Hướng tới một bộ sách giáo khoa thống nhất: Kế thừa các bộ sách hiện hành đến đâu?

Chủ trương xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất dùng chung trên toàn quốc đang trở thành vấn đề được dư luận, giáo giới và Quốc hội đặc biệt quan tâm. Sau một giai đoạn thực hiện chủ trương “một chương trình – nhiều bộ sách giáo khoa”, thực tiễn đã chỉ ra không ít bất cập: sự không đồng nhất về nội dung giữa các địa phương, khó khăn khi học sinh chuyển trường, sự thiếu thống nhất trong kiểm tra – đánh giá, và áp lực lớn đối với giáo viên khi phải làm quen với nhiều cách tiếp cận khác nhau.

Trong bối cảnh đó, yêu cầu của Bộ Chính trị về việc xây dựng một bộ sách giáo khoa thống nhất được nhìn nhận như một bước điều chỉnh nhằm tăng tính đồng bộ của hệ thống, sử dụng hiệu quả hơn nguồn lực xã hội và bảo đảm quyền tiếp cận giáo dục công bằng giữa các vùng miền. Tuy vậy, đây không chỉ là câu chuyện “chọn một bộ sách”, mà còn là một quyết định chính sách có tác động lâu dài đến cấu trúc hệ thống giáo dục phổ thông.

Tín hiệu từ thực tiễn nhà trường

Từ góc độ của cơ sở giáo dục, nhiều ý kiến cho rằng một bộ sách giáo khoa thống nhất là phù hợp với thực tế dạy học hiện nay, nhất là ở những địa phương còn khó khăn về đội ngũ và điều kiện tổ chức.

Cô Trần Thị Hằng - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Châu Thắng (xã Châu Tiến, tỉnh Nghệ An) nhận định, cùng một mục tiêu giáo dục phổ thông thì việc thống nhất một bộ sách chuẩn là cơ sở để đảm bảo công bằng và đồng bộ trong dạy - học. Khi đó, công tác đánh giá học sinh cũng dễ thống nhất và minh bạch hơn giữa các vùng miền, giảm bớt sự “lệch pha” trong yêu cầu nội dung.

Cô Trần Thị Hằng - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Châu Thắng cùng các học sinh háo hức trong lễ khai giảng năm học mới tại xã Châu Tiến, Nghệ An. Ảnh: NVCC.

"Việc chỉ sử dụng một bộ sách còn giúp nâng cao chất lượng biên soạn cả về nội dung lẫn hình thức, vì loại bỏ yếu tố thương mại chi phối, đồng thời giúp Nhà nước thuận lợi hơn trong quản lý và kiểm định chất lượng", cô Hằng chia sẻ.

Chọn bộ sách mới hay tận dụng bộ sách đang có?

Bài toán đang được đặt ra hiện nay không chỉ là “có một bộ sách giáo khoa thống nhất”, mà còn là cách thức đi tới bộ sách đó: biên soạn hoàn toàn mới hay kế thừa, chỉnh sửa từ những bộ sách đã và đang được sử dụng trên thực tế?

Trao đổi với phóng viên, Đại biểu Quốc hội Hồ Thị Minh - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị bày tỏ sự đồng tình với chủ trương Nhà nước cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất trên phạm vi toàn quốc và tiến tới miễn phí sách cho học sinh. Song, bà cũng đặt vấn đề nếu ngay trong năm học tới phải chọn một bộ sách giáo khoa để sử dụng thống nhất thì nên biên soạn lại từ đầu, hay lựa chọn và chỉnh sửa những bộ sách đã có.

Đại biểu Quốc hội Hồ Thị Minh - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị. Ảnh: NVCC.

Theo đại biểu Hồ Thị Minh, với một số môn học có nhiều thay đổi về nội dung, đặc biệt làLịch sử – Địa lý do gắn với điều chỉnh địa giới hành chính, việc biên soạn mới là khó tránh khỏi. Ngược lại, với phần lớn các môn học khác, nếu xây dựng mới toàn bộ có thể dễ dẫn tới kéo dài tiến độ, phát sinh thêm chi phí xã hội và gây áp lực thích ứng mới cho giáo viên, học sinh.

Từ đó, bà đề xuất thành lập hội đồng thẩm định độc lập, tiến hành rà soát toàn diện các bộ sách giáo khoa hiện hành, xác định rõ nội dung nào đã ổn, nội dung nào cần điều chỉnh. Những bộ sách đã được kiểm chứng qua thực tiễn giảng dạy, mức độ phủ rộng, hệ thống tài nguyên đi kèm,… nên được cân nhắc sử dụng như nền tảng để chỉnh sửa, thay vì làm lại tất cả từ con số không.

