Khám phá bí ẩn của quốc gia cổ đại Champa qua các báu vật

Đây là sự kiện do Bảo tàng Lịch sử quốc gia phối hợp với Hội Di sản văn hóa Việt Nam và nhà sưu tập Đào Danh Đức tổ chức nhận dịp kỷ niệm 79 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9.

Cổ vật – tượng đồng Nữ thần Durga được hồi hương, ra mắt công chúng

Tại buổi lễ, Ban tổ chức đã công bố kết quả tiếp nhận, hồi hương tượng đồng Nữ thần Durga. Đây là pho tượng đồng lớn nhất, đại diện tiêu biểu, đặc sắc của nghệ thuật văn hóa Champa được phát hiện cho đến nay, là cổ vật thuộc loại quý hiếm, có giá trị rất lớn về văn hóa cũng như mỹ thuật Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử.

Cận cảnh tượng đồng Nữ thần Durga.

Theo ông Nguyễn Văn Đoàn, Giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia, tháng 8/2023, Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh thông tin cho Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (Bộ VHTT&DL) về việc Bộ Tư pháp và Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ phối hợp với Cảnh sát Đô thành Luân Đôn, Vương quốc Anh tịch thu tượng đồng Nữ thần Durga, có nguồn gốc Việt Nam từ một vụ điều tra buôn bán cổ vật bất hợp pháp và đề xuất khả năng trao trả cổ vật này về Việt Nam. Ngay sau khi nhận được thông tin, Bộ VHTT&DL đã chỉ đạo các đơn vị chức năng nghiên cứu, đối sánh tư liệu và xác định tượng đồng Nữ thần Durga, đề xuất phương án tiếp nhận, hồi hương pho tượng này.

Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hoàng Đạo Cương cùng các đại biểu công bố bức tượng. (Ảnh: Thanh Tùng)

Sau nhiều nỗ lực, ngày 13/9/2023, đại diện Bộ An ninh Nội địa Hoa Kỳ, Cảnh sát Đô thành Luân Đôn đã phối hợp với các cơ quan chức năng bàn giao tượng đồng Nữ thần Durga cho Đại sứ quán Việt Nam tại Vương quốc Anh. Tháng 1/2024, Bộ VHTT&DL đã cử đoàn công tác sang Vương quốc Anh để thực hiện nhiệm vụ đánh giá thực trạng, chuẩn bị thủ tục bàn giao và giám sát đóng gói, thống nhất phương án vận chuyển tượng đồng từ Vương quốc Anh về Việt Nam.

Sau khi hoàn tất các thủ tục xin cấp phép xuất khẩu, thủ tục hải quan, ngày 21/2/2024, bức tượng được vận chuyển từ Vương quốc Anh về đến sân bay Nội Bài. Ngày 18/6/2024, tượng đồng đã được vận chuyển an toàn về lưu giữ tại kho bảo quản của Bảo tàng Lịch sử quốc gia. Sau đó, Bảo tang đã thành lập Hội đồng thẩm định, mời các chuyên gia đầu ngành về lĩnh vực lịch sử, khảo cổ, văn hóa, nghệ thuật và cổ vật để xem xét, đánh giá hiện trạng, xác định tính chất, niên đại, nguồn gốc và giá trị của tượng, đồng thời, lấy mẫu phân tích thành phần hợp kim.

Về đánh giá, thẩm định chuyên gia, Hội đồng xác định: Đây là tượng Nữ thần Durga 4 tay, có thể khối lớn (cao toàn bộ 191cm, trong đó, tượng cao 157cm, nặng 101kg), niên đại vào thế kỷ VII với hiện trạng còn tương đối nguyên vẹn. Tượng có nguồn gốc Việt Nam, thuộc phong cách nghệ thuật văn hóa Champa. Tuy nhiên, thông tin về nguồn gốc xuất xứ, địa điểm cụ thể phát hiện tượng Nữ thần Durga như đã nêu trong hồ sơ cần được tiếp tục nghiên cứu thêm.

Khách chen chiêm ngưỡng tượng đồng Nữ thần Dugar tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia.

