Hơn 100.000 ca tử vong do thuốc lá mỗi năm: Học đường cần truyền 'vaccine ý thức' bảo vệ học sinh

Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế) Phan Thị Hải. Ảnh: BTC

Hội thảo “Giáo dục và truyền thông phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học” diễn ra ngày 5-11 tại Trường Trung học phổ thông Phan Đình Phùng (Hà Nội) một lần nữa khẳng định vai trò then chốt của nhà trường và các thầy cô giáo trong cuộc chiến chống thuốc lá.

Mỗi bài giảng là một “liều vaccine ý thức”

Diễn ra tại một trường học ở Thủ đô, hội thảo do Báo Giáo dục và Thời đại cùng Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế) tổ chức đã mở ra nhiều góc nhìn thời sự về tình trạng thuốc lá và các sản phẩm thế hệ mới len lỏi vào đời sống học đường. Theo Ban tổ chức, đây không chỉ là một sinh hoạt chuyên môn, mà còn là lời khẳng định trách nhiệm của ngành giáo dục đối với sức khỏe và tương lai học sinh.

Nhà báo Triệu Ngọc Lâm, Tổng Biên tập Báo Giáo dục và Thời đại nhấn mạnh rằng trường học là nơi hình thành nhân cách và hành vi, vì vậy vai trò của nhà giáo đặc biệt quan trọng. “Mỗi bài giảng, mỗi câu chuyện thầy cô kể đều có thể trở thành ‘liều vaccine’ ý thức, giúp học sinh hiểu rõ tác hại của thuốc lá và biết cách tự bảo vệ mình”, ông khẳng định.

Nhiều năm qua, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành văn bản chỉ đạo, hướng dẫn xây dựng trường học không khói thuốc; tích hợp nội dung giáo dục vào môn học; tăng cường truyền thông qua báo chí, mạng xã hội.

Tuy vậy, thách thức trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá với học sinh vẫn rất lớn. Các sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha… ngày càng được “làm mới” và khó kiểm soát.

Báo cáo của Bộ Y tế cho thấy tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong nhóm 13-17 tuổi tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,1% năm 2023. Đây là một tốc độ đáng báo động, khiến các nhà giáo và cả phụ huynh học sinh trăn trở, lo lắng.

Nhà giáo Đào Thị Cúc, Phó Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Đống Đa. Ảnh: BTC

Từ thực tiễn Hà Nội, nhà giáo Đào Thị Cúc, Phó Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Đống Đa nhấn mạnh tới việc xây dựng môi trường học đường lành mạnh, trong đó có trách nhiệm của nhà trường, phụ huynh và học sinh. Theo cô Đào Thị Cúc, hành vi sử dụng thuốc lá đang lan rộng ở giới trẻ, trong đó, tỷ lệ hút thử thuốc lá cao ở nhóm học sinh 13 - 15 tuổi, gây ảnh hưởng tới sức khỏe, nhân cách và môi trường học đường.

Để phòng chống tác hại thuốc, Trường Trung học cơ sở Đống Đa đã truyền thông bằng nhiều hình thức phong phú, gần gũi, xây dựng môi trường không khói thuốc (làm clip, vẽ tranh…). Bên cạnh đó, nhà trường tích hợp giáo dục vào các môn học, phát động phong trào “Học sinh nói không với thuốc lá điện tử”; đồng thời tăng cường phối hợp với địa phương trong việc kiểm tra hành chính...

Cô Đào Thị Cúc chia sẻ, thực tế cho thấy việc truyền thông cần sử dụng ngôn ngữ của học sinh một cách sinh động, gần gũi và đều đặn.

Tiếp tục khẳng định vai trò của truyền thông, giáo dục, cô Phùng Thị Thu Trang, Phó Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Nguyễn Du (Thái Nguyên) cho biết nhiều trường đang ứng dụng công nghệ thông tin, mạng xã hội để lan tỏa thông điệp. Fanpage, website, các video “made by teen” do học sinh tự sản xuất bằng công nghệ AI giúp thông tin trở nên dễ tiếp cận hơn. Nhà trường cũng phân tích dữ liệu bằng công cụ số để nhận diện sớm tình trạng sử dụng thuốc lá trong học sinh, từ đó thiết kế hoạt động phù hợp.

