Khi đại học công và cấu trúc đại học là 'phản' dân chủ

Tôi muốn làm rõ trong bài này, đại học và cấu trúc đại học là đại học công và flagship ở Mỹ [1].

Đương nhiên, nếu nhìn rộng ra các mô hình đại học khác, chúng ta cũng sẽ thấy, bản chất đại học công là gì, nếu nó không đại diện cho lợi ích của số đông nhân dân, phục vụ nhân dân ở các tầng lớp và gia cảnh khác nhau.

Lãnh đạo và sự mơ hồ (Ảnh: tác giả cung cấp).

Lợi ích công [2], đại học công [3] nên là một biểu tượng của một xã hội vì nhân dân và theo đó, khi nào đại học công và cấu trúc, hoạt động của nó không vì những mục đích trên, nó là hình thức “phản dân chủ” rõ ràng nhất.

Trong bài viết này, tôi xin làm rõ, mặc dù đây là bài phê phán và phản biện trực tiếp cấu trúc đại học công theo mô hình bang hiện nay của Mỹ, chúng ta vẫn phải ghi nhận thực tế là đại học Mỹ vẫn đang là mô hình dẫn đầu thế giới về tất cả các mặt [4] và chỉ vì khủng hoảng kinh tế - xã hội, họ đang tụt hậu trên vị thế số 1 đó mà thôi.

Với 5 năm nghiên cứu chuyên sâu vào đại học và quốc tế đại học Mỹ, tôi nhận ra dù khác nhau về luật của từng bang, cấu trúc tổ chức đại học công flagship của Mỹ hầu hết dựa vào 5 tầng:

Tầng nền số 1 đa số là sinh viên và những học viên các loại khác nhau, bao gồm cả sinh viên quốc tế, sinh viên trao đổi, hay các học giả đến tham quan và gia đình.

Tầng 2 giáo sư, giảng viên và các nhân sự ở các vị trí khác nhau phục vụ cho hoạt động chính yếu của đại học công, gồm 3 mảng chính: giảng dạy – nghiên cứu – dịch vụ cộng đồng.

Tầng 3 các vị trí và nhân sự cho quản trị đại học gồm Chủ Tịch đại học, Hội đồng Quản Trị Trường, các các chức danh khác như Phó Chủ Tịch phụ trách các mảng về Tài Chính – Tuyển sinh – Học Thuật – Quan hệ đối ngoại.

Tầng 4 Cơ quan quản lý đại học và chất lượng của bang và Thống đốc Bang, người sẽ trực tiếp chỉ định Chủ Tịch Đại học và những đại diện của Bang trong Hội đồng quản lý trường.

Tầng 5 Bộ Giáo dục Mỹ và các tổ chức cấp liên bang như Quốc Hội ra các luật, chính sách về giáo dục đại học.

Cấu trúc này, nếu nhìn đến chi tiết một đại học công flagship tôi đã học, nó sẽ như sau:

Cấu trúc đại học công flagship (Ảnh: tác giả cung cấp).

Câu hỏi tôi luôn tự hỏi mình, đại học công flagship có là đại học vì sinh viên, vì sự thành công của sinh viên Mỹ hay không? Điều gì đang cản trở nó thực thi nghĩa vụ đáng lẽ nó phải làm? [5]

Trong hơn 30 năm kinh tế toàn cầu vừa qua, các nghiên cứu chỉ ra rằng, khi kinh tế suy thoái, dân chủ suy thoái [6].

Nhưng cá nhân tôi nghĩ, dân chủ nó không chỉ liên hệ với thực tế của tiền, cơm áo hàng ngày, nó liên quan đến cấu trúc và quy trình sản sinh ra quyền lực kiểm soát và thúc đẩy nhân sự xã hội mà nó đang quản trị, đặc biệt là qua giáo dục đại học, nơi sản sinh ra tầng lớp ưu tú cho lực lượng lao động xã hội và lãnh đạo tương lai của bất kỳ xã hội nào.

Chính vì vậy, có thể đây chỉ là ý kiến cá nhân, nhưng tôi muốn chia sẻ vài góc nhìn mà theo tôi hiểu, chúng ta đang xây dựng một mô hình đại học công không có nhiều tính “dân chủ” trong đấy lắm và nếu đó là lời giải thích có tính hợp lý của nó, chúng ta có thể hiểu rõ hơn, tại sao nhân dân đa số không được sống và phát triển thực sự trong một đời sống dân chủ, theo tuyên ngôn mà A. Lincoln đã từng nói, như một cam kết khắc vào đá của nước Mỹ với nhân dân của mình “Vì Dân, Do Dân, Của Dân”.

Sinh viên Mỹ

Trong thời kỳ từ 1950-1970, sinh viên Mỹ đa phần đi học với chi phí rất thấp, bởi hầu hết được ngân sách và các chương trình hỗ trợ tài chính chi trả [7].

