Israel-Palestine, giải pháp hai nhà nước đang hồi sinh?

Ngày 22-9, tại trụ sở Liên Hợp Quốc (LHQ) ở New York (Mỹ) diễn ra hội nghị thượng đỉnh do Pháp và Saudi Arabia bảo trợ nhằm tìm cách khởi động lại giải pháp “hai nhà nước” vốn đã đình trệ từ lâu: một nhà nước Israel và một nhà nước Palestine, cùng tồn tại trong các đường biên giới an toàn và được công nhận.

Hội nghị thượng đỉnh diễn ra sau khi Anh, Canada, Úc và Bồ Đào Nha ngày 21-9 chính thức công nhận Nhà nước Palestine.

Những người biểu tình cầm cờ Israel và Palestine tại Đông Jerusalem. Ảnh: AFP

Loạt nước công nhận nhà nước Palestine và sự phản đối gay gắt từ Israel

Ngày 21-9, ngay trước khi bắt đầu phiên thảo luận cấp cao trong khuôn khổ kỳ họp Đại hội đồng LHQ, chính phủ các nước Canada, Úc, Anh thông báo chính thức công nhận Nhà nước Palestine và bày tỏ hy vọng giải pháp hai nhà nước sẽ được tôn trọng và đóng góp vào tiến trình hòa bình, theo đài CNN.

Không lâu sau đó, Bồ Đào Nha cũng thông báo công nhận Nhà nước Palestine. Các quốc gia khác của phương Tây, chẳng hạn như Pháp và Bỉ, dự định sẽ tiếp bước trong Tuần lễ cấp cao Đại hội đồng LHQ tuần này.

Sau động thái của Canada, Úc, Anh, Thủ tướng Israel - ông Benjamin Netanyahu chỉ trích ba đồng minh vì đã trao một “phần thưởng” cho Hamas. “Tôi có một thông điệp rõ ràng gửi tới các nhà lãnh đạo công nhận Nhà nước Palestine sau vụ thảm sát kinh hoàng ngày 7-10-2023: Các vị đang trao một phần thưởng khổng lồ cho chủ nghĩa khủng bố” - ông Netanyahu lên tiếng.

“Điều đó sẽ không xảy ra. Một Nhà nước Palestine sẽ không được thành lập ở phía tây sông Jordan” - ông Netanyahu nói thêm.

Ông Netanyahu cho biết sẽ có bài phát biểu tại Đại hội đồng LHQ vào ngày 26-9 trước khi tới Nhà Trắng gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump. Sau đó, ông sẽ công bố phản ứng của Israel với diễn biến liên quan việc công nhận Nhà nước Palestine.

Nhà lãnh đạo Israel từng đe dọa sẽ có các bước đi đơn phương, bao gồm khả năng sáp nhập một phần Bờ Tây, nhằm đáp trả việc các nhà lãnh đạo thế giới công nhận Nhà nước Palestine. Động thái này sẽ mở đường để Israel siết chặt kiểm soát lãnh thổ và làm gia tăng căng thẳng với cộng đồng quốc tế.

Tổng thống Palestine - ông Mahmoud Abbas cho rằng sự công nhận này sẽ giúp mở đường để “Nhà nước Palestine cùng tồn tại bên cạnh Nhà nước Israel trong an ninh, hòa bình và láng giềng hữu nghị”.

Về phần mình, nhóm vũ trang Hamas hoan nghênh động thái công nhận Nhà nước Palestine nhưng nói rằng nó cần đi kèm với “các biện pháp thực tế” để chấm dứt chiến tranh ở Gaza và ngăn Israel sáp nhập Bờ Tây.

Mỹ, đồng minh thân cận nhất của Israel, chưa đưa ra bình luận ngay lập tức về quyết định của ba đồng minh về công nhận Nhà nước Palestine. Tuy nhiên, Tổng thống Trump trước đó đã tuyên bố rõ ràng ông phản đối động thái này.

Giải pháp hai nhà nước: Câu chuyện chưa hồi kết

Mục tiêu của giải pháp hai nhà nước là đáp ứng quyền tự quyết dân tộc của người Palestine mà không làm ảnh hưởng đến chủ quyền của Israel, theo tờ Conversation.

Nỗ lực đầu tiên nhằm xây dựng hai quốc gia song song diễn ra trước khi Israel tuyên bố độc lập năm 1948. Năm trước đó, LHQ đã thông qua Nghị quyết 181, đưa ra kế hoạch phân chia vùng Ủy trị Palestine (dưới quyền kiểm soát của Anh) thành hai quốc gia riêng biệt gồm Do Thái và Ả Rập.