Trong khi đó, thầy Cao Lê Quang, Trường Trung học cơ sở Đặng Văn Ngữ (Huế) chia sẻ hướng tiếp cận dựa trên giáo dục giá trị sống và kỹ năng sống. Theo thầy Quang, khi học sinh được tham gia câu lạc bộ, diễn đàn, sân khấu hóa, thi sáng tác poster, video… các em vừa nâng cao nhận thức, vừa trở thành tuyên truyền viên tích cực. “Tác động từ bạn học đôi khi mạnh mẽ hơn mọi khẩu hiệu”, thầy nói.

Trường học không khói thuốc: Giáo viên cần nêu gương

Tại hội thảo, các đại biểu đều thống nhất rằng giáo dục chỉ hiệu quả khi có sự phối hợp từ ba phía: Nhà trường - gia đình - xã hội. Trong đó, nhà trường giữ vai trò trung tâm, giáo viên là người truyền dẫn, còn gia đình tạo môi trường an toàn để trẻ thực hành lối sống lành mạnh.

Hội thảo thu hút sự quan tâm của cán bộ quản lý, giáo viên ở nhiều trường học. Ảnh: BTC

Từ kinh nghiệm của địa phương, ông Nguyễn Quang Minh, Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo Phú Thọ cho biết, tỉnh đã duy trì mô hình “Trường học không khói thuốc” với 100% trường ban hành quy chế cấm hút thuốc; giáo viên và học sinh ký cam kết; hoạt động truyền thông được tổ chức định kỳ. Quan trọng hơn, lãnh đạo và giáo viên luôn nêu gương, góp phần hình thành môi trường văn minh và kỷ cương.

Ông Nguyễn Quang Minh đề xuất mở rộng mô hình bằng các giải pháp: Đổi mới thông điệp truyền thông hướng tới thuốc lá điện tử; phát huy vai trò “Đại sứ môi trường không khói thuốc”; phối hợp liên ngành để kiểm soát nguồn cung quanh trường học; thiết lập chỉ số “Không khói thuốc” để đánh giá thi đua định kỳ.

Tại hội thảo, những con số mà thạc sĩ, bác sĩ Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá (Bộ Y tế) nêu ra đã khiến hội trường thêm nhiều trăn trở: Hơn 100.000 người Việt Nam tử vong mỗi năm do thuốc lá; trong đó 18.800 ca là nạn nhân của hút thuốc thụ động. Hàng nghìn buổi truyền thông trực tiếp, hàng trăm tài liệu và video đã được Bộ Y tế và Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai trên toàn quốc.

Bà Phan Thị Hải đánh giá, 10 năm thực hiện Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá đã giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên (nhóm 13-17 tuổi giảm từ 5,36% năm 2013 xuống 2,78% năm 2019).

Sự gia tăng nhanh chóng của thuốc lá điện tử đang là một thách thức lớn.Kết quả điều tra tại 11 tỉnh cho thấy tỷ lệ nữ trong nhóm 11-18 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử chiếm 4,3%.

Cũng theo bà Phan Thị Hải, thời gian tới, Quỹ Phòng, chống tác hại thuốc lá tiếp tục phối hợp Bộ Giáo dục và Đào tạo biên soạn tài liệu, đào tạo kỹ năng truyền thông cho giáo viên, nhân rộng mô hình trường học không khói thuốc, đồng thời đẩy mạnh truyền thông đa nền tảng. “Không bức tường nào bảo vệ học sinh tốt hơn sự đồng hành của nhà trường và gia đình. Khi thầy cô và cha mẹ cùng làm gương, học sinh sẽ biết cách nói không với thuốc lá”, bà Hải khẳng định.

Ban tổ chức khen thưởng các cá nhân, tập thể. Ảnh: BTC

Cuộc thi thiết kế bài giảng “Phòng, chống tác hại của thuốc lá, thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng” năm 2025 dành cho giáo viên phổ thông trên toàn quốc đã thu hút hơn 6.800 bài dự thi. Ban tổ chức đã vinh danh, khen thưởng 38 cá nhân và 10 tập thể.

Thống Nhất