Khai thác, sử dụng hiệu quả hệ thống thiết bị và đồ dùng dạy học
Cùng với cơ sở vật chất, việc có đầy đủ hệ thống thiết bị dạy học (TBDH) được đánh giá là một trong những yếu tố có tính quyết định tới chất lượng công tác giảng dạy nói riêng và mục tiêu đổi mới nhanh, hiệu quả phương pháp dạy học nói chung. Việc khai thác, sử dụng tốt các TBDH vào quá trình giảng dạy sẽ giúp hạn chế tình trạng truyền thụ kiến thức một chiều và quan trọng hơn là khuyến khích được tư duy sáng tạo của cả giáo viên và học sinh, tăng cường năng lực tự học, phát triển năng lực thực hành cho học sinh.
Cùng với cơ sở vật chất, việc có đầy đủ hệ thống thiết bị dạy học (TBDH) được đánh giá là một trong những yếu tố có tính quyết định tới chất lượng công tác giảng dạy nói riêng và mục tiêu đổi mới nhanh, hiệu quả phương pháp dạy học nói chung. Việc khai thác, sử dụng tốt các TBDH vào quá trình giảng dạy sẽ giúp hạn chế tình trạng truyền thụ kiến thức một chiều và quan trọng hơn là khuyến khích được tư duy sáng tạo của cả giáo viên và học sinh, tăng cường năng lực tự học, phát triển năng lực thực hành cho học sinh.
Trường THPT B Phủ Lý ứng dụng hiệu quả công nghệ thông tin vào dạy và học. Ảnh: Trần Thanh
Trên thực tế, các giờ học có sự hỗ trợ của TBDH đều là những tiết học hấp dẫn với đa số học sinh, bởi tạo ra được sự sinh động giữa lý thuyết và thực hành, học sinh không chỉ dễ hiểu mà còn nhớ kiến thức lâu và sâu hơn. Thấy rõ được tầm quan trọng của hệ thống TBDH trong thực tiễn, những năm qua, việc đầu tư, mua sắm TBDH cho các trường học, cấp học của tỉnh ta được gắn với việc xây dựng trường đạt chuẩn quốc gia, xây dựng nông thôn mới, nông thôn mới kiểu mẫu, nông thôn mới nâng cao. Thống kê từ Phòng Kế hoạch - Tài chính (Sở Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT), đến nay, 100% các trường mầm non công lập của tỉnh có đủ TBDH tối thiểu, đồ chơi ngoài trời. Đối với các khối lớp thực hiện Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2006, các cơ sở giáo dục thực hiện mua sắm bổ sung bảo đảm nhu cầu TBDH tối thiểu trong nhà trường. Trong đó, số TBDH cấp tiểu học đáp ứng khoảng 70% nhu cầu, cấp trung học cơ sở (THCS) đáp ứng khoảng 50% nhu cầu và cấp trung học phổ thông (THPT) đáp ứng khoảng 60% nhu cầu thực tế dạy học. Riêng với các khối lớp thực hiện Chương trình GDPT 2018, việc mua sắm TBDH tối thiểu tuy còn gặp nhiều khó khăn, song được sự quan tâm của các cấp, các ngành, hiện tại TBDH của khối lớp 1 đã đáp ứng yêu cầu việc dạy và học; TBDH của các khối lớp còn lại cơ bản đang trong quá trình thực hiện rà soát, lập kế hoạch và mua sắm.
TBDH cần có với tất cả các môn học nhưng với một số môn học đặc thù và các môn học có tính thực hành, thí nghiệm nhiều như: Ngoại ngữ, Tin học, Sinh học, Vật lý, Hóa học... yêu cầu về TBDH càng nhiều hơn. Mặc dù khi triển khai dạy học theo Chương trình GDPT 2018, các danh mục mới về TBDH cơ bản kế thừa danh mục hiện hành và đã bỏ rất nhiều tranh, ảnh, giảm tối đa những thiết bị mang tính biểu diễn của giáo viên, tăng thiết bị thực hành cho học sinh theo hướng phát triển năng lực, tăng cường ứng dụng CNTT và chuyển đổi số, tiếp cận công nghệ mới. Đối với các môn học có nhiều thiết bị thực hành thì được ban hành theo phòng học bộ môn nên số lượng thiết bị đã giảm đi rất nhiều. Nhưng để có thể dạy và học tốt vẫn cần phải có đủ các thiết bị phục vụ cho giáo viên dạy học và thiết bị phục vụ học sinh thực hành.
Các thiết bị dạy và học môn Mĩ thuật của Trường Tiểu học Liêm Chính (TP Phủ Lý) được trang bị đầy đủ và khai thác sử dụng hiệu quả.
Như môn Tin học ở Chương trình GDPT 2018, thiết bị phục vụ giáo viên dạy học gồm máy tính cá nhân, máy chiếu, màn hình chiếu. Thiết bị phục vụ học sinh thực hành là hệ thống loa, tai nghe, micro, máy tính (tối thiểu 3 học sinh/máy tính ở cấp tiểu học, 2 học sinh/1 máy tính ở cấp THCS và 1 học sinh/1 máy tính ở cấp THPT)… Với môn tiếng Anh, do đây là môn học đặc thù nên tỉnh ta đã có sự quan tâm đầu tư cho các trường phổ thông trên địa bàn hệ thống phòng học tiếng Anh tương đối đồng bộ với đầy đủ các trang thiết bị, như: máy vi tính được kết nối các thiết bị ngoại vi và cài đặt các phần mềm phục vụ dạy học, thiết bị trình chiếu logitech được kết nối với máy tính để trình chiếu các bài giảng, cassette, đầu đĩa, loa di động.