Tuy nhiên, đường biên giới do LHQ đề xuất chưa bao giờ trở thành hiện thực. Ngay sau khi Israel tuyên bố độc lập, Syria, Jordan và Ai Cập đã tấn công Israel, châm ngòi cho cuộc chiến Ả Rập - Israel lần thứ nhất vào năm 1967. Hơn 700.000 người Palestine bị buộc phải rời khỏi quốc gia Israel mới thành lập, chạy sang Bờ Tây, Gaza và các quốc gia Ả Rập lân cận.

Đầu những năm 1990, đã có một giai đoạn tiến triển đáng kể hướng tới giải pháp hai nhà nước. Các cuộc đàm phán chủ yếu bắt đầu từ những cuộc nổi dậy của người Palestine ở Bờ Tây và Gaza, bắt đầu từ năm 1987, được gọi là Intifada lần thứ nhất.

Năm 1993, Thủ tướng Israel - ông Yitzhak Rabin và lãnh đạo Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) Yasser Arafat gặp nhau tại Oslo và ký Hiệp định Oslo. Khi đó, đây không được coi là cuộc gặp gỡ ngang hàng, bởi ông Rabin là lãnh đạo một quốc gia có chủ quyền, còn ông Arafat chỉ là lãnh đạo của một tổ chức từng bị Mỹ liệt vào danh sách khủng bố.

Tuy vậy, hai bên đã chính thức hóa được một thỏa thuận, sau khi cùng nhượng bộ lớn, đặt nền móng cho việc thành lập một nhà nước Palestine riêng biệt. Dù hiệp định này không nhắc trực tiếp tới đường biên giới năm 1967, nhưng nó có viện dẫn đến “một giải pháp dựa trên Nghị quyết 242 của Hội đồng Bảo an LHQ” năm 1967, kêu gọi Israel rút quân “khỏi các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng trong cuộc xung đột gần đây”.

Hiệp định Oslo II được ký năm 1995, quy định việc phân chia hành chính các khu vực. Đặc biệt Bờ Tây được chia thành các phần do Israel kiểm soát, do Chính quyền Palestine kiểm soát, hoặc quản lý chung. Nhưng chỉ sáu tuần sau, ông Rabin đã bị một phần tử dân tộc chủ nghĩa Do Thái vốn phản đối các nhượng bộ của Israel ám sát.

Các cuộc đàm phán giữa hai bên chậm lại, ý chí chính trị dần suy giảm. Trong nhiều thập niên tiếp theo, giải pháp hai nhà nước ngày càng khó đạt được, đặc biệt dưới chính quyền Thủ tướng Netanyahu. Năm 2010, một đoạn ghi âm từ bị rò rỉ, trong đó ông Netanyahu tuyên bố ông đã “trên thực tế chấm dứt Hiệp định Oslo”.

Người dân Palestine ở phía tây TP Gaza di dời về phía nam ngày 18-9. Ảnh: TÂN HOA XÃ

Tia hy vọng cho giải pháp hai nhà nước tại thượng đỉnh LHQ

Hội nghị thượng đỉnh ngày 22-9 của LHQ diễn ra trong bối cảnh chiến dịch quân sự của Israel đã làm 60.000 người ở Gaza thiệt mạng; tình trạng nạn đói được xác nhận ở miền bắc Gaza và tốc độ mở rộng khu định cư của Israel ở Bờ Tây ngày càng nhanh.

Dù bối cảnh khu vực biến động, giải pháp hai nhà nước vẫn đang lấy lại đà trên mặt trận ngoại giao, theo trang web của LHQ (un.org).

Ngày 12-9, Đại hội đồng đã thông qua với đa số lớn “Tuyên bố New York”, tiếp nối hội nghị hồi tháng 7 cũng do Pháp và Saudi Arabia đồng tổ chức. Văn kiện kêu gọi “một nền hòa bình công bằng và lâu dài dựa trên luật pháp quốc tế và giải pháp hai nhà nước”.

Để chấm dứt chiến tranh, tuyên bố kêu gọi Hamas “chấm dứt vai trò ở Gaza và giao nộp vũ khí cho Chính quyền Palestine”.

Hội nghị thượng đỉnh ngày 22-9 tận dụng động lực đó, từ đó tạo thêm động lực mới cho nỗ lực xây dựng một lộ trình của LHQ hướng tới giải pháp hai nhà nước.

THẢO VY