Khám phá truyền thống dọn dẹp cuối năm rất độc đáo của người Nhật

Ōsōji được xem như phiên bản “tổng vệ sinh mùa Xuân” của Nhật Bản, nhưng diễn ra vào tháng 12, ngay trước thềm Năm mới. (Nguồn: Getty Images)

Những tuần cuối năm luôn là sự pha trộn giữa bận rộn và nghi thức: tiệc tùng, di chuyển, mua sắm Giáng sinh, xử lý hàng loạt công việc còn dang dở và chuẩn bị cho Năm mới.

Với những ai muốn bước vào tháng Một với tâm thế “trang giấy trắng,” việc sắp xếp, dọn dẹp hay làm mới lại không gian sống trở thành nhu cầu rõ rệt. Ở Nhật Bản, có một truyền thống lâu đời dành riêng cho điều đó: ōsōji.

Dưới đây, các chuyên gia giải thích ý nghĩa, lịch sử và tầm quan trọng của nghi thức dọn dẹp cuối năm này với sự kết hợp giữa tính thực tế và chiêm nghiệm.

Ōsōji là gì?

“Ōsōji (大掃除) có nghĩa là ‘Đại Tảo Trừ’ - cuộc tổng vệ sinh lớn,” Yumi Nagasawa, Giám đốc chương trình giáo dục và gia đình tại Japan Society, cho biết. “Đây là sự kiện quan trọng diễn ra vào cuối năm trước khi bước sang Năm mới.”

Có thể xem đây như phiên bản “tổng vệ sinh mùa Xuân” của Nhật Bản, nhưng diễn ra vào tháng 12, ngay trước thềm Năm mới.

“Với nhiều người, ōsōji là một truyền thống đơn giản chỉ là dọn dẹp để chuẩn bị nhà cửa đón kỳ nghỉ và họp mặt gia đình,” Kaitlyn Ugoretz, giảng viên và biên tập viên tại Viện Tôn giáo & Văn hóa Nanzan, cho biết. “Nhưng với một số khác, đây là nghi thức thường niên mang màu sắc tâm linh.”

Ảnh minh họa. (Nguồn: Kenkawai)

Chuyên gia dọn dẹp Marie Kondo dành hẳn một chương trong cuốn sách mới “Letter From Japan” để nói về ōsōji, bàn về ý nghĩa văn hóa và tinh thần của nhiều nghi lễ Nhật Bản.

“Ōsōji giống với tổng vệ sinh mùa Xuân ở tinh thần loại bỏ bụi bẩn và tạp niệm tích tụ suốt một năm,” Kondo chia sẻ. “Nhưng điểm khác biệt nằm ở thời điểm và ý nghĩa. Vì diễn ra cuối năm nên đây không chỉ là lúc nhìn lại 12 tháng đã qua mà còn để chuẩn bị đón Toshigami-sama – vị thần Năm mới mang đến may mắn cho năm sắp tới.”

Theo Kondo, ōsōji là một cách chào đón vận may vào nhà.

Nguồn gốc của truyền thống này

Nguồn gốc của ōsōji đã có từ hơn một thiên niên kỷ. “Ban đầu, đây là nghi thức thanh tẩy tại Hoàng cung nhằm xua đuổi tà khí và cầu chúc điều lành,” Miyuki Seguchi, chuyên gia du lịch Nhật và tác giả podcast “Japan Experts,” cho biết.

Phần lớn các học giả cho rằng ōsōji bắt nguồn từ thời Heian (794-1185), dù một số dấu vết cho thấy có thể xuất hiện từ thời Asuka (592-710).

Giảng viên Ugoretz cho biết truyền thống này bắt nguồn từ nghi lễ susuharai - nghĩa là “quét bụi than” trong thời trung đại. Khi đó, nhà cửa dùng đèn dầu và bếp lò, khiến bụi than bám đầy tường, trần và sàn suốt cả năm.

