Ismail Haniyeh đã bị ám sát như thế nào?

1. Sinh năm 1962 tại trại tị nạn Al-Shat ở dải Gaza, vùng đất của Palestine bị Israel chiếm đóng, năm 21 tuổi Ismail Haniyeh vào trường Đại học Hồi giáo Gaza. Tại đây, ông gia nhập Khối sinh viên Hồi giáo - là tổ chức tiền thân của Hamas.

Năm 1967, Haniyeh bị chính quyền Israel bắt giam 2 lần vì tham gia phong trào Intifada chống lại Israel. Năm 1988, ông lại phải ngồi tù 6 tháng rồi tiếp theo là 3 năm. Đến 1992, Israel trả tự do cho Haniyeh và trục xuất ông sang miền Nam Lebanon.

Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian gặp ông Haniyeh (trái) tại Tehran, hôm 30/7/2024, một ngày trước khi Haniyeh bị ám sát.

Tháng 12/1993, Haniyeh trở lại Gaza với cương vị Hiệu trưởng Đại học Hồi giáo. Năm 1998, ông giữ vai trò cố vấn cho Sheikh Ahmed Ismail Yassin, lãnh tụ tinh thần của nhóm Hamas. Sau khi Yassin bị Israel ám sát (2003), Haniyeh trở thành nhà lãnh đạo chính trị tối cao của Hamas tại dải Gaza. Thời điểm Hamas bất ngờ tấn công Lễ hội âm nhạc Israel ngày 7/10/2023 thì Haniyeh đang ở Doha, Qatar. Một video do Hamas đưa lên mạng cho thấy Haniyeh cùng các quan chức dưới quyền đã tổ chức ăn mừng và cũng từ đó, ông là mục tiêu “không khoan nhượng” của Cơ quan Tình báo Israel Mossad.

Chẳng những thế, Chính phủ Mỹ còn gọi Haniyeh là “kẻ khủng bố toàn cầu” khi căng thẳng giữa Washington và Palestine lên đến đỉnh điểm do quyết định công nhận Jerusalem là thủ đô của Israel, đưa ra bởi Tổng thống Mỹ lúc ấy là Donald Trump.

Thoạt đầu, hồi tháng 5/2024, Cơ quan Tình báo Mossad dự định ám sát Haniyeh khi ông đến Iran dự đám tang Tổng thống Ebrahim Raisi, chết trong vụ rơi trực thăng nhưng chiến dịch này bị hủy bỏ do rất đông người tham dự tang lễ, khả năng thất bại rất cao. Tuy nhiên các điệp viên nằm vùng của Mossad ở Tehran đã ghi nhận một thông tin tình báo cực kỳ quý giá. Đó là mỗi lần đến Tehran, Haniyeh đều ở 1 trong 3 căn phòng nhà khách của Lực lượng Vệ binh cách mạng Hồi giáo (IRGC), 2 phòng còn lại dành cho các trợ lý và cận vệ của ông. Bằng nhiều biện pháp, Mossad mua chuộc được 2 thành viên trong Lữ đoàn Ansar al-Mahdi, chuyên làm nhiệm vụ bảo vệ các quan chức cao cấp Iran và các yếu nhân nước ngoài mỗi khi họ đến quốc gia này.

Tuần lễ thứ 3 của tháng 7/2024, Mossad biết chắc Haniyeh sẽ đến Tehran để dự lễ nhậm chức của tân Tổng thống Iran là ông Masoud Pezeshkian nên họ ra lệnh cho 2 thành viên Lữ đoàn Ansar al-Mahdi hành động. Cảnh quay từ các camera an ninh trong nhà khách cho thấy 1 ngày trước khi Haniyeh đến Tehran, 2 người này lén lút ra vào 3 căn phòng nhà khách nơi ông Haniteh sẽ ở, mỗi lần vài phút. Có giả thuyết cho rằng do không biết chính xác ông Haniyeh ngủ ở phòng nào nên 2 thành viên Lữ đoàn Ansar al-Mahdi đã đặt 3 khối chất nổ điều khiển từ xa ở cả 3 phòng nhưng cũng có ý kiến khẳng định 2 thành viên nói trên đặt ở mỗi phòng 1 bộ cảm biến nhiệt rồi qua theo dõi, họ xác định căn phòng phía ngoài, cửa sổ nhìn xuống đường chỉ có 1 người ngủ nên họ đã điều khiển một quả đạn tầm ngắn chứa 7kg thuốc nổ, đặt ở cách đó khoảng 2km lao vào mục tiêu. Khám xét hiện trường sau vụ nổ, IRGC tìm thấy 2 khối chất nổ ở 2 phòng bên cạnh, chứng tỏ việc giết ông Haniyeh đã được tính toán sao cho “không thể thất bại”.

2 giờ sáng thứ Tư 31/7/2024, một tiếng nổ khủng khiếp vang lên trong nhà khách của IRGC. Ông Haniyeh chết ngay lập tức. Thoạt đầu, Iran cáo buộc Israel đã sử dụng máy bay không người lái phóng tên lửa xuống nơi ở của ông Haniyeh nhưng các vệ tinh quan sát quân sự Mỹ, Anh, Pháp…, không ghi nhận bất kỳ một hoạt động nào của máy bay không người lái Israel trên vùng trời Tehran vào đêm 31/7, cũng như không ghi nhận một vụ phóng tên lửa nào từ bên ngoài lãnh thổ Iran nhắm vào quốc gia này.

Các vệ tinh của Cơ quan Hàng không dân dụng quốc tế và của Tổ chức Hàng hải thế giới cũng có kết quả tương tự. Chuẩn đô đốc Daniel Hagari, người phát ngôn của quân đội Israel (IDF) cho biết “giữa đêm thứ Ba và sáng thứ Tư, IDF không thực hiện bất kỳ cuộc không kích nào ở Trung Đông ngoại trừ vụ tấn công chính xác, giết chết chỉ huy quân sự Hezbollah là Fuad Shukr nhưng nó xảy ra tại Beirut, Lebanon. Vì thế, tôi không bình luận gì trước những cáo buộc vô căn cứ”.

Thành viên Hamas thề sẽ trả thù cho ông Haniyeh.

2. Sau khi tìm thấy 2 khối chất nổ trong 2 căn phòng còn lại dành cho các trợ lý và đội cận vệ của ông Haniyeh ở nhà khách IRGC, một quan chức cao cấp đứng hàng thứ nhì của IRGC nói với tờ báo Anh Telegraph: “Đây là sự sỉ nhục đối với Iran và là sự vi phạm an ninh nghiêm trọng. Mọi người vẫn đang thắc mắc về cách thức xảy ra vụ ám sát. Phải có điều gì đó mà chưa ai biết đến. Tôi cũng không hiểu tại sao những kẻ sát nhân lại bắn trúng căn phòng của ông Haniyeh…”. Có lẽ vậy nên thay vì quy kết cho máy bay không người lái Israel như ban đầu, sáng Chủ nhật 4/8, IRCG xác nhận Haniyeh “chết vì một quả đạn phóng đi từ mặt đất, còn các khối thuốc nổ đặt trong phòng chỉ là phương án 2 nếu phương án 1 không thành công”.

Hai ngày sau vụ ám sát Haniyeh, ông Esmail Qaani, chỉ huy lực lượng Quds chuyên về hoạt động tình báo và chiến tranh đặc biệt, theo lệnh lãnh tụ tối cao Hồi giáo Iran Ali Khameinei đã triệu tập tất cả những người đứng đầu các bộ phận thuộc IRGC. 20 sĩ quan của cả Lữ đoàn Ansar al-Mahdi lẫn IRGC cùng một số liên quan đến công tác bảo vệ nội bộ bị bắt, điện thoại và các thiết bị như máy tính bảng của họ bị thu giữ, hàng chục người khác bị sa thải nhưng 2 kẻ trực tiếp giết Haniyeh trốn thoát. Ông Esmail Qaani nói: “Vụ ám sát đã khiến tất cả mọi người phải xấu hổ. Ali Khameinei muốn có câu trả lời ngay lập tức. Đối với ông ấy, tìm ra lỗ hổng trong hệ thống an ninh lúc này quan trọng hơn là tìm cách trả thù”.

