Khai mạc Giao lưu thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tại Đền Bảo Hà

Ban Tổ chức và các đại biểu tham dự liên hoan Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt tại Cung Đại Bái - Di tích Đền Bảo Hà. Ảnh: P.V

Tham dự liên hoan có ông Nguyễn Danh Hòa, Phó Chủ tịch Hội đồng Quản lý Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển, kiêm Tổng Thư ký Tạp chí điện tử Văn hóa và Phát triển; bà Nguyễn Hồng Phú, Ủy viên Hội đồng Quản lý, Chánh Văn phòng Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển; ông Lương Xuân Huy, Trưởng Ban Kinh tế & Đối ngoại Tạp chí điện tử Văn hóa và Phát triển. Cùng dự có đại diện lãnh đạo Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử và Bảo tồn Di sản Văn hóa Quốc gia, đại diện UBND xã Bảo Hà, Ban Quản lý Di tích và Phát triển Du lịch đền Bảo Hà.

Ngoài ra, còn có sự hiện diện của các nghệ nhân, thanh đồng, thủ nhang, các nhà hoạt động tâm linh trong cả nước -những người đã có nhiều đóng góp trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc.

Nghi thức hầu đồng – một nghi lễ trung tâm trong Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ – được trình diễn tại Đền Bảo Hà, thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân và du khách.

Từ năm 2016, sau khi được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt ngày càng được cộng đồng quan tâm, phát triển và lan tỏa mạnh mẽ không chỉ trong nước mà còn tại nhiều quốc gia có người Việt sinh sống.

Trước thời kỳ đổi mới (1986), tín ngưỡng này chưa được nhìn nhận đúng đắn và chưa được thực hành đầy đủ. Từ khi có Pháp lệnh về tín ngưỡng, tôn giáo (2004), Luật Di sản văn hóa (2001, sửa đổi 2009), cùng các văn bản hướng dẫn như Công văn số 995/TGCP-TGK (2013) của Ban Tôn giáo Chính phủ, Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ đã được quan tâm bảo tồn, phát huy đúng hướng. Nhờ đó, di sản này dần được thừa nhận, trở thành món ăn tinh thần của một bộ phận nhân dân, góp phần củng cố đời sống văn hóa - xã hội, thắt chặt khối đoàn kết các dân tộc trong cộng đồng quốc gia.

Tuy nhiên, bên cạnh những giá trị tích cực, cũng xuất hiện tình trạng biến tướng trong một số nghi lễ, hoặc có cá nhân, tổ chức lợi dụng di sản cho mục đích lệch chuẩn. Một số địa phương còn hạn chế, ngăn cấm hoạt động tín ngưỡng, dẫn đến nguy cơ tác động tiêu cực tới di sản, ảnh hưởng đến tiến trình thực hiện Chương trình Quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ mà Chính phủ Việt Nam đã cam kết với UNESCO.

Đông đảo người dân, thanh đồng, thủ nhang, nghệ nhân từ nhiều tỉnh, thành phố cả nước tham dự Liên hoan tại Đền Bảo Hà.

Xuất phát từ nhu cầu, nguyện vọng của nghệ nhân, đồng thầy, thủ nhang, đạo quan và các nhà hoạt động tâm linh, được sự cho phép của UBND xã Bảo Hà, Trung tâm Nghiên cứu Lịch sử và Bảo tồn Di sản Văn hóa Quốc gia, Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển đã phối hợp tổ chức liên hoan tại Cung Đại Bái – Đền Bảo Hà.

Liên hoan là dịp để nghệ nhân hát văn, thanh đồng và các nhóm thực hành tín ngưỡng giao lưu, trao đổi kinh nghiệm, quảng bá giá trị văn hóa, góp phần nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân, đồng thời giúp công chúng có cái nhìn đúng đắn về loại hình nghệ thuật dân gian đa ngành, hội tụ nhiều giá trị văn hóa.

Trong khuôn khổ chương trình, công chúng được tiếp cận trực tiếp với nghi thức hầu đồng - nghi lễ trung tâm của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ - với sự kết hợp nghệ thuật của âm nhạc, hát chầu văn, trang phục, múa và diễn xướng dân gian.

