Huế trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945

Hai tổ chức Việt Minh cùng hoạt động

Sau khi nhận được Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” (3-1945) của Trung ương, tình hình ở Huế có nhiều phức tạp. Quân Nhật có 4.500 lính, chúng tăng cường lùng sục, đàn áp phong trào, bắt bớ, giam cầm nhiều đồng bào, chiến sĩ hoạt động cách mạng.

Ngày 23-5-1945, Hội nghị Cán bộ toàn tỉnh Thừa Thiên họp tại đầm Cầu Hai (Phú Lộc), dưới sự chủ trì của Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Sơn.

Nhân dân Thừa Thiên Huế tham gia giành chính quyền và kéo vào cửa Thượng Tứ ngày 23-8-1945, ngày cách mạng thắng lợi tại Huế. Ảnh: Bảo tàng Lịch sử thành phố Huế

Hội nghị nhận định, có thể xảy ra hai khả năng: Một là, quân Đồng minh vào trực tiếp đánh Nhật; hai là, quân Đồng minh chưa vào nhưng Nhật đã đầu hàng. Dù trong trường hợp nào, khi thời cơ đến, Huế phải cùng cả nước khởi nghĩa giành chính quyền để khi quân Đồng minh vào, ta đã làm chủ đất nước.

Bên cạnh đó, Hội nghị đặt rõ trách nhiệm cho cán bộ đảng viên mạnh dạn tiếp xúc rộng rãi với quần chúng nhân dân, đẩy mạnh công tác tuyên truyền chính sách đoàn kết cứu nước của Mặt trận Việt Minh, vận động mọi người dân tham gia các tổ chức cứu quốc của Việt Minh…

Hội nghị đã bầu Ban Chấp hành Việt Minh tỉnh Thừa Thiên gồm 13 đồng chí, lấy bí danh là Việt Minh Nguyễn Tri Phương.

Tuy nhiên, tại Huế lúc này có đến hai tổ chức Việt Minh cùng hoạt động: Việt Minh Thuận Hóa và Việt Minh Nguyễn Tri Phương. Để thống nhất hai tổ chức này, cuối tháng 6-1945, Ban lãnh đạo hai tổ chức Việt Minh đã tổ chức cuộc họp để quyết định sáp nhập hai tổ chức; thống nhất kế hoạch, phương hướng hoạt động nhằm tập hợp lực lượng tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền.

Ngày 15-8-1945, phát xít Nhật đầu hàng quân Đồng minh. Ngày 17-8-1945, Trung ương cử đồng chí Tố Hữu, Trưởng đoàn, cùng các đồng chí Nguyễn Duy Trinh, Hồ Tùng Mậu đến Huế hỗ trợ Tỉnh ủy Thừa Thiên lãnh đạo khởi nghĩa, do đây là một địa bàn quan trọng, có cơ quan đầu não của chế độ quân chủ.

Từ ngày 21-8-1945, các đội tự vệ, các đoàn thể cứu quốc, có trang bị vũ khí thô sơ, giương băng, cờ, biểu ngữ thị uy qua các đường phố. Ngày 22-8, Ủy ban Khởi nghĩa huy động quần chúng biểu tình trên các đường phố và kéo đến chiếm lĩnh các công sở và doanh trại lính Bảo an.

Tối cùng ngày, Ủy ban Khởi nghĩa gửi tối hậu thư yêu cầu vua Bảo Đại thoái vị, báo cáo cho Nhật biết là ông đã trao tất cả quyền binh cho chính quyền cách mạng, cũng như điện cho các tỉnh trưởng giao quyền cho lực lượng Việt Minh. Nhà vua phải giao lại cho chính quyền cách mạng đội lính khố vàng với tất cả trang bị vũ khí đạn dược. Chính quyền cách mạng hứa bảo đảm an toàn tính mạng và quyền công dân cho vua Bảo Đại. Những tài sản trong hoàng cung đều thuộc sở hữu của nhân dân. Một số tài sản riêng của vua Bảo Đại được phép mang theo để sử dụng.

Đến 18 giờ cùng ngày, Đài Phát thanh Huế phát đi tuyên bố của vua Bảo Đại “sẵn sàng thoái vị và nhường quyền quản lí đất nước cho Mặt trận Việt Minh”.

