Những cây đa trăm tuổi giữa đại ngàn Kon Ka Kinh

Từ giá trị ấy, Vườn quốc gia Kon Ka Kinh đã lập hồ sơ đề nghị công nhận quần thể đa cổ thụ là cây di sản Việt Nam.

Những cây đa trăm tuổi

"Cụ" đa sừng sững biểu tượng sức sống bền bỉ giữa rừng già Kon Ka Kinh. Ảnh: Hoàng Ngọc

Theo hồ sơ di sản, quần thể có 6 cây đa cổ thụ, tuổi đời từ 220 đến 300 năm, cao trung bình 30 - 40m. Việc xác định tuổi cây được thực hiện bằng phương pháp khoan thân lấy mẫu lõi và đếm vòng sinh trưởng. Ở một số cây già, vòng mảnh rất khó nhìn hoặc có năm xuất hiện hơn một vòng do biến đổi khí hậu, song đây vẫn là phương pháp khoa học có độ chính xác cao.

Đặt chân vào đại ngàn Kon Ka Kinh, ai cũng choáng ngợp trước sự kỳ vĩ và vẻ đẹp của những “cụ” đa. Có cây mọc bên dòng suối trong veo róc rách, có cây phô bày bộ rễ khổng lồ bám chặt trên mặt đất, lại có cây thả xuống những chùm rễ phụ như mái tóc nàng tiên. Đứng dưới tán đa sum suê, con người bỗng thấy mình thật nhỏ bé.

Nhờ cành tán vươn rộng, quần thể đa góp phần điều hòa không khí, trở thành “ngôi nhà” của nhiều loài chim muông. Ảnh: Hoàng Ngọc

Nhờ cành tán vươn rộng, quần thể đa góp phần điều hòa không khí, trở thành “ngôi nhà” của nhiều loài chim muông. Hệ thống rễ phụ ngoằn ngoèo trải dài trên mặt đất giúp giữ đất, chống xói mòn, duy trì cân bằng sinh thái cho rừng già.

Bộ rễ lộ thiên của một "cụ" đa trở thành điểm dừng chân của du khách. Ảnh: Hoàng Ngọc

Ông Ngô Văn Thắng, Giám đốc Vườn quốc gia Kon Ka Kinh cho hay, việc lập hồ sơ di sản cho quần thể cây đa không chỉ nhằm bảo tồn sự đa dạng sinh học và cảnh quan tự nhiên, mà còn hướng tới khai thác giá trị du lịch bền vững.

Kể chuyện đại ngàn

Người Bahnar sống lâu đời ở các vùng đệm Vườn quốc gia Kon Ka Kinh có đời sống văn hóa gắn bó chặt chẽ với rừng, coi những gốc đa cổ thụ như ngôi nhà của các vị thần. Ở đó, thần linh đồng hành cùng họ trong hành trình giữ rừng - cũng chính là giữ lấy nguồn sống.

Người Bahnar tin rằng cây chính là vị thần bảo vệ nguồn nước, nơi khởi nguồn của sự sống. Ảnh: Hoàng Ngọc

Anh Si, người làng Đê Kjiêng (xã Ayun) kể: Trước khi Vườn quốc gia thành lập, già làng H’yôih có công đầu trong việc bảo vệ rừng già Kon Ka Kinh. Người Bahnar tin rằng quần thể đa là nơi trú ngụ của bốn vị thần quan trọng nhất: Yang Kông (Thần Núi), Yang Đak (Thần Nước), Yang Nak (Thần Núi lửa) và Yang Trêl (Thần Thác).

Theo tín ngưỡng của người Bahnar, những cây mọc thẳng là “nhà riêng” của thần, còn cây có bộ rễ lộ thiên chính là “nhà cộng đồng”. Luật lệ của người Bahnar cũng ngầm quy định, khi vào rừng, bất cứ ai gặp cây đa đều phải “làm phép” bằng cách đặt tay lên ngực ba lần. Họ tin rằng làm vậy sẽ được che chở, cho một ngày may mắn và cuộc sống bình an.

Anh Si cho biết thêm: “Người Bahnar quan niệm vạn vật đều có linh hồn, nên khi một ngọn núi bất chợt sạt lở hay một cây đa đổ ngã, đó là dấu hiệu thần đã rời đi”.