Hay với môn Sinh học là môn khoa học thực nghiệm, vì vậy, thực hành thí nghiệm vừa là nội dung phương pháp, phương tiện dạy học. Theo Chương trình GDPT 2018, môn học được xây dựng theo hướng phát triển năng lực, gắn lý thuyết với thực hành, học lý thuyết bằng thực hành nên cần có các thiết bị dạy học đa dạng về chủng loại như: tranh, ảnh, mô hình, mẫu vật thật, dụng cụ, vật liệu, hóa chất, thiết bị kỹ thuật nghe nhìn, các loại máy móc. Bộ TBDH môn Sinh học gồm có: thiết bị dùng để trình diễn, minh họa (tranh, ảnh; video clip; mô hình); thiết bị thực hành gồm có: Bộ tiêu bản hiển vi (tế bào), bộ dụng cụ thực hành, hộp mẫu vật, bộ dụng cụ đo...
Ngay cả với các môn học khoa học xã hội như Lịch sử, Địa lý ở các cấp học cũng quy định tương đối nhiều TBDH tối thiểu, với mô hình hiện vật, tranh ảnh lịch sử, địa lý bản đồ, lược đồ… (cấp tiểu học); bản đồ giáo khoa treo tường, Atlat địa lý, tập bản đồ lịch sử, mô hình hiện vật, tranh ảnh lịch sử, các mẫu vật về tự nhiên, sơ đồ, lược đồ, video clip, dụng cụ, thiết bị thông thường để quan sát tự nhiên... (cấp THCS); hệ thống bản đồ, tranh ảnh lịch sử, sa bàn, sơ đồ, biểu đồ với sự hỗ trợ của phương tiện kỹ thuật như máy tính, đèn chiếu, máy chiếu, tivi, radio, video, các loại băng đĩa… (cấp THPT).
Tuy vậy, do hệ thống thiết bị và đồ dùng dạy học tại các trường học còn thiếu, không đồng bộ nên có lúc, có nơi, vào tiết học thực hành một số môn học, do thiếu thiết bị thực hành nên thay vì chia học sinh thành các nhóm nhỏ, giáo viên phải lập các nhóm với đông học sinh. Thời lượng mỗi tiết học có hạn, nhiều học sinh không được trực tiếp làm thực hành mà phải đứng quan sát các bạn là chính. Trong phòng thực hành của nhiều trường học, số thiết bị thực hành, thiết bị thí nghiệm có tính mới, hiện đại chỉ đếm trên đầu ngón tay, còn lại phần lớn thiết bị đều cũ kỹ, lạc hậu, hỏng hóc… Với điều kiện thực tế này, việc dạy và học đang được thực hiện trên cơ sở ứng dụng tiến bộ công nghệ, các thí nghiệm ảo; tận dụng, sử dụng hiệu quả thiết bị, đồ dùng có sẵn. Các nhà trường đều nhận thức được tầm quan trọng của việc sử dụng hợp lý và có hiệu quả các TBDH trong việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục; đội ngũ giáo viên đã có sự chủ động, sáng tạo và linh hoạt trong việc tự khai thác các phương tiện, TBDH phục vụ đổi mới hoạt động giáo dục, trong đó tích cực nghiên cứu và ứng dụng hiệu quả CNTT vào làm mới phương pháp, hình thức dạy học.
Theo chia sẻ của nhiều giáo viên, để khai thác và sử dụng hiệu quả TBDH vào các tiết dạy, trước hết giáo viên bộ môn cần phải biết phân loại TBDH theo từng môn học, tự xây dựng được kế hoạch sử dụng TBDH, đồ dùng trực quan hiện vật hay đồ dùng trực quan tạo hình một cách phù hợp với mục tiêu từng bài giảng. Đồng thời, phải có sự chuẩn bị tốt tiết dạy có sử dụng TBDH, nghiên cứu kỹ nội dung bài dạy và biết chủ động các công việc, như: sử dụng phương pháp dạy học gì, cần sử dụng đồ dùng và TBDH nào, có cần kết hợp phương pháp khác để huy động tối đa kỹ năng làm việc của học sinh không?... Đối với giáo án điện tử, giáo viên phải chuẩn bị tốt được kịch bản, tư liệu, nội dung bài giảng cần cô đọng, súc tích. Trong quá trình dạy học, giáo viên cũng phải tự điều tiết thời lượng sử dụng TBDH để không làm loãng trọng tâm bài dạy và tránh cho học sinh bị phân tâm làm giảm năng lực tư duy trừu tượng.
Cùng với đó, các cấp học, các nhà trường cũng đẩy mạnh phong trào tự làm đồ dùng, đồ chơi; khuyến khích, khích lệ giáo viên tự làm thiết bị, đồ dùng dạy học từ các nguyên vật liệu sẵn có, các đồ tái chế đã qua sử dụng, vừa tiết kiệm chi phí mua sắm cho nhà trường, giảm tải đóng góp cho phụ huynh; vừa bổ sung đồ dùng, đồ chơi vào việc tổ chức các hoạt động giáo dục và rèn luyện tính cần cù chịu khó, sự sáng tạo của mỗi giáo viên.