Sáng hôm sau (23-8), Ủy ban Khởi nghĩa huy động quần chúng biểu tình trên các đường phố và kéo đến chiếm lĩnh các bộ, các công sở và doanh trại lính Bảo an. 16 giờ cùng ngày, tại sân vận động Huế, hàng vạn đồng bào Thừa Thiên Huế với hàng ngũ chỉnh tề dưới rừng cờ đỏ sao vàng dự cuộc mít tinh chào mừng khởi nghĩa thắng lợi.

Thay mặt Ủy ban Khởi nghĩa, đồng chí Tố Hữu đọc diễn văn nêu rõ ý nghĩa, tầm vóc của cuộc khởi nghĩa, tuyên bố từ nay chính quyền về tay nhân dân và giới thiệu thành phần Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh do đồng chí Tôn Quang Phiệt làm Chủ tịch.

Đêm 23-8-1945, vua Bảo Đại nhận điện của Ủy ban Nhân dân Bắc Bộ từ Hà Nội điện vào, yêu cầu thoái vị. Sau đó, vua Bảo Đại đã điện trả lời cho Ủy ban Nhân dân Bắc Bộ đồng ý thoái vị trước quốc dân.
Ngày 28-8-1945, phái đoàn Chính phủ Lâm thời gồm đồng chí Trần Huy Liệu làm trưởng đoàn cùng với các đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Cù Huy Cận thay mặt Chính phủ vào Huế chứng kiến vua Bảo Đại thoái vị.

Đến ngày 30-8-1945, hàng vạn nhân dân các huyện trong tỉnh Thừa Thiên tề tựu đông đảo trước cửa Ngọ Môn để chứng kiến lễ thoái vị của vua Bảo Đại. Trong không khí trang nghiêm, cờ quẻ ly bị hạ xuống, lá cờ đỏ sao vàng được kéo lên trên Kỳ đài. Đại diện Chính phủ Lâm thời tuyên bố xóa bỏ chế độ quân chủ ở Huế cũng như trên toàn lãnh thổ Việt Nam.

Cuộc chuyển giao quyền lực không tiếng súng

Trưởng đoàn Trần Huy Liệu (phải) nhận thanh kiếm nạm ngọc từ vua Bảo Đại thoái vị, chiều 30-8-1945. Ảnh: Bảo tàng Lịch sử thành phố Huế

Sự kiện thoái vị của vua Bảo Đại đã góp phần làm nên giá trị nhân văn sâu sắc của cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám, một sự chuyển giao quyền lực về tay nhân dân bằng con đường hòa bình, đồng thời cũng gián tiếp công nhận tính hợp pháp của chính quyền nhân dân. Đây là sự kiện có ý nghĩa quan trọng, chính thức đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của chế độ phong kiến, nhân dân ta đã hoàn thành một bước quan trọng trong đường lối cách mạng dân chủ mà Đảng ta đã đề ra từ năm 1930. Sự kiện này đã mở ra bước ngoặt lớn đối với cách mạng Việt Nam, đưa dân tộc Việt Nam từ một nước thuộc địa, nửa phong kiến trở thành một nước độc lập; nhân dân ta từ thân phận nô lệ trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình.

Đánh giá tác động của cuộc Cách mạng Tháng Tám và sự kiện vua Bảo Đại thoái vị, đồng chí Trường Chinh nhận xét: “Những thắng lợi ở Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, nhất là ở Hà Nội và Huế, ảnh hưởng vang dội rất mạnh, nhân dân cách mạng buộc vua Bảo Đại thoái vị, chính quyền bù nhìn buộc phải đầu hàng ở Bắc Bộ và Trung Bộ, làm cho địch ở Nam Bộ và miền Nam Trung Bộ càng thêm hoang mang, phân hóa sâu sắc và tan rã”.

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là dấu mốc vàng trong lịch sử đấu tranh cách mạng của nhân dân Việt Nam, là sự kiện lịch sử có tầm vóc thời đại và ý nghĩa quốc tế sâu sắc. Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 là sự vùng dậy của toàn thể dân tộc Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã lật đổ ách thống trị tàn bạo của chủ nghĩa đế quốc thực dân và tay sai, thành lập Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á.

Nguyễn Anh Tuấn