Theo những nguồn tin thân cận với IRGC, hiện đang diễn ra tình trạng đổ lỗi cũng như cáo buộc lẫn nhau về sự thất bại trong công tác bảo vệ nội bộ. Bên cạnh đó, IRGC cũng đang lựa chọn cách trả đũa bằng một cuộc tấn công trực tiếp vào Tel Aviv, có sự tham gia của Hezbollah ở Lebanon, Houthi ở Yemen và các lực lượng ủy nhiệm khác.

Với các nhà quan sát địa chính trị Trung Đông, vụ ám sát ông Haniyeh xảy ra đúng vào ngày tân Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian tuyên thệ nhậm chức. Trong suốt thời gian tiến hành tranh cử, ông Pezeshkian đã tránh xa các tuyên bố khiêu khích trước đây của những người tiền nhiệm. Ông hứa “sẽ khôi phục vị thế của Iran trên trường quốc tế thông qua đối thoại”. Một phụ tá thân cận của ông Pezeshkian nói với tờ Telegraph: “IRGC không chấp nhận quan điểm của Pezeshkian về ngoại giao quốc tế và các khía cạnh khác trong chính sách cải cách. Lỗ hổng an ninh trong vụ ám sát Haniyeh có thể là một cố ý của IRGC nhằm gây tổn hại đến danh tiếng của Tổng thống Pezeshkian. Không ai trong số những người Iran mong muốn hạ nhiệt với phương Tây lại có thể tin rằng điều này xảy ra một cách tình cờ, đặc biệt là vào ngày đầu tiên ông Pezeshkian nhậm chức. IRGC đã đẩy tổng thống vào thế phải phát động chiến tranh với Israel bởi lẽ ông Haniyeh đã từng đến Iran 15 lần kể từ năm 2017, và lần nào ông cũng ở nhà khách của IRGC nhưng chỉ lần này ông mới phải chết!

Ở một phương diện khác, vụ ám sát Haniyeh đã làm gia tăng nỗi lo ngại về ảnh hưởng của Israel tại Iran. Ali Younisi, cựu Bộ trưởng Tình báo Iran đã bày tỏ suy nghĩ của mình trong một cuộc phỏng vấn khi nói rằng: “Tất cả các quan chức của Cộng hòa Hồi giáo nên lo lắng về mạng sống của họ. Nếu người Do Thái vẫn chưa nhắm vào các nhà lãnh đạo quân sự, chính trị của Iran là vì họ chưa muốn làm. Sự bất cẩn trong công tác an ninh nội bộ đã cho phép Mossad thực hiện thành công vụ ám sát cũng như công khai đe dọa các quan chức Cộng hòa Hồi giáo”.

Những lo ngại ấy được thể hiện qua việc hôm thứ Năm 1/8, lãnh tụ tối cao Hồi giáo Iran Ayatollah Ali Khamenei khi vừa dứt lời cầu nguyện cho ông Haniyeh trong một buổi lễ thì đã được đội bảo vệ IRGC đưa đi ngay. Hôm sau, ông Khamenei nói “nhiệm vụ của đất nước là trả thù cho Haniyeh” còn nhiều nhà lãnh đạo khác thì cho rằng nếu Iran không phản ứng ngay lập tức thì Israel sẽ không dừng lại và sau một thời gian, có thể không ít người sẽ lại là mục tiêu của Mossad.

3. Về phía Israel, quốc gia này vẫn chưa lên tiếng thừa nhận trách nhiệm của mình trong vụ giết ông Haniyeh nhưng quân đội Israel đã được đặt trong tình trạng báo động đỏ, sẵn sàng ứng phó với mọi mối đe dọa. Bên cạnh đó, hôm thứ Sáu 2/8, Mỹ đã điều đến Trung Đông một tàu sân bay để giúp bảo vệ Israel khỏi các cuộc tấn công có thể xảy ra từ Iran và các lực lượng ủy nhiệm trong bối cảnh Iran cáo buộc Mỹ “bật đèn xanh” cho Israel giết ông Haniyeh. Thủ tướng Israel Netanyahu cũng đã cảnh báo người dân Israel “những ngày sắp tới sẽ đầy thách thức. Chúng ta đã nghe thấy nhiều lời đe dọa đến từ mọi phía nhưng chúng ta đã sẵn sàng…”.