Ban tổ chức lựa chọn Cung Đại Bái - Đền Bảo Hà làm nơi tổ chức liên hoan. Đây là di tích cấp quốc gia, điểm đến tâm linh nổi tiếng, thu hút hàng nghìn lượt khách mỗi năm. Đền Bảo Hà không chỉ là biểu tượng tâm linh, lịch sử, văn hóa của vùng Tây Bắc mà còn là điểm tựa tinh thần cho đồng bào nhiều dân tộc thiểu số.

Phát biểu tại lễ khai mạc, ông Nguyễn Danh Hòa, Phó Chủ tịch Hội đồng Quản lý Viện Nghiên cứu Văn hóa và Phát triển, nhấn mạnh: “Liên hoan lần này nhằm góp phần thực hiện Chương trình hành động Quốc gia bảo vệ và phát huy giá trị phi vật thể Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chỉ đạo. Đây cũng là cơ hội để xã Bảo Hà quảng bá hình ảnh, khẳng định vị thế của di sản trong cộng đồng và quốc tế.”

Ông cũng khẳng định, Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ - được UNESCO vinh danh tại phiên họp lần thứ 11 của Ủy ban Liên Chính phủ về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể (2016) - là hình thức thờ cúng Thánh Mẫu Liễu Hạnh và các vị Thánh Mẫu cai quản miền trời, sông nước, rừng núi, cùng những nhân vật lịch sử - huyền thoại có công với dân, với nước. Nghi lễ Lên đồng chính là trung tâm của tín ngưỡng này, kết hợp hát văn, trang phục, múa thiêng, thể hiện sự giáng đồng của các vị thánh - vừa mang tính tâm linh, vừa mang tính nghệ thuật dân gian

“Tôi tin rằng các nghệ nhân, thanh đồng, các nhà hoạt động tâm linh, các thủ nhang sẽ đem hết tâm – tài để thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu, thể hiện rõ tính thiêng, vẻ đẹp và sự lôi cuốn đúng với nguyên bản của di sản này”, ông Nguyễn Danh Hòa nhấn mạnh.

Ngay sau lễ khai mạc, đã diễn ra các tiết mục hầu đồng, hát văn đặc sắc của các nghệ nhân, thanh đồng. Ban Tổ chức trao giấy khen và hoa để ghi nhận những đóng góp tiêu biểu.

Đặc biệt, Ban Tổ chức nhấn mạnh: mỗi giá hầu, nghi lễ tại liên hoan đều mang ý nghĩa “Hướng về cội nguồn tổ tiên, tri ân các bậc thánh nhân đất Việt” - những anh hùng có công dựng nước, giữ nước trong văn hóa dân gian. Các thanh đồng, nghệ nhân tham gia phải gìn giữ chuẩn mực, bảo đảm tính tôn nghiêm, tránh lạm dụng, mê tín hay biến tướng.

Liên hoan Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tại Đền Bảo Hà không chỉ tôn vinh giá trị truyền thống, mà còn góp phần quảng bá tinh hoa văn hóa dân tộc đến bạn bè quốc tế, khẳng định sức sống trường tồn của di sản đã được UNESCO vinh danh.

Bảo tồn và phát huy trong dòng chảy hiện đại

Liên hoan Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ tại Đền Bảo Hà là minh chứng cho sự nỗ lực của cộng đồng, các nhà nghiên cứu và chính quyền địa phương trong việc bảo vệ và phát huy di sản đã được UNESCO vinh danh.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hiện đại hóa, mỗi di sản văn hóa không chỉ là “tài sản của quá khứ”, mà còn là nguồn lực cho hiện tại và tương lai. Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, với giá trị tâm linh, nghệ thuật và nhân văn sâu sắc, cần được tiếp tục nghiên cứu, truyền dạy, quảng bá để vừa giữ nguyên bản sắc, vừa thích ứng với đời sống đương đại.

Với sự đồng lòng của cộng đồng, sự định hướng đúng đắn của cơ quan quản lý và sự lan tỏa từ các sự kiện như Liên hoan tại Đền Bảo Hà, có thể tin rằng Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt sẽ tiếp tục trường tồn, tỏa sáng – không chỉ trong lòng dân tộc Việt, mà còn trong mắt bạn bè quốc tế, như một minh chứng sống động cho sức mạnh văn hóa Việt Nam.

Minh Linh