Israel không kích ba cơ sở hạt nhân Iran: Đòn đánh quyết định hay bước đi mạo hiểm?

Quang cảnh bên ngoài cơ sở hạt nhân Natanz, phía Nam thủ đô Tehran của Iran. Ảnh: Reuters/TTXVN

Theo kênh CNN (Mỹ), mức độ thiệt hại cũng như khả năng duy trì hoạt động của chương trình hạt nhân Iran hiện vẫn chưa thể xác định rõ ràng. Một quan chức quân sự Israel cho biết các cuộc tấn công tại các cơ sở Natanz và Isfahan đã gây ra thiệt hại đáng kể. Trong khi đó, phía Iran thừa nhận có 9 nhà khoa học thiệt mạng, song khẳng định các cơ sở hạ tầng chỉ bị ảnh hưởng ở mức độ hạn chế.

Phát biểu ngày 13/6, Bộ trưởng Quốc phòng Israel Israel Katz cho rằng: “Chúng ta đang ở một bước ngoặt quan trọng. Nếu bỏ lỡ cơ hội này, chúng ta sẽ không còn cách nào để ngăn Iran phát triển vũ khí hạt nhân – điều đe dọa trực tiếp đến sự tồn vong của chúng ta”. Ông cũng nhấn mạnh Tel Aviv đang chuyển hướng chiến lược, từ việc đối phó với các lực lượng ủy nhiệm thân Iran sang tấn công trực tiếp vào chương trình hạt nhân của quốc gia này.

Trong khi đó, Iran nhiều lần khẳng định chương trình hạt nhân của họ hoàn toàn vì mục đích hòa bình và không nhằm phát triển vũ khí hạt nhân.

Cơ sở Natanz

Hình ảnh vệ tinh cho thấy một số khu vực của cơ sở đã bị hư hại trong các cuộc tấn công. Ảnh: Maxar Technologies

Theo đánh giá ban đầu, các cuộc tấn công do Israel thực hiện không chỉ gây thiệt hại ở phần mặt đất của tổ hợp Natanz mà còn khiến hệ thống điện tại các tầng ngầm – nơi đặt các máy ly tâm làm giàu urani – bị cắt đứt. Hai quan chức Mỹ tiết lộ với CNN rằng đây là một “cuộc tấn công toàn diện”.

Cuộc không kích được cho là đã phá hủy phần trên mặt đất của Nhà máy Làm giàu Nhiên liệu Thử nghiệm Natanz – một tổ hợp quy mô lớn đi vào hoạt động từ năm 2003, nơi Iran từng làm giàu urani lên tới 60% độ tinh khiết (mức cần thiết để sản xuất vũ khí là 90%).

CNN cũng thu được hình ảnh radar từ công ty ảnh vệ tinh Umbra cho thấy nhiều khu vực tại Natanz bị ảnh hưởng, trong đó có các đám khói đen bốc lên từ nhiều vị trí khác nhau trong khu phức hợp. Theo đánh giá từ Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) và xác nhận của hai quan chức Mỹ, hệ thống hạ tầng điện tại Natanz – bao gồm cả nhà máy điện chính và các máy phát dự phòng – đã bị phá hủy.

Điểm đáng chú ý là phần lớn cơ sở Natanz được xây dựng sâu dưới lòng đất và được gia cố kiên cố, khiến việc phá hủy hệ thống điện ở tầng dưới trở thành cách hữu hiệu để làm tê liệt các thiết bị vận hành. IAEA cho biết chưa có bằng chứng cho thấy Israel đã tấn công trực tiếp vào các tầng ngầm, song việc mất điện có thể đã khiến một số máy ly tâm bị hư hỏng.

Cơ sở Natanz bao gồm sáu tòa nhà trên mặt đất và ba tòa nhà dưới lòng đất, trong đó hai tòa có khả năng chứa tới 50.000 máy ly tâm – thiết bị then chốt trong quá trình làm giàu urani.

Về mức độ phóng xạ, IAEA khẳng định chỉ số bên ngoài cơ sở vẫn ở mức bình thường, không ghi nhận sự gia tăng. Tuy nhiên, có sự ô nhiễm phóng xạ và hóa học trong nội bộ khu vực bị tấn công, song vẫn trong mức kiểm soát được.