Hoàng đế, trong vai trò trung tâm chính trị và tinh thần của quốc gia, thực hiện nghi thức thanh tẩy cung điện để bảo vệ toàn cõi Nhật Bản. Người hầu dùng chổi tre và khăn lau để tổng vệ sinh suốt nhiều tuần trước năm mới. Sau đó, họ ăn mừng bằng mochi và rượu sake.

Theo thời gian, giới quý tộc, các tướng quân, chùa chiền và đền thờ Shinto cũng tiếp nhận nghi lễ này với ý nghĩa “quét sạch điều không may” và chuẩn bị bước sang Năm mới.

Đến thời Edo (1603-1868), ōsōji lan rộng vào các hộ gia đình bình dân. Chính quyền khi đó quy định ngày 13 tháng Chạp (theo lịch Âm) là ngày tổng dọn dẹp chính thức của Edo - ngày được xem là may mắn cho mọi việc trừ cưới hỏi.

Ý nghĩa của ōsōji trong thời hiện đại

Ngày nay, đây vẫn là hoạt động quan trọng trong những việc chuẩn bị cuối năm tại Nhật Bản. Các chùa và đền thường bắt đầu tổng vệ sinh vào khoảng ngày 13/12, trong khi các gia đình dọn dẹp toàn bộ nhà cửa trước kỳ nghỉ Năm mới - Oshōgatsu, dịp lễ quan trọng bậc nhất của người Nhật.

Nghi thức này cũng diễn ra ở trường học. Học sinh dành thời gian mỗi ngày để tự dọn phòng học, góp phần xây dựng tinh thần trách nhiệm và cộng đồng.

Tuy nhiên, mức độ thực hành ōsōji đang thay đổi. Nhiều người ngày nay không còn hiểu rõ nguồn gốc và ý nghĩa biểu tượng của nó.

Theo khảo sát của công ty làm sạch Duskin, chỉ 51,1% hộ gia đình thực hiện ōsōji cuối năm 2024 - giảm mạnh so với 71,7% vào năm 2008. Nhóm gia đình có trẻ nhỏ thực hiện nhiều nhất (59,9%), tiếp đến là hộ gia đình có hai người đi làm (58,1%) và người cao tuổi (43,2%). Lý do phổ biến cho việc “bỏ qua ōsōji” là thiếu thời gian hoặc vì “nhà vốn luôn sạch.”

Truyền thống này cũng đang được đổi mới. Ngày càng nhiều gia đình thuê dịch vụ chuyên nghiệp để thực hiện ōsōji. Một ví dụ thú vị là năm 2023, Đền Kanda tại Tokyo đã “ban phúc” cho 11 chiếc robot Roomba, gắn bùa an toàn rồi cho chúng tham gia dọn dẹp đền cùng các tình nguyện viên.

Ở góc độ cá nhân, nghi thức này vẫn mang ý nghĩa sâu sắc. Giảng viên Ugoretz cho rằng ōsōji tạo ra khoảng lặng để nhìn lại một năm, trân trọng những gì quen thuộc và dọn đường tâm lý, tinh thần lẫn vật chất cho những điều tốt đẹp. Còn chuyên gia Seguchi chia sẻ sau ōsōji, không gian trở nên nhẹ nhõm cả về cảm giác lẫn tâm trạng.

Giảng viên Ugoretz cũng lưu ý không nên xem ōsōji như “đặc tính độc đáo” hay “bản chất sạch sẽ” của người Nhật. Thực tế, người Nhật cũng đa dạng như bất cứ dân tộc nào: có người gọn gàng, có người bừa bộn.

Mong muốn làm mới bản thân và không gian sống trước Năm mới là điều mà nhiều nền văn hóa cùng chia sẻ.

Nếu truyền thống ōsōji truyền cảm hứng cho bạn, chuyên gia dọn dẹp Marie Kondo khuyến khích hãy thử áp dụng theo cách phù hợp nhất: dọn một góc nhỏ trong nhà với lòng biết ơn dành cho năm cũ. Hành động nhỏ ấy có thể trở thành cơ hội lắng lại, tự nhìn nhận và đón Năm mới với tâm thế tươi mới./.

(Vietnam+)