Hơn 16.200 thầy cô được công nhận GS, PGS trong gần 50 năm qua

Kể từ lần phong đặc cách đầu tiên (năm 1976, theo Quyết định số 162-CP ngày 11/9/1976 của Hội đồng Chính phủ), tính đến nay, công tác xét công nhận chức danh giáo sư, phó giáo sư ở nước ta đã trải qua gần 50 năm (1976-2025).

Khoảng 7% giảng viên toàn thời gian có học hàm giáo sư/phó giáo sư

Trong gần 50 năm qua, đã có khoảng 16.299 nhà giáo, nhà khoa học đã được công nhận đạt chuẩn giáo sư, phó giáo sư ở Việt Nam, trong đó có 2.119 giáo sư và 14.180 phó giáo sư. Như vậy, số lượng phó giáo sư gấp khoảng 6,7 lần so với giáo sư. (Lưu ý, số liệu này chưa bao gồm các giáo sư, phó giáo sư được công nhận trong năm 2025).

Năm 2017 – năm cuối cùng xét duyệt giáo sư, phó giáo sư theo Quyết định 174/2008/QĐ-TTg – số lượng được công nhận tăng vọt, đạt mức cao nhất với 1.226 người. Đây được ví như "chuyến tàu vét" trước khi các tiêu chuẩn mới khắt khe hơn có hiệu lực. Đến năm 2019, khi Quyết định 37/2018/QĐ-TTg chính thức áp dụng, số lượng giáo sư, phó giáo sư giảm mạnh xuống còn 422 người, chỉ bằng 34% so với năm 2017.

Đặc biệt, năm 2018 là trường hợp hiếm hoi không tổ chức xét duyệt giáo sư, phó giáo sư (kể từ năm 2001 đến nay) do cần thời gian điều chỉnh theo Quyết định số 37/2018/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ, thay thế các quy định cũ.

Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, năm 2024, cả nước có khoảng 2.068.522 sinh viên (tính đến tháng 8/2024) và 91.297 giảng viên toàn thời gian công tác tại các cơ sở giáo dục đại học. Trong đó, có 743 giáo sư, 5.629 phó giáo sư và 23.776 tiến sĩ (theo số liệu công bố tại Hội nghị giáo dục đại học năm 2024).

Còn theo số liệu của Tổng cục Thống kê, tính đến năm 2024, dân số Việt Nam ước tính đạt khoảng 100 triệu người. Vậy tính ra, trên 1 vạn dân (10.000 người), Việt Nam có khoảng 0,64 giáo sư và 5,63 phó giáo sư, tổng cộng là 6,27 người. Con số này cho thấy đội ngũ giảng viên có học hàm giáo sư và phó giáo sư còn rất mỏng so với dân số cả nước.

Xét trên quy mô sinh viên, tỷ lệ giáo sư trên 100 sinh viên chỉ đạt 0,04 người, và phó giáo sư đạt 0,27 người, tổng cộng là 0,31 người; Điều này đồng nghĩa với việc trung bình chưa đến 1 giảng viên có học hàm giáo sư hoặc phó giáo sư tham gia giảng dạy cho mỗi 100 sinh viên.

Xét trên đội ngũ giảng viên đại học toàn thời gian (91.297 người), tỷ lệ giáo sư và phó giáo sư trên 100 giảng viên là 0,81 và 6,17, tổng cộng là 6,98 người. Tức là khoảng 7% giảng viên toàn thời gian có học hàm giáo sư hoặc phó giáo sư, cho thấy đội ngũ giáo sư và phó giáo sư tại Việt Nam hiện chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong tổng số giảng viên.

Những thay đổi về tiêu chí xét giáo sư, phó giáo sư qua các giai đoạn

Từ Nghị định số 20/2001/NĐ-CP đến Quyết định số 174/2008/QĐ-TTg và hiện nay là Quyết định số 37/2018/QĐ-TTg, cho thấy tiêu chuẩn xét công nhận chức danh giáo sư và phó giáo sư ngày càng chặt chẽ, đặc biệt nhấn mạnh vào công bố khoa học quốc tế, hướng dẫn nghiên cứu sinh và năng lực ngoại ngữ.

Nếu như Nghị định 20/2001/NĐ-CP chỉ đưa ra những yêu cầu cơ bản mà chưa đề cập sâu đến công bố quốc tế, thì đến Quyết định 174/2008/QĐ-TTg, tiêu chí này bắt đầu được chú trọng hơn, kèm theo yêu cầu về trình độ ngoại ngữ. Đến Quyết định 37/2018/QĐ-TTg, các tiêu chuẩn tiếp tục được nâng cao, đặt ra yêu cầu khắt khe hơn về bài báo quốc tế uy tín, đồng thời mở rộng sang các sáng chế hoặc giải pháp hữu ích.

Đặc biệt, lần đầu tiên, tiêu chuẩn xét giáo sư, phó giáo sư cho phép bù trừ điểm công trình khoa học bằng các sáng chế hoặc nghiên cứu ứng dụng thực tiễn, giúp đánh giá toàn diện hơn năng lực của ứng viên.

Một trong những thay đổi đáng chú ý nhất trong Quyết định 37/2018/QĐ-TTg là yêu cầu công bố bài báo khoa học trên các tạp chí quốc tế có uy tín, thay vì chỉ cần bài báo khoa học thông thường như trước đây. Không chỉ xét về số lượng, các công trình khoa học còn được quy đổi điểm, đảm bảo yếu tố chất lượng thay vì chỉ chú trọng hình thức.

Chi tiết những thay đổi về tiêu chí xét công nhận giáo sư, phó giáo sư từ năm 2001 đến nay:

Doãn Nhàn