Tuy nhiên, có lẽ sau chiến tranh Việt Nam, ngân sách rỗng và đối mặt với sự chia rẽ về chiến tranh, chính phủ và quốc hội quyết định cắt giảm ngân sách dành cho đại học công và theo đó kể từ 1990s đến nay tại đại học công ở Mỹ, sinh viên đa phần sẽ gánh tiền học của mình qua vay nợ, với mức đóng góp từ 25% - 50% tổng chi phí hoạt động của đại học công [7].

Tuy nhiên, mặc dù đóng góp khá lớn vào chi phí hoạt động của đại học công, như khá nhiều dịch vụ công khác và có lẽ, dịch vụ do tư nhân cung cấp nhưng vì tính chất đặc thù, thông tin bất đối xứng, hầu hết, sinh viên sẽ chỉ biết và đánh giá đúng được chất lượng dạy và học sau khi họ đã học xong rồi.

Điều này giống như việc sử dụng một dịch vụ mà yếu tố rủi ro trong hợp đồng xã hội về giáo dục đều thuộc về bên mua và là bên vay tiền dài hạn để mua.

Với tỷ lệ bỏ học và không tốt nghiệp đại học lên tới 65%, đây là câu hỏi thách thức lớn nhất cho việc, đại học công đã làm gì để giúp cho sinh viên của mình tốt nghiệp nhiều hơn, học có chất lượng lớn và họ không là nạn nhân để chỉ gánh nợ thay cho đại học và chính phủ tiền hoạt động của đại học?

Trong cấu trúc tổ chức sinh viên tại đại học, rất nhiều đại diện của sinh viên có mặt trong những hoạt động quản lý của trường.

Nhưng tiếc thay, họ không đại diện, không có tiếng nói và quyền bỏ phiếu phủ quyết hay chấp thuận những vấn đề cốt yếu trong quản trị một đại học công.

Ví dụ như, tiền học và các loại phí được quyết định mà không quan tâm đến ý kiến của sinh viên [8]; cấu trúc tính tiền học và chi phí quản trị đại học cũng không hề được công bố công khai, dẫn đến có những chuyện hài cười ra nước mắt ở Texas A&M, khi họ quyết định đầu tư tiền cho một sân thể thao lớn nhất nước Mỹ, mỗi sinh viên được gánh thêm gần $100 tiền xây dựng cơ sở vật chất trường, cùng với các hoạt động bán vé thể thao rầm rộ để tăng cường tinh thần vì đại học mình học, nhưng tiền hỗ trợ cho sinh viên nghiên cứu giáo dục đại học, thì từ $100 để tham gia hội thảo ngay tại Texas, nếu quỵt được, họ cũng đã quỵt.

Khi nhìn đến những thực tiễn diễn ra xung quanh các hoạt động của sinh viên và đại diện sinh viên trong hoạt động quản trị trường học tại A&M University hơn 3 năm, tôi nhận ra, nó chả khác gì với nhân dân và hệ thống quản trị xã hội, dù ở Mỹ hay ở bất kỳ đâu.

Chúng ta có quyền đóng thuế, nhưng tiêu như thế nào, tiêu ra sao, lại không do người đóng thuế quyết định, mà những đại diện nhân danh chúng ta thực hiện các quyết định của họ hoàn toàn dựa trên lợi ích họ muốn có, chứ không phải vì sinh viên hay nhân dân gì cả.

Giáo sư và Hội đồng Giáo sư tại Đại học

Đây là linh hồn quan trọng nhất của đại học, bởi giáo sư thế nào sẽ quyết định chất lượng đại học thế đó và nhất là cho sinh viên.

Tuy nhiên, như trong bài chia sẻ về đại học và giáo sư thời đại mới, Phillip Altbach có mô tả những thách thức về “hợp đồng giáo sư” [9] trong công cuộc cắt giảm chi phí đại học, mà theo đó mô hình thuê giảng viên theo giờ học, theo môn học, đang ngày càng phổ biến trong đại học Mỹ, dẫn đến nhiều hệ lụy cho chất lượng giáo dục đại học, nhất là cho đại học công và mảng nghiên cứu [9].

Tất cả đều do cắt giảm ngân sách, do các đại học mong muốn duy trì mức doanh thu và lợi ích thu được từ sinh viên lớn nhất có thể… giáo sư, giáo viên giảng dạy và nghiên cứu đã bị ảnh hưởng lớn và lâu dài về chất lượng, vai trò trong quản trị đại học [10].

Với hai bảng dưới đây tóm tắt về nhân sự theo năm, số lượng giảng viên và giáo sư cũng như đại diện cho giảng dạy nhưng từ lực lượng sinh viên sau đại học đại diện tại A&M University, College Station (Tx), chúng ta có lẽ sẽ hiểu nhiều hơn về cấu trúc đại diện cho da mầu, cho các tầng lớp thu nhập khác nhau và cho tiếng nói đại diện của giáo sư và nhân sự trong trường đại học điển hình về flagship tại Texas, US.

