căn bản của chính quyền Iran. Tuy nhiên, những đề xuất mới của Iran mang tính thay đổi sâu rộng, bị các nhà đàm phán châu Âu đánh giá là không thực tế. Thậm chí, Trung Quốc và Nga thường có thiên hướng ủng hộ lập trường của Iran thì nay cũng nghiêng nhiều hơn về quan điểm của châu Âu.

Ở góc độ khác, nhiều chuyên gia quốc tế cho rằng, đề xuất mới của Iran có liên quan đến các lệnh trừng phạt mới do chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden áp đặt. Bởi, Iran cho rằng, những lệnh trừng phạt mới này không liên quan đến JCPOA, dẫn tới việc Iran đưa ra các yêu cầu thể hiện sự cứng rắn hơn so với các quan điểm trước đó.

Nhìn về triển vọng hồi sinh JCPOA, giới chuyên gia bình luận, các vòng đàm phán sẽ luôn khó khăn với nhiều kịch bản bất ổn được nhận định từ trước. Trên hết, tình hình thực tiễn cho thấy, hầu như các bên sẽ cố gắng để có những phản ứng tích cực. Bởi lẽ, việc hồi sinh JCPOA đều được các bên nhận thức là mục tiêu chung và là điều vô cùng cấp thiết trong bối cảnh thế giới đầy biến động hiện nay, cũng như để ngăn chặn những diễn biến bất ổn tới an ninh quốc tế trong tương lai.

Thanh Trúc