Kết nối vùng di sản – không để di tích và danh thắng Yên Tử đứng riêng

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc là Di sản văn hóa thế giới thứ 9 của Việt Nam được UNESCO ghi danh và cũng là di sản đầu tiên trải rộng trên địa bàn ba tỉnh, thành phố: Quảng Ninh, Bắc Giang (nay là tỉnh Bắc Ninh) và Hải Phòng. Ba địa phương đang cùng chung một nỗ lực gìn giữ nguyên vẹn giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh của quần thể di tích đặc biệt này, đồng thời thúc đẩy khai thác bền vững để di sản thực sự sống trong đời sống đương đại.

Lời cam kết mạnh mẽ

“Chúng tôi coi việc bảo vệ di sản không chỉ là một điểm kết thúc mà là khởi đầu của một hành trình dài, nơi các cộng đồng vẫn là trung tâm của việc bảo vệ, quản lý và truyền lại cho các thế hệ tương lai. Chúng tôi sẽ không tiếc công sức để đảm bảo di sản quý giá này của nhân loại tiếp tục truyền cảm hứng không chỉ cho người dân Việt Nam mà còn cho thế giới rộng lớn hơn, như một minh chứng cho khả năng phục hồi văn hóa và tinh thần”.

Toàn cảnh Khu di tích Côn Sơn trong Quần thể di sản văn hóa thế giới Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc

Đó là lời cam kết của Thứ Trưởng thường trực Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ tại Kỳ họp lần thứ 47 của Ủy ban di sản thế giới (UNESCO), ngay sau khi Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được công nhận là Di sản văn hóa thế giới.

Lời cam kết mạnh mẽ ấy đã và đang được hiện thực hóa bằng những hành động cụ thể, những kế hoạch chi tiết của các bộ, ngành và 3 địa phương có di sản là tỉnh Quảng Ninh, tỉnh Bắc Ninh và TP Hải Phòng, thể hiện tinh thần trách nhiệm, quyết tâm bảo tồn và phát huy giá trị di sản một cách thống nhất, bền vững và có chiều sâu.

Bà Nguyễn Thị Hạnh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh, Phó Trưởng ban chỉ đạo, Trưởng Ban điều hành xây dựng hồ sơ Yên Tử - Vĩnh Nghiêm, Côn Sơn, Kiếp Bạc cho biết: “Tỉnh Quảng Ninh tiếp tục chủ trì cùng với Hải Phòng và Bắc Ninh, chúng tôi sẽ xây dựng đề án để bảo tồn, tôn tạo và phát huy các giá trị di sản vô giá này của đất nước Việt Nam để chúng ta xứng đáng với sự ghi danh của UNESCO và giữ gìn di sản mãi mãi cho muôn đời sau”.

Nghi môn đền Kiếp Bạc - những giá trị của di sản vẫn được giữ gìn nguyên vẹn đến ngày nay. (Ảnh: BQL di tích Côn Sơn - Kiếp Bạc)

Liên kết, phối hợp quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản

Với 12 cụm/điểm di tích, Di sản văn hóa thế giới Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc có tổng diện tích 628 nghìn ha, vùng đệm hơn 5,8 nghìn ha, trải dài trên địa bàn ba địa phương: Quảng Ninh, Bắc Ninh và Hải Phòng. Vì vậy, công tác bảo tồn, phát huy giá trị di sản đòi hỏi phải có những cơ chế phối hợp đặc thù và hiệu quả giữa các địa phương, cũng như chỉ đạo thống nhất từ Trung ương.

Bà Trần Thị Hoàng Mai, Phó Trưởng ban thường trực Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy Hải Phòng cho biết, ngay sau khi nộp hồ sơ đề cử Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc tới UNESCO, 3 tỉnh Quảng Ninh, Hải Dương (nay là TP Hải Phòng), Bắc Giang (nay là tỉnh Bắc Ninh) đã thành lập Hội đồng quản lý Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc. Thành viên hội đồng là đại diện lãnh đạo UBND 03 tỉnh, thành phố và các sở, ngành, địa phương có liên quan. Hội đồng có nhiệm vụ là đầu mối liên lạc và điều phối giữa 3 địa phương có di sản, tạo nên sự thống nhất quản lý, bảo vệ và phát huy di sản; đồng thời, tham gia bảo vệ di sản theo Công ước về bảo vệ di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới 1972 và các điều ước quốc tế có liên quan mà Việt Nam đã tham gia.

Các sự kiện văn hóa, các tour du lịch kết nối các điểm di tích trong quần thể danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc đang được các địa phương phối hợp nghiên cứu xây dựng.

