'Kênh đào Panama thu nhỏ' giữa Đồng bằng Bắc Bộ

Được ví như "kênh đào Panama thu nhỏ" của Việt Nam nhờ cách vận hành gần giống công trình nổi tiếng ở châu Mỹ, âu tàu Nghĩa Hưng (Nam Định) rút ngắn hành trình vận tải, giảm chi phí, mở lối cho vận tải thủy hiện đại - một giấc mơ từ lâu của ngành logistics nội địa.

Hành trình ngắn - bước tiến dài

Trưa một ngày đầu tháng 6, tàu Macstar Ninh Bình, sức chở 135 TEU, chậm rãi tiến vào âu tàu Nghĩa Hưng trên hành trình từ Hải Phòng về Ninh Bình.

Kênh đào Nghĩa Hưng giúp doanh nghiệp tiết kiệm nhiều thời gian, chi phí.

Từ phía sông Ninh Cơ, con tàu lọt vào lòng âu dài 179m, cánh phai phía sông Ninh Cơ dần khép lại. Van điều tiết nước hoạt động để mực nước trong buồng âu được điều tiết cân bằng với mực nước bên ngoài. Tiếp đó, cánh phai 87 tấn phía sông Đáy mở ra, tàu lại tiếp tục hành trình.

Tất cả diễn ra trong vòng chưa đầy 20 phút - nhanh gọn, nhịp nhàng như một cỗ máy đồng hồ thủy lực. Một "bản giao hưởng" ngắn ngủi nhưng mang lại hiệu quả vận tải dài lâu.

Theo ông Lê Mạnh Cương, Giám đốc Công ty CP Vận tải container ven biển Macstar, đây là tàu SB (sông pha biển) đầu tiên khai thác tuyến container vận tải ven biển qua kênh Nghĩa Hưng.

Trước đây, muốn vận chuyển hàng từ Hải Phòng về các tỉnh như Ninh Bình, Nam Định hay Thái Bình, tàu phải đi theo hành lang đường thủy số 2, gặp nhiều vướng mắc, nhất là các cầu có tĩnh không thấp khi đi qua nội thành Hải Phòng.

Với tuyến cũ, các sà lan chỉ chở được khoảng 36 TEU, xếp được 2 lớp container, hành trình kéo dài tới 28-30 tiếng. Nay, nhờ có luồng kênh mới và cầu vượt có tĩnh không tới 15m, tàu SB lớn có thể đi lại thông suốt, chất xếp tới 3 lớp container. Thời gian hành trình rút ngắn còn 13-15 tiếng, chi phí giảm tới 28% so với đường bộ.

Không được phép để tàu chờ đợi lâu

Mỗi ngày, trung bình 50-80 lượt phương tiện đi qua âu tàu Nghĩa Hưng. Tùy trọng tải và kích cỡ phương tiện, các kỹ sư sẽ sắp xếp để một phương tiện qua âu hoặc 3-4 phương tiện qua âu cùng một lúc.

Tàu container SB tiến vào trong âu tàu Nghĩa Hưng.

Phía sau sự nhịp nhàng ấy là một đội ngũ kỹ sư vận hành theo chế độ 3 ca/ngày, trực suốt 24/7 để bảo đảm không một con tàu nào phải chờ đợi lâu hay tắc luồng. Toàn bộ kỹ sư làm việc tại đây đều phải qua đào tạo chuyên sâu, có chứng chỉ vận hành âu.

Ông Lưu Đức Đương, Phó giám đốc vận hành âu, gắn bó với công trình từ giai đoạn lắp đặt thiết bị chia sẻ: "Dù quen tay nhưng vận hành không bao giờ là chuyện nhẹ nhàng. Có những lần rác lớn hoặc dị vật trôi vào buồng âu, gây kẹt cánh phai. Có khi phải huy động thợ lặn làm việc, trong điều kiện gần như không thấy gì".

Mỗi sự cố như vậy thường khiến hệ thống phải tạm dừng vài ngày. Khi đó, các đơn vị phải phát cảnh báo đến tàu thuyền, hướng dẫn điều chỉnh lộ trình, hạn chế tối đa ảnh hưởng đến hoạt động vận tải.

Để đảm bảo an toàn, không chỉ khi gặp sự cố mà âu tàu cũng sẽ tạm dừng hoạt động trong các trường hợp thời tiết bất lợi như bão cấp 8, hoặc trong trường hợp sương mù dày đặc khuất tầm nhìn.

Giấc mơ kết nối sông - biển - đất liền

Cả nước hiện chỉ có 2 âu tàu được xây dựng, trong đó, duy nhất âu Nghĩa Hưng là vận hành bằng hệ thống tự động hóa, hiện đại hơn so với âu Rạch Chanh ở Long An (dùng thủy lực).

Từ phòng điều khiển trung tâm, kỹ sư theo dõi mọi diễn biến thông qua hệ thống camera giám sát, vận hành đóng mở cửa âu, điều tiết van nước... Tất cả đều trên màn hình máy tính. Kỹ sư cũng sẽ phát hiện mọi sự cố hoặc vấn đề thông qua màn hình.

Điều này không chỉ giúp nâng cao năng suất và độ an toàn, mà còn tạo ra một mô hình mẫu cho các công trình tương lai.

Để có thể xây dựng được âu tàu và kênh nối sông Đáy-sông Ninh Cơ phải phá bỏ một phần đê và tuyến tỉnh lộ 490C, thay vào đó là cây cầu vượt bê tông cốt thép dài 700m, rộng 17m, tĩnh không 15m.

Đây là điều kiện then chốt giúp tàu container đi lại dễ dàng-điều mà trước đây là bất khả thi. Nhờ vậy, chỉ trong chưa đầy hai năm vận hành (từ tháng 7/2023-5/2025) đã có hơn 23.700 lượt phương tiện đi qua âu tàu. Con số này còn tiếp tục tăng khi các doanh nghiệp chuyển dần sang hình thức vận tải ven biển, vừa tiết kiệm, vừa bền vững.

Theo ông Đỗ Văn Huynh, Giám đốc Trung tâm Vận hành âu tàu Nghĩa Hưng, với mỗi chuyến đi rút ngắn thời gian khoảng 8-10 tiếng, các tàu trọng tải từ 2.000-3.000 tấn tiết kiệm được khoảng 200 lít nhiên liệu, tương đương 20-30 triệu đồng mỗi chuyến.

"Tiết kiệm chi phí là một chuyện. Nhưng cái lớn hơn là khi các tuyến vận tải đường thủy hiệu quả, doanh nghiệp sẽ chuyển dần từ vận tải đường bộ sang thủy-góp phần giảm áp lực hạ tầng, tai nạn giao thông và khí thải", ông Huynh nhấn mạnh.

Luồng kênh Nghĩa Hưng chỉ dài hơn 1km, nhưng chính đoạn ngắn ấy lại mở ra cả một trục vận tải mới, gắn kết sông ngòi, biển cả với đất liền. Trong tương lai, khi hệ thống logistics nội địa hiện đại hóa, những "kênh đào Panama thu nhỏ" như thế này sẽ là yếu tố không thể thiếu.

Giữa miền quê sông nước yên bình, có một âu tàu âm thầm hoạt động ngày đêm- không chỉ mở cửa cho tàu qua, mà còn mở đường cho một tương lai vận tải sạch hơn, thông suốt hơn, bền vững hơn.

Hoàng Anh