Đại biểu Quốc hội Trần Kim Yến - Đoàn đại biểu Quốc hội Thành phố Hồ Chí Minh cũng nhấn mạnh thêm yêu cầu quan trọng nhất của một bộ sách giáo khoa thống nhất là tính đồng bộ: không chỉ sách giáo khoa, mà cả nội dung dạy học, phương thức kiểm tra – đánh giá, chuẩn kiến thức – kỹ năng cũng phải nhất quán để đảm bảo tránh tình trạng “học một bộ, kiểm tra theo một bộ khác”.

Điều này giúp giáo viên có chung chuẩn mực giảng dạy, đồng thời hạn chế sự chênh lệch giữa các địa phương. Ngoài ra, theo bà, địa phương vẫn có thể sử dụng thêm tài liệu tham khảo để đáp ứng đặc thù vùng miền, nhưng sách giáo khoa bắt buộc nên là một mặt bằng chung toàn quốc để đảm bảo công bằng trong tiếp cận giáo dục.

Đại biểu Quốc hội Trần Kim Yến - Đoàn đại biểu Quốc hội Thành phố Hồ Chí Minh. Ảnh: Quang Vinh.

Bà Yến cho biết thêm, các địa phương có thể sử dụng thêm tài liệu tham khảo để hỗ trợ quá trình dạy học, nhưng sách giáo khoa bắt buộc phải thống nhất trên toàn quốc nhằm bảo đảm sự công bằng trong tiếp cận giáo dục.

Vai trò của các đơn vị sở hữu bộ sách đồng bộ

Trong bức tranh nhiều lựa chọn đó, những đơn vị hiện đang sở hữu các bộ sách giáo khoa đồng bộ, toàn diện, đã qua thẩm định và triển khai trên diện rộng là những chủ thể có lợi thế về kinh nghiệm biên soạn, dữ liệu triển khai và hệ sinh thái học liệu đi kèm (tài liệu bổ trợ, học liệu số, bồi dưỡng giáo viên,…).

Tuy nhiên, lợi thế không đồng nghĩa với “mặc định được chọn”. Ở góc nhìn chính sách, việc sử dụng bất kỳ bộ sách nào làm nền tảng cho sách giáo khoa thống nhất cần được đặt dưới các nguyên tắc:

Thứ nhất, thẩm định độc lập, đa chiều, có sự tham gia của chuyên gia, giáo viên, nhà quản lý và đại diện các vùng miền.

Thứ hai, minh bạch về tiêu chí lựa chọn (chất lượng khoa học – sư phạm, mức độ phù hợp chương trình, khả năng cập nhật, tính bao trùm với các nhóm đối tượng học sinh,…).

Thứ ba, cạnh tranh lành mạnh giữa các đơn vị biên soạn, tránh nguy cơ “độc quyền” sách giáo khoa gây băn khoăn trong xã hội.

Như vậy, các đơn vị đang nắm giữ bộ sách đồng bộ vừa có cơ hội đóng góp trực tiếp vào quá trình thống nhất sách giáo khoa, vừa đứng trước yêu cầu phải chứng minh bằng dữ liệu và thực tiễn rằng bộ sách của mình đủ năng lực đáp ứng các tiêu chí chung.

Tính khả thi và con đường phía trước

Từ góc độ hệ thống, có thể thấy chủ trương thống nhất sách giáo khoa nhận được sự ủng hộ khá rộng rãi từ thực tiễn nhà trường và nhiều ý kiến đại biểu. Tuy nhiên, tiến độ phải đi kèm tính khả thi. Việc tận dụng các bộ sách hiện có, thay vì biên soạn lại từ đầu, được xem là hướng đi tiết kiệm, khoa học và hợp lý nhất trong giai đoạn hiện nay.

Quá trình thẩm định minh bạch, khoa học sẽ giúp chọn ra những tinh hoa đã được chứng minh qua thực tiễn, đồng thời chỉnh sửa những phần còn hạn chế. Khi đó, một bộ sách giáo khoa chuẩn – thống nhất – hiện đại – phù hợpsẽ trở thành nền tảng quan trọng trong hành trình nâng cao chất lượng giáo dục quốc gia.

Lưu Diễm