Với những giá trị đặc biệt, quý hiếm, tượng đồng Nữ thần Durga đang được Bảo tàng lưu giữ trong kho đảm bảo an ninh, an toàn cũng như điều kiện, tiêu chuẩn, môi trường bảo quản đặc biệt. Sau khi công bố, tượng đồng Nữ thần Durga được hoàn thiện hồ sơ pháp lý, bảo quản, trưng bày, giới thiệu tới công chúng trong và ngoài nước.

"Báu vật Champa - Dấu ấn thời gian"

Tượng đồng Nữ thần Durga cùng với hơn 60 hiện vật tiêu biểu bằng chất liệu vàng, bạc của quốc gia cổ đại Champa đã được trưng bày, giới thiệu đến công chúng từ ngày 28/8 đến hết tháng 10/2024 tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia, qua chuyên đề "Báu vật Champa - Dấu ấn thời gian". Theo Ban tổ chức, các hiện vật có niên đại từ thế kỷ 17 -18 và phần lớn các hiện vật lần đầu tiên được đưa ra trưng bày.

Trang sức trưng bày tại Bảo tàng lịch sử quốc gia.

Vương quốc Champa từng tồn tại từ năm 192 - 1832 ở khu vực miền Trung Việt Nam ngày nay. Văn hóa Champa chịu ảnh hưởng của văn hóa Ấn Độ và Java cùng với những sáng tạo riêng đã tạo nên những đỉnh cao nghệ thuật như phong cách Mỹ Sơn, Đồng Dương, Tháp Mẫm... Nhiều di tích đền tháp và các công trình điêu khắc còn tồn tại đến ngày nay cho thấy Ấn Độ giáo và Phật giáo là hai tôn giáo chính của vương quốc Champa xưa.

Champa hưng thịnh nhất vào các thế kỷ thứ 9 - 10. Sau thế kỷ 15, trung tâm của vương quốc Champa dịch chuyển dần về phía Nam và mang sắc thái mới. Giai đoạn từ năm 1692 (khi chúa Nguyễn đặt Trấn Thuận Thành trên vùng đất Champa) đến năm 1832 (khi Champa chính thức sáp nhập vào Đại Nam dưới triều vua Minh Mạng), những vấn đề về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật Champa dường như còn ít được quan tâm nghiên cứu.

Một số hiện vật trưng bày.

Trưng bày "Báu vật Champa - Dấu ấn thời gian" là cơ hội để công chúng trong và ngoài nước thưởng lãm các cổ vật có giá trị lịch sử, văn hóa, nghệ thuật đặc sắc và hiểu biết sâu sắc hơn về một giai đoạn của lịch sử văn hóa của Champa dường như còn ít được biết tới.

Trưng bày bao gồm 2 phần. Phần 1 là tượng và linh vật tôn giáo, giới thiệu một số hiện vật tiêu biểu như: Tượng thần Shiva, tượng nam thần, nữ thần, tượng thần Ganesha, tượng Phật, tượng Bồ tát Avalokitesvara, Linga - Yoni, kosalinga, đầu thần Shiva, tượng bò thần Nandin… bằng chất liệu vàng, bạc gắn đá quý.

Khách tham quan trưng bày.

Phần 2 là đồ trang sức và vật dụng mang biểu tượng tôn giáo và quyền uy hoàng tộc. Đó là các khuyên tai, nhẫn, dây chuyền, trâm cài tóc, lược, vòng tay, bao tay, thắt lưng, hộp đựng đồ trang sức, các đồ đội dạng mũ, vương miện, bịt tóc... được trang trí những biểu tượng mang tính tôn giáo và tín ngưỡng truyền thống của nghệ thuật Champa, đặc biệt là các vị thần Hindu giáo như thần Brahma, thần Visnu, thần Shiva, thần Ganesha, bò thần Nandin, chim thần Garuda, rắn thần Naga… Đây là những vật dâng cúng cho thần linh hoặc được sử dụng trong hoàng tộc Champa. Những hiện vật này đều được thể hiện rất tinh xảo, thể hiện trình độ chế tác kim hoàn kỹ thuật cao, có giá trị lịch sử, văn hóa và nghệ thuật đặc biệt.

N.Hoa