Các quan chức cao cấp của Israel đều được trang bị điện thoại vệ tinh nhằm đề phòng trường hợp cơ sở hạ tầng truyền thông của đất nước bị phá hủy. Một số hãng hàng không quốc tế tạm thời đình chỉ những chuyến bay đến Israel, công dân các nước phương Tây được khuyến cáo không nên đi du lịch Israel còn những người đang lưu trú tại quốc gia này nên nhanh chóng rời khỏi.

Đến thứ Bảy ngày 3/8, mồi lửa dẫn vào thùng thuốc súng châm ngòi cho cuộc chiến tranh Israel, Iran lại tiếp tục cháy. Quân đội Israel cho biết một cuộc không kích ở Bờ Tây đã giết chết chỉ huy Hamas tại Gaza là Haitham Balidi, lãnh đạo Lữ đoàn Qassam ở vùng Nablus và 4 chiến binh cao cấp của nhóm Thánh chiến Hồi giáo Palestine, trong đó có thủ lĩnh Lữ đoàn al-Quds khi chiếc xe chở những người này đang trên đường chỉ huy cuộc tấn công nhắm vào một khu định cư của người Israel. Chưa hết, 3 ngày sau IDF còn giết Abed Al-Zeriei, Bộ trưởng phụ trách kinh tế của Hamas ở Gaza vì đã “cố tình ngăn chặn viện trợ nhân đạo đến tay dân thường, dùng hàng viện trợ nuôi Hamas”.

Trong một diễn biến khác, các quan chức Israel, bao gồm ông David Barnea, giám đốc Cơ quan Tình báo Mossad và ông Ronen Bar, Giám đốc Cơ quan An ninh nội địa Shin Bet đã đến Cairo, Ai Cập để thảo luận về một lệnh ngừng bắn mới giữa Israel và Hamas. Họ sẽ gặp ông Abbas Kamel, Giám đốc Cơ quan tình báo Ai Cập cùng một số chỉ huy quân sự nhưng triển vọng xem ra khá mịt mờ bởi trong cuộc họp với Thủ tướng Netanyahu, cả Mossad lẫn Shinbet đều thúc dục ông Netanyahu nên tận dụng động lực sau vụ ám sát Haniyeh nhằm buộc Hamas phải ngồi vào bàn đàm phán. Tuy nhiên ông Netanyahu đã tỏ ý nghi ngờ về sự xuống thang của tổ chức này nếu không được sự đồng ý của Iran.

Theo các nhà quan sát địa chính trị, khả năng diễn ra một cuộc xung đột toàn diện và trực tiếp giữa Iran và Israel sau cái chết của Haniyeh vẫn còn là dấu hỏi mặc dù phía Iran đã bác bỏ lời kêu gọi kiềm chế của Mỹ và Arab Saudi đồng thời tuyên bố “cuộc tấn công rõ ràng là sự vi phạm nghiêm trọng về chủ quyền đất nước, Haniyeh là khách của chế độ và vai trò của Iran như một cường quốc trong khu vực sẽ bị tổn hại nếu Iran không thể bảo đảm sự an toàn cho các đồng minh khi đến thăm. Netanyahu và những kẻ chủ mưu vụ ám sát sẽ phải hối hận về hành động hèn nhát vì chúng tự chuốc lấy hình phạt…”.

Ngày 5/8, Hamas đã bầu ôngYahya Shinwa làm lãnh đạo tối cao của tổ chức này. Ông Shinwa cũng chính là “kiến trúc sư” của cuộc tấn công vào Israel hôm 7/10/2023.

Vũ Cao (Theo Inside Politics)