Hòn Cấm - báu vật của làng

Chúng tôi tìm về Tiên Hòa vào những ngày hè tháng 5 nắng gắt. Men theo bờ sông Kôn, qua những cánh rừng keo mướt xanh, bóng Hòn Cấm hiện lên như một nốt trầm giữa vùng bán sơn địa khô cằn. Không bảng cấm, không rào chắn, chẳng có bất kỳ ai canh giữ, vậy mà khu rừng rộng gần 10ha này vẫn đứng sừng sững, nguyên vẹn hàng trăm năm nay.

Luật làng xưa không ghi giấy trắng mực đen, nhưng ai cũng thuộc nằm lòng, khu rừng vẫn uy nghiêm tồn tại nhiều đời nay như kiểu làng trong rừng và rừng giữa làng.

Linh hồn của thôn

Khu rừng có những cây cổ thụ với đường kính gốc lớn 2 – 3 người ôm không xuể. Ảnh: Trương Định

Trong câu chuyện với chúng tôi bên cánh rừng trăm năm, ông Phạm Ngọc Anh (69 tuổi) cũng men theo dòng hồi ức mà cha ông xưa kể lại, từ khi sinh ra, ông đã thấy khu rừng. Chỉ tay về phía Hòn Cấm, ông nói: “Các chú cũng thấy đấy, xung quanh có cánh rừng nào khác đâu, còn mỗi hòn núi đó. Khu rừng như một phần linh hồn của thôn, người dân ở đây không ai dám xâm phạm, phá phách”.

Theo ông Anh, chẳng rõ thực hư như thế nào, nhưng nghe người xưa kể lại, trước đây cả làng giữ rừng là để giữ lấy mạch nước cho các giếng trong làng và những cánh đồng lúa nơi đây. Ngày trước, người đứng đầu làng ban bố những lệnh cấm rừng rất nghiêm khắc. Nếu ai đụng đến một nhánh dây rừng cũng bị quở phạt, còn vi phạm nặng thì sẽ bị bắt trói, bắt đi làm thuê, gánh lúa công ích cho làng.

Trong căn nhà nằm sát phía chân núi, ông Lê Văn Hùng, Trưởng thôn Tiên Hòa kể một câu chuyện mà ông nghe được, đó là ngày trước, một mảng rừng bị khai thác và rồi hai khu vực của thôn bị thiếu nước trầm trọng. Mùa hè, giếng bị đứt mạch không có nước. Từ đó, người dân tuyên truyền cho nhau không được xâm phạm rừng cấm.

Câu chuyện tưởng như huyền thoại ấy lại càng được khắc sâu hơn sau những năm tháng chiến tranh. Hòn Cấm từng là căn cứ của bộ đội trong kháng chiến chống Mỹ, và từng bị tàn phá. Hậu quả là sau giải phóng, nơi đây phải gánh chịu khô hạn, ruộng đồng thiếu nước, mất mùa. Từ đó, người dân càng khắc ghi vai trò của cánh rừng - như một long mạch của làng.

Lộc rừng

Người dân nơi đây luôn tự hào rằng, khu rừng như lá phổi xanh, tạo ra sự hài hòa về không gian, điều hòa sinh thái vùng. Ai cũng được hít thở dưỡng khí từ cánh rừng nguyên sinh này. Từ trên cao nhìn xuống, khu rừng như tấm bình phong khổng lồ che chắn cho dân làng.

Dẫn chúng tôi tham quan khu rừng, Trưởng thôn Lê Văn Hùng cho biết, tên “Hòn Cấm” cũng dễ hình dung, đó là tuyệt đối cấm chặt, cấm phá, cấm khai thác cây... Khu rừng phải được gìn giữ và bảo tồn. “Ý thức được việc đó, người dân ở đây rất chung tay bảo vệ, phát hiện ai đụng đến là tố giác ngay”, ông Hùng nói đồng thời cho biết, dù nắng hạn đến đâu, các giếng nước tại đây vẫn có để đảm bảo phục vụ cho sinh hoạt.

Hệ thực vật ở khu rừng đa dạng, cây lớn, nhỏ đan xen, dây leo tầng tầng lớp lớp. Có những cây cổ thụ thân to 2 - 3 người ôm không xuể. Trong rừng nhiều nhất là cây thị, bằng lăng, xay, ché, cóc rừng…

“Mỗi mùa thị cho quả, cả khu rừng ngào ngạt mùi thơm, đứng từ xa vẫn có thể cảm nhận được. Chưa hết, nhiều cây xay ăn quả có đường kính gốc rất lớn phải 3 người ôm. Mỗi mùa quả xay từ tháng 7 - 8, nhiều người làng vào rừng để tận thu lộc rừng để kiếm thêm thu nhập. Có năm, quả xay được giá từ 70 đến 100 nghìn đồng/kg, nhiều người thu bộn tiền. Người dân ở đây cũng ý thức, chỉ leo lên hái chứ không có chuyện chặt cây, bẻ cành”, ông Hùng nói.

Hòn Cấm vẫn uy nghiêm tồn tại hàng trăm năm nay theo kiểu làng trong rừng và rừng giữa làng. Ảnh: Trương Định

Dù không được xếp vào rừng phòng hộ, nhưng giá trị của Hòn Cấm không chỉ ở sinh thái mà còn ở văn hóa. “Chúng tôi vẫn đang tuyên truyền từng ngày làm sao để bảo tồn nguyên trạng khu rừng. Về lâu dài, mong muốn rằng các cấp, các ngành nên có khảo sát để đánh giá lại giá trị của Hòn Cấm, có thể kết hợp khai thác tiềm năng du lịch sinh thái tại đây. Nếu được vậy, khu rừng sẽ được phát huy giá trị và thêm ý nghĩa”, ông Hùng đề nghị.

Ông Phạm Việt Thanh, Phó Chủ tịch UBND xã Vĩnh Hòa (huyện Vĩnh Thạnh), chia sẻ, khu rừng gần khu dân cư, như được người dân “ôm vào lòng”. Chính quyền địa phương đánh giá cao ý thức của người dân trong việc gìn giữ và bảo khu vệ rừng. Đồng thời xã luôn chỉ đạo các đơn vị liên quan bảo vệ nghiêm ngặt.

Theo lãnh đạo Hạt Kiểm lâm huyện Vĩnh Thạnh, tục gìn giữ rừng ở Hòn Cấm của người dân Tiên Hòa là rất tốt, thể hiện trách nhiệm của cộng đồng dân cư trong việc bảo vệ rừng, tạo hệ sinh thái và môi trường sống.

“Những câu chuyện về sự linh thiêng của khu rừng, dù chưa được kiểm chứng nhưng có thể thấy ý thức của người dân Tiên Hòa trong việc giữ gìn và bảo vệ rừng rất là tốt. So với các địa phương khác thì trong khoảng 10 năm trở lại đây, tại đây không có tình trạng vào chặt phá cây, lấn chiếm đất rừng. Đây chỉ là khu rừng quy hoạch sản xuất, trữ lượng không cao. Nếu có người chặt phá để lấy gỗ thì vẫn có cây. Tuy nhiên, từ xưa đến nay, cánh rừng vẫn được bảo vệ, không ai chặt phá”, ông Đặng Bá Quang, Hạt trưởng Hạt Kiểm lâm huyện Vĩnh Thạnh, nói.

Trương Định