Cơ sở Isfahan

Hình ảnh vệ tinh một số khu vực của cơ sở Isfahan đã bị hư hại trong các cuộc tấn công. Ảnh: Maxar Technologies

Thiệt hại tại khu nghiên cứu hạt nhân Isfahan – được xem là cơ sở lớn nhất của Iran – vẫn đang là chủ đề gây tranh cãi với những thông tin trái chiều từ hai phía.

Người phát ngôn Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Iran, ông Behrouz Kamalvandi, cho biết thiệt hại ở Isfahan là “hạn chế”, với một nhà kho bị cháy nhưng không gây nguy cơ ô nhiễm. Ông cũng khẳng định rằng các thiết bị quan trọng tại hai cơ sở trong khu phức hợp đã được di dời trước khi xảy ra vụ tấn công.

Tuy nhiên, trong cuộc họp báo ngày 14/6, một quan chức quân sự Israel lại cho rằng thiệt hại tại đây là “đáng kể”.

Theo Tổ chức Nguy cơ Hạt nhân (NTI), cơ sở Isfahan được xây dựng và vận hành từ năm 1984, hiện có khoảng 3.000 nhà khoa học làm việc và được đánh giá là “trung tâm” của chương trình hạt nhân Iran. Khu phức hợp này bao gồm ba lò phản ứng nghiên cứu nhỏ, các nhà máy chuyển đổi nhiên liệu, sản xuất nhiên liệu, chế tạo vỏ bọc zirconi cho thanh nhiên liệu, cùng nhiều phòng thí nghiệm chuyên biệt.

Một số quan chức Israel cho biết họ có “thông tin tình báo cụ thể” cho thấy Iran đang tiến gần tới việc phát triển bom hạt nhân tại Isfahan. Trong khi đó, Tehran tiếp tục khẳng định chương trình hạt nhân của mình mang tính chất hòa bình, và bác bỏ mọi cáo buộc liên quan đến việc chế tạo vũ khí.

Cơ sở Fordow

Nhà máy làm giàu nhiên liệu Fordow, nằm sâu trong lòng núi gần thành phố Qom ở phía Bắc Iran, được xem là mục tiêu khó tiếp cận nhất do độ kiên cố và mức độ bảo vệ cao. Đây là nơi Iran đặt các máy ly tâm tiên tiến để làm giàu urani ở mức độ rất cao.

Israel đã tiến hành tấn công khu vực này trong đợt không kích ngày 13/6. Tuy nhiên, theo xác nhận của IAEA, Fordow không bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Phía quân đội Israel cũng chưa công bố thêm thông tin về thiệt hại tại đây. Truyền thông Iran cho biết hệ thống phòng không đã đánh chặn và bắn hạ một thiết bị bay không người lái của Israel gần khu vực này.

Tương lai hoạt động của cơ sở Fordow được đánh giá là yếu tố then chốt trong việc xác định hiệu quả của chiến dịch tấn công hạt nhân do Israel thực hiện. Năm 2023, IAEA từng xác nhận phát hiện urani được làm giàu tới 83,7% tại Fordow – một mức rất gần với chuẩn 90% cần thiết để chế tạo bom hạt nhân.

Bên trong cơ sở hạt nhân Natanz của Iran. Ảnh: IRNA/TTXVN

Chuyên gia James M. Acton, đồng Giám đốc Chương trình Chính sách Hạt nhân tại tổ chức Carnegie Endowment for International Peace, nhận định: “Nếu Fordow vẫn tiếp tục hoạt động, các cuộc tấn công của Israel có thể chỉ làm chậm tiến trình chế tạo bom hạt nhân của Iran”. Ông cũng cho rằng việc phá hủy hoàn toàn cơ sở Fordow là một thách thức lớn, dù có thể Israel đã phá hủy được các cửa ra vào.

Loạt vụ không kích gần dây cho thấy xung đột giữa Israel và Iran đang bước vào giai đoạn nhạy cảm hơn, với nguy cơ vượt ra ngoài giới hạn “đòn răn đe” thông thường. Giới chuyên gia cảnh báo nếu không được kiểm soát, căng thẳng leo thang có thể thổi bùng vòng xoáy bất ổn tại Trung Đông – khu vực vốn luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro địa chính trị phức tạp.

Hải Vân/Báo Tin tức và Dân tộc