Cây đa trăm tuổi được người bản địa ví như “ngôi nhà cộng đồng” của các vị thần. Ảnh: Hoàng Ngọc

Có nhiều câu chuyện huyền hoặc được thêu dệt xung quanh những gốc đa cổ thụ trong Vườn Kon Ka Kinh: như quần thể đa gắn với một ngôi làng đã hóa tiên bay về trời hay chỉ cần ai đó có suy nghĩ không ngay thẳng vừa lúc ngang qua cây đa sẽ bị thần đa “đọc” được ý nghĩ và sẽ quở phạt…

Anh Si kể thêm một trải nghiệm của chính mình: "Ngày trước, khi khai hoang trên cánh đồng Ayun để lấy đất sản xuất, tôi đã chặt một gốc đa to ở ngay đầu nguồn sông Ayun. Không lâu sau, cánh tay phải cầm rựa bỗng phồng rộp, ngứa rát như bị bỏng, lớp da này vừa lột thì lớp khác lại phồng lên, chữa chạy khắp nơi cũng không khỏi. Chỉ đến khi gỗ cây đa mục hết và tan vào đất, tay tôi mới tự khỏi”.

Theo lời bà ngoại anh, gốc đa ấy từng là nơi hội đồng già làng làm lễ cúng trong thời kỳ chiến tranh giữa các bộ tộc. Thần đa vẫn trú ngụ trong cây, bị con người xua đuổi nên đã nổi giận.

Cũng bởi xem cây đa là ngôi nhà của thần linh nên loài cây này không thể tùy tiện mang về trồng. Người làng Đê Kjiêng vẫn truyền tai câu chuyện về ông Wênh - người từng hai lần đưa cây đa về trồng trước sân và cả hai lần đều bị yang phạt.

“Kho báu xanh” cho du lịch

Cây đa trở thành điểm dừng chân hấp dẫn trong hành trình khám phá Vườn quốc gia Kon Ka Kinh. Ảnh: Hoàng Ngọc

Từ những truyền thuyết xa xưa đến các câu chuyện được người làng truyền lại, dù thực hay hư, những gốc đa cổ thụ vẫn hiện diện như chứng nhân lặng lẽ của niềm tin, điều mà con người chưa bao giờ dám xem thường. Chính từ tâm thức ấy, con người học cách tôn trọng thiên nhiên, để sống hài hòa và gìn giữ rừng như gìn giữ chính sự sống của mình.

Hiện quần thể đa cổ thụ đã trở thành điểm tham quan thú vị trong các tour khám phá Vườn quốc gia Kon Ka Kinh. Tuy nhiên, theo các đơn vị lữ hành, để tăng sức hấp dẫn, cần sưu tầm và bổ sung thêm những câu chuyện xoay quanh các gốc đa.

Ông Hoàng Phương, Giám đốc Công ty TNHH Truyền thông Du lịch Le Pleiku, cho rằng: “Quần thể cây đa gắn bó mật thiết với cộng đồng người Bahnar. Việc sưu tầm những truyền thuyết và câu chuyện dân gian để thổi hồn cho cảnh quan sẽ giúp quần thể trở thành những “cây di sản sống”, là chứng nhân cho bao thăng trầm của con người và núi rừng Kon Ka Kinh”.

Cùng chung quan điểm này, ông Lê Chí Nguyện, Giám đốc Công ty TNHH Tây Nguyên Xanh, nhận định: Quần thể cây đa cổ thụ là di sản quý giá của ngành du lịch: “Ở nhiều quốc gia tôi từng đưa khách đến, chỉ cần một cây cổ thụ họ đã biết “khoác” lên đó những câu chuyện hấp dẫn, gắn với tâm linh và đời sống của người dân. Có nơi còn “thần thánh hóa” một gốc cây, khiến du khách chỉ mong được một lần đến chiêm bái “cây thần”.

Sự trường tồn của những cây đa cổ thụ nhắc nhở con người biết cúi đầu trước thiên nhiên, gìn giữ linh hồn đại ngàn. Nếu được công nhận danh hiệu "cây di sản Việt Nam" và được bồi đắp thêm những huyền thoại, quần thể cây sẽ trở thành “di sản sống” làm giàu thêm cho văn hóa lẫn du lịch Vườn quốc gia Kon Ka Kinh.

HOÀNG NGỌC