Khi AI trở thành 'sứ giả mới' của văn hóa Việt Nam

AI không còn dừng lại ở vai trò công cụ cho dân công nghệ. Trong hai năm trở lại đây, những hệ thống như Midjourney, Stable Diffusion, Runway hay Sora đã trở thành “bàn tay thứ hai” của giới sáng tạo ở Việt Nam. Từ nhiếp ảnh, thời trang, mỹ thuật đến truyền thông, AI mở ra cơ hội mà trước đây phải cần cả ê-kíp và kinh phí lớn mới có thể thực hiện.

Nhưng tác động rõ rệt nhất lại xuất hiện trong lĩnh vực ít ai nghĩ đến: văn hóa truyền thống. MV “Chèo mở lái ra” của đạo diễn Phạm Vĩnh Khương chỉ là một mảnh ghép nhỏ trong bức tranh lớn đó. Sản phẩm sử dụng AI để dựng nhân vật, thiết kế cảnh và tạo cảm giác thị giác gần với các xu hướng digital art quốc tế. Khán giả trong và ngoài nước dễ dàng tiếp cận nghệ thuật chèo - vốn đòi hỏi nhiều kiến thức đặc thù - thông qua hình ảnh mới mẻ và dễ tiêu thụ trên nền tảng số.

Tuy nhiên, điều đáng bàn hơn không phải sự thành công của một MV, mà là vì sao AI đang trở thành ngôn ngữ mới để giới trẻ Việt kể câu chuyện văn hóa. AI cũng giúp các yếu tố truyền thống trở nên dễ tiếp cận hơn. Hoa văn, trang phục, đạo cụ trong chèo hay xẩm được giữ nguyên tinh thần, đồng thời xuất hiện dưới hình thức trực quan, phù hợp với thói quen thưởng thức nội dung nhanh của người xem hiện đại. Nội dung số trở nên hấp dẫn mà vẫn giữ được bản sắc, giúp văn hóa Việt không chỉ tồn tại mà còn lan tỏa trên mạng xã hội.

Nguồn: Internet

Với khán giả quốc tế, hình ảnh trực quan này đủ để tạo sự chú ý. Không cần hiểu tiếng Việt hay nắm kiến thức chuyên sâu về chèo, người xem vẫn có thể cảm nhận được nét đặc trưng và sự khác biệt trong từng chi tiết. AI đang tạo ra một cách thức mới để văn hóa Việt được nhìn thấy và hiểu theo cách gần gũi, hiệu quả hơn.

Để ghi nhận phản ứng của khán giả quốc tế, nhóm phóng viên đã mời một số du khách xem MV “Chèo mở lái ra” và chia sẻ cảm nhận. Steven (57 tuổi, Anh quốc) cho biết, dù chưa từng biết đến chèo, ông vẫn cảm thấy dễ tiếp cận nhờ hình ảnh AI: “Mọi thứ rất rõ ràng và đẹp. Tôi không nhận ra đây là sản phẩm AI, trông như do một ê-kíp chuyên nghiệp thực hiện”. Ông cho rằng việc ứng dụng công nghệ không làm giảm giá trị truyền thống, mà giúp người xem nước ngoài hiểu hơn về chất liệu văn hóa Việt Nam.

Chị Emma (29 tuổi, đến từ Anh) chăm chú theo dõi rồi bật cười thích thú. Chị chia sẻ: “Thực sự thì trước khi đến Việt Nam tôi chưa bao giờ biết đến nghệ thuật chèo. Đây là lần đầu tiên tôi xem và tôi phải nói là bất ngờ lắm. Mọi thứ rất đẹp, đầy màu sắc và sống động hơn tôi tưởng. Còn tôi thì rất ấn tượng với âm thanh, trang phục hay đạo cụ nhìn tỉ mỉ và thật đến mức tôi không thể tin là nó được tạo ra bằng AI. Tôi xem mà cứ nghĩ đó là cảnh quay thật. Chúng tôi thấy thú vị lắm”.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI vẫn cần sự đồng hành của các nghệ sĩ và chuyên gia để bảo đảm giá trị văn hóa được truyền tải đúng và đủ. Trao đổi với phóng viên, nghệ sĩ Nhà hát Chèo Việt Nam Hà Thị Thảo cho rằng, AI chỉ thực sự phát huy vai trò khi đi cùng người làm nghề. Theo chị, công nghệ mang lại nhiều hỗ trợ về mặt hình ảnh nhưng không thể tự mình định hình bản sắc văn hóa. “AI có thể dựng cảnh rất nhanh và đẹp, nhưng nó không hiểu được hồn cốt của chèo”, chị chia sẻ. “Nếu không có nghệ sĩ kiểm soát, AI rất dễ tạo ra chi tiết sai lệch về trang phục, động tác hay bối cảnh. Khi đó, người xem, nhất là khán giả quốc tế, có thể hiểu nhầm về nghệ thuật truyền thống”.

Chị cho rằng chính người nghệ sĩ mới là “người giữ chìa khóa” bảo đảm giá trị văn hóa được truyền tải đúng và đủ. Việc AI hỗ trợ phục dựng cảnh trí, tái hiện không gian sân đình hay làng quê giúp tiết kiệm thời gian và kinh phí, nhưng phần cốt lõi như giọng hát, kỹ thuật diễn xướng, hơi thở sân khấu vẫn hoàn toàn phụ thuộc vào con người.

Steven bày tỏ sự bất ngờ với phóng viên khi xem MV “Chèo mở lái ra” được ứng dụng bằng công nghệ AI.

Rõ ràng, sự xuất hiện của AI đang mở ra một hướng tiếp cận mới cho di sản văn hóa Việt Nam trong không gian số. Từ góc nhìn người sáng tạo lẫn khán giả quốc tế, công nghệ cho thấy khả năng rút ngắn khoảng cách, giúp những loại hình vốn được xem là “khó tiếp cận” như chèo trở nên gần gũi và hấp dẫn hơn. Tuy vậy, câu chuyện không dừng ở kỹ thuật dựng hình hay hiệu ứng thị giác, mà nằm ở việc ai là người dẫn dắt công nghệ.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa nội dung ngày càng mạnh mẽ, AI đang trở thành công cụ đầy tiềm năng để văn hóa Việt xuất hiện trên bản đồ sáng tạo quốc tế. Nếu được sử dụng một cách tỉnh táo và có định hướng, công nghệ không chỉ hỗ trợ bảo tồn mà còn tạo động lực lan tỏa bản sắc dân tộc rộng rãi hơn. Và khi đó, AI có thể thực sự trở thành “sứ giả mới” đưa văn hóa Việt vươn ra thế giới, với người nghệ sĩ vẫn là trái tim của hành trình ấy.

Linh Giang - Ngọc Minh - Tố Uyên