“Khi Quần thể di tích, danh thắng được UNESCO vinh danh, công tác phối hợp giữa các địa phương càng phải chặt chẽ và hiệu quả hơn. Việc trước mắt là kiện toàn lại thành viên của Hội đồng quản lý để đảm bảo sự phối hợp hiệu lực, hiệu quả của 3 địa phương trong quản lý quần thể di sản. Thứ hai, rà soát và triển khai thực hiện các khuyến nghị của Hội đồng di tích và di chỉ quốc tế (ICOMOS), đặc biệt là các vấn đề liên quan đến ranh giới di sản, kế hoạch quản lý di sản; tăng cường trao đổi thông tin, kinh nghiệm và phối hợp trong các hoạt động quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản”, bà Trần Thị Hoàng Mai nhấn mạnh.

Không chỉ là sự phối hợp về hành chính, quản lý giữa các địa phương mà điều quan trọng hơn là nâng cao nhận thức cộng đồng, những người đang sống cùng với di sản, giữ vai trò trung tâm trong quá trình gìn giữ và phát huy giá trị di sản. Thượng tọa Thích Thanh Vịnh, Phó Trụ trì chùa Vĩnh Nghiêm (tỉnh Bắc Ninh) chia sẻ, hơn 3.000 mộc bản kinh Phật vẫn tồn tại bao đời nay tại chùa Vĩnh Nghiêm nhưng người dân địa phương chưa để tâm nhiều. Từ năm 2012, khi mộc bản kinh Phật chùa Vĩnh Nghiêm được công nhận là Di sản tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương, nhiều người mới thực sự quan tâm, tìm hiểu về giá trị của di sản và công tác bảo tồn cũng được nâng cao hơn.

Thượng tọa Thích Thanh Vịnh khẳng định, sự công nhận của UNESCO đối với Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc không chỉ mang tính biểu trưng mà đi kèm với những quy chuẩn chặt chẽ về bảo tồn và quản lý. Điều đó đồng nghĩa với trách nhiệm lớn hơn của cả chính quyền và cộng đồng trong không gian di sản.

“Trách nhiệm của chúng ta sẽ phải cố gắng hơn. Khi người ta đưa ra những quy chuẩn như vậy thì những người chung quanh chúng ta đều phải tập trung cùng nhau bảo tồn. Ví dụ trước đây mình có thể xây nhà 2, 3 tầng hay 7, 8 tầng, nhưng sau khi di sản được phê duyệt thì những công trình đó không được nữa. Khi mà đã được xếp rồi thì ý thức bảo tồn chắc chăn sẽ tốt hơn; ý thức của mọi người đến với cụm di tích và đến với Vĩnh Nghiêm chắc chắn sẽ rõ hơn và có trách nhiệm hơn”, Thượng tọa Thích Thanh Vịnh nhấn mạnh.

Mỗi du khách đi qua vùng di sản đều mang trong mình một phần trách nhiệm trân trọng, bảo vệ và lan tỏa những giá trị đã được hun đúc hơn 700 năm qua.

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử – Vĩnh Nghiêm – Côn Sơn, Kiếp Bạc không thể “đứng riêng” mà phải được gìn giữ, được quảng bá và giới thiệu đến du khách như một chỉnh thể hài hòa, thống nhất. Ông Lê Duy Mạnh, Phó Ban quản lý di tích Côn Sơn – Kiếp Bạc (TP Hải Phòng) cho biết, các địa phương và ban quản lý các điểm di tích trong quần thể đang phối hợp xây dựng các tuyến du lịch để giới thiệu đến du khách, nhằm quảng bá và làm nổi bật giá trị toàn cầu của Di sản văn hóa thế giới.

“Một trong những việc chúng tôi rất quan tâm là xây dựng tuyến du lịch kết nối giữa các cái di sản là theo hai cái hướng. Thứ nhất là các di sản thuộc thiền phái Phật giáo Trúc Lâm, từ chùa Côn Sơn, chùa Thanh Mai đến di tích Yên Tử và phía Tây Yên Tử sang khu vực chùa Bổ Đà, chùa Vĩnh Nghiêm thành một quần thể. Thứ hai là những di tích thuộc nhà Trần từ khu vực bãi cọc Bạch Đằng, đến Côn Sơn, Kiếp Bạc và khu vực nhà Trần ở Đông Triều”, ông Lê Duy Mạnh cho biết.

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa thế giới không chỉ là niềm tự hào, mà còn là lời nhắc nhớ trong việc quản lý, bảo vệ di sản theo đúng cam kết với UNESCO. Mỗi người dân, mỗi địa phương, mỗi du khách đi qua vùng di sản này đều mang trong mình một phần trách nhiệm, đó là trân trọng, bảo vệ và lan tỏa những giá trị đã được hun đúc hơn 700 năm qua. Bởi chỉ khi di sản được gìn giữ, “hành trình bảo tồn giá trị, gửi tương lai trong từng di sản” mới thực sự có ý nghĩa và trao truyền cho nhiều thế hệ mai sau.

Thanh Nga/VOV-Đông Bắc