A&M University, College Station, Accountability, Staff. (Ảnh: tác giả cung cấp).

A&M University, College Station, Accountability, Faculty Headcount (Ảnh: tác giả cung cấp).

Điều quan ngại lớn nhất, không chỉ là Altbach nêu ra, mà hầu hết các giáo sư và đại diện cho các tổ chức chuyên nghiệp của giáo dục đại học, đó là vì cắt giảm ngân sách, chất lượng đại học đã suy giảm đáng kể.

Hầu hết sinh viên vào học đại học sẽ học với trợ lý giảng dạy (graduate assistant for teaching), mà để đảm bảo được sinh viên học gì như câu hỏi của Derek Bok nêu ra trong cuốn Đại học Mỹ (Higher Education in America), nó cần câu trả lời, không chỉ từ giáo sư hay trợ lý giảng dạy trả lời, nó cần cả nước Mỹ, từ Quốc hội Mỹ đến hệ thống chính trị bang và các đại học trả lời [11].

Tóm tắt lại, học và trở thành giáo sư hay giảng viên đại học tại Mỹ hiện nay là một thách thức, bởi việc sản xuất dư thừa kéo dài hơn 20 năm về số lượng PhD trong hầu hết các ngành [10] và mức lương, đời sống sinh hoạt học thuật và những sức ép về “làm nhiều hơn, trách nhiệm lớn hơn, các mức lương và phụ cấp ít hơn” đã không còn thu hút những người giỏi nhất ở lại đại học làm giảng dạy và nghiên cứu.

Bên cạnh đó, với tính chất thương mại hóa ngày càng nhiều về giáo dục đại học, giáo sư và uy tín nghiên cứu đã có thể “mua bán” thông qua các loại hình hợp tác với các tập đoàn hay các hệ thống quyền lực chính trị và tổ chức nghiên cứu think – tank [12].

Điều này chỉ càng dẫn hệ thống giáo dục công đi vào bế tắc, khi tính trung thực về học thuật và độc lập về kết quả nghiên cứu không còn phụ thuộc vào ai đó làm nghiên cứu, mà chỉ để phục vụ cho “đơn đặt hàng” từ đâu và phục vụ lợi ích nào [12].

Theo đó, vai trò của giáo sư và hội đồng giáo sư (Senate of Faculty) [13] đang phải đánh giá lại, làm sao để họ có thể cân đối thẩm quyền và quản trị đại học theo đúng nghĩa “Chia sẻ quản trị” (shared governance) [13] như một truyền thống quản lý đại học từ bao lâu nay ở Mỹ.

Tài liệu tham khảo:

[1] //en.wikipedia.org/wiki/Category:Flagship_universities_in_the_United_States

[2] //en.wikipedia.org/wiki/Public_good

[3] //en.wikipedia.org/wiki/Public_university

[4] //www.universityworldnews.com/page.php?page=UW_Main

[5] Our underachieving college, Derek Bok;

[6] //carnegieendowment.org/2010/03/08/economic-crisis-and-democracy-year-later-pub-40304; //web.stanford.edu/~plipscy/democracycrisis.pdf;

[7] Financing a college education, How it works, How it is changing, Jacqueline King, 1999; Paying the Price, College Cost – Financial Aids – and Betrayal of American Dream;

[8] Tuition Rising: Why College Costs So Much, Ronald G. Ehrenberg; The costs of higher education: How much do colleges and universities spend per student and how much should they spend?, Howard Rothmann Bowen;

[9]//www.youtube.com/watch?v=EApDmvlqS4w; //www.youtube.com/watch?v=dKWbx9rR6S8; The fall of faculty: The Rise of All-Administrative University and Why It matters, Benjamin Gensberg; //www.insidehighered.com/news/2018/10/12/about-three-quarters-all-faculty-positions-are-tenure-track-according-new-aaup

[10] //newasiagloballearning.com/tin-tuc/lam-sao-giao-duc-dai-hoc-co-the-song-sot.html;

[11] //www.help.senate.gov/imo/media/doc/Looney.pdf; //www.insidehighered.com/quicktakes/2019/04/17/feds-recommend-colleges-clarify-financial-aid-offers?mc_cid=d6c08f4947&mc_eid=41c7b3c0af; Our higher calling. Rebuilding the partnership between America and its colleges & Universities, //www.ourhighercalling.com/;

[12] Universities in the Marketplace: The Commercialization ofUniversities, Derek Bok; //www.chronicle.com/article/How-to-Protect-Your/242616; //www.chronicle.com/article/How-Gates-Shapes-State/140303;

[13] //en.wikipedia.org/wiki/Academic_senate; //www.aaup.org/our-programs/shared-governance;

[14] Higher Education in America, Derek Bok;

[15] Boards of Trustees in Higher Education: