Kết hợp truyền thống và hiện đại:Hướng đổi mới cho sân khấu Việt

Một cảnh trong vở cải lương - xiếc “Trần Nhân Tông” chính thức ra mắt khán giả Thủ đô.

Cải lương và xiếc kể chuyện lịch sử

Cuối tuần này, vở cải lương - xiếc “Trần Nhân Tông” chính thức ra mắt khán giả Thủ đô tại sân khấu vuông Rạp Xiếc trung ương - Trung tâm Nghệ thuật giải trí IONAH (Hà Nội). Tác phẩm do Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam phối hợp với Liên đoàn Xiếc Việt Nam thực hiện, nhân kỷ niệm 717 năm Phật hoàng Trần Nhân Tông nhập Niết bàn (1308-2025).

Vở diễn “Trần Nhân Tông” được dàn dựng từ kịch bản của Tiến sĩ Bùi Hữu Dược, Nghệ sĩ ưu tú Phan Ngọc Chi chuyển thể cải lương, Nghệ sĩ nhân dân Tống Toàn Thắng và Nghệ sĩ ưu tú Trần Quang Khải đồng đạo diễn, Nghệ sĩ nhân dân Lê Tuấn Cường và Nghệ sĩ nhân dân Tống Toàn Thắng chỉ đạo nghệ thuật, Thạc sĩ Nguyễn Thị Tuyết Minh biên đạo múa, Nghệ sĩ nhân dân Nguyễn Huỳnh Tú sáng tác và dàn dựng âm nhạc.

Trên sân khấu, khán giả tiếp cận trọn vẹn và sống động cuộc đời của Đức Vua - Phật hoàng Trần Nhân Tông từ khi sinh ra, trưởng thành, lên ngôi Hoàng đế, lãnh đạo quân dân Đại Việt chiến thắng giặc Nguyên - Mông, đến hành trình nhường ngôi, xuất gia tu hành và trở thành Đệ nhất Tổ sư Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Các lớp diễn đan xen bằng nghệ thuật cải lương, xiếc, âm nhạc, múa và mỹ thuật khắc họa nhân cách, tư tưởng và di sản tinh thần của Phật hoàng Trần Nhân Tông.

Vở diễn liên tục tạo những trải nghiệm nghệ thuật đa dạng, khán giả vừa được đắm chìm trong những làn điệu cải lương ngọt ngào, sâu lắng, vừa hồi hộp, trầm trồ trước các tiết mục xiếc đòi hỏi kỹ thuật cao như tung hứng, cầu bật, đu dây, nhào lộn trên không… Sân khấu được khai thác đa tầng với nhiều tiết mục diễn ra cùng lúc...

Nghệ sĩ nhân dân Tống Toàn Thắng, Giám đốc Liên đoàn Xiếc Việt Nam, một trong hai đạo diễn của tác phẩm chia sẻ, ê kíp xác định hướng tới đông đảo công chúng, đặc biệt là khán giả trẻ và du khách vốn quen với nhịp tiếp nhận nhanh, trực quan. Vì vậy, vở diễn được dàn dựng cô đọng, chỉ trong 95 phút. Để đạt được điều đó, ê kíp chọn các lát cắt lịch sử tiêu biểu, tập trung vào tinh thần và tư tưởng cốt lõi của nhân vật. Đồng đạo diễn - Nghệ sĩ ưu tú Trần Quang Khải chia sẻ thêm, tiêu chí giải trí và thu hút khán giả được đặt lên hàng đầu. Xiếc được khai thác như ngôn ngữ hình thể, tạo không gian và nhịp điệu; cải lương giữ vai trò tự sự, được chắt lọc kỹ lưỡng để tạo lớp lang rõ ràng.

Không gian sân khấu cũng được đổi mới với việc lựa chọn sân khấu vuông thay vì sân khấu tròn truyền thống của xiếc. Lựa chọn này nhằm tận dụng tốt hơn hệ thống âm thanh, ánh sáng, màn hình LED và công nghệ trình chiếu hiện đại, qua đó nâng cao hiệu quả thị giác và tính giải trí.

Vừa giàu giá trị văn hóa, vừa mang tính giải trí cao

Một cảnh trong vở cải lương - xiếc “Thượng Thiên Thánh Mẫu”.

Thưởng thức tác phẩm “Trần Nhân Tông” với người yêu sân khấu sẽ thấy vừa quen thuộc, vừa mới lạ. Bởi 10 năm trước, cũng chính kịch bản này đã được dàn dựng trên sân khấu cải lương - vở “Vua Phật” đầy chuẩn mực. Còn hình thức kết hợp cải lương và xiếc cũng đã gặp ở vở “Cây gậy thần” và “Thượng Thiên Thánh Mẫu”. Nghệ sĩ nhân dân Triệu Trung Kiên, Phó Giám đốc Nhà hát Sân khấu truyền thống quốc gia Việt Nam cho hay, mối duyên hợp tác giữa nghệ thuật truyền thống và nghệ thuật xiếc để dàn dựng tác phẩm đặc biệt đã duy trì từ năm 2020. Hai vở xiếc và cải lương “Cây gậy thần” và “Thượng Thiên Thánh Mẫu” do Nghệ sĩ nhân dân Triệu Trung Kiên và Nghệ sĩ nhân dân Tống Toàn Thắng đạo diễn đã tạo hiệu ứng tốt. Với vở “Vua Phật”, chính Nghệ sĩ nhân dân Triệu Trung Kiên cũng là đạo diễn. Song ở tác phẩm “Trần Nhân Tông” lần này, ông đã thấy bước tiến rõ rệt trong tư duy dàn dựng và cách tiếp cận khán giả hiện nay.

Theo Nghệ sĩ nhân dân Triệu Trung Kiên, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch định hướng các đơn vị nghệ thuật trung ương xây dựng hai nhóm tác phẩm. Một nhóm phục vụ các sự kiện chính trị, lễ lớn của đất nước; một nhóm hướng tới khai thác phục vụ khán giả trẻ và khách du lịch, để đưa sân khấu đến gần hơn với đời sống xã hội. Vì vậy, vở “Trần Nhân Tông” và một số tác phẩm nữa đang được dàn dựng theo tiêu chí vừa đảm nhiệm chức năng chính trị, tư tưởng, tôn vinh công đức tiền nhân, vừa có màu sắc giải trí, hấp dẫn thu hút khán giả hiện nay.

Qua nhiều năm thử nghiệm, Nghệ sĩ nhân dân Tống Toàn Thắng nhận thấy, sân khấu truyền thống nếu vẫn giữ nguyên cách dàn dựng như trước sẽ khó tiếp cận khán giả hiện nay, còn sân khấu xiếc nếu chỉ phô diễn kỹ thuật thì thiếu chức năng lan tỏa kiến thức lịch sử, thông điệp nhân văn và giá trị giáo dục. Vì vậy, việc kết hợp giữa các loại hình nghệ thuật truyền thống với nghệ thuật xiếc, công nghệ hiện đại là bước đi chiến lược. Như với vở diễn “Trần Nhân Tông”, bên cạnh lồng ghép hai loại hình một cách nhuần nhuyễn, thì việc đầu tư thiết bị sân khấu hiện đại là yếu tố quyết định thành công. Đây được xem là bước khởi đầu cho định hướng phát triển các vở diễn sân khấu tổng hợp quy mô lớn, mở ra khả năng ứng dụng sâu hơn các công nghệ như 3D mapping, hologram, AR/VR… trong tương lai.

Từ hướng đi của vở diễn “Trần Nhân Tông”, sân khấu Việt thời gian tới chắc chắn sẽ có thêm nhiều sự kết hợp giữa nghệ thuật truyền thống và hiện đại, đáp ứng nhu cầu khán giả hôm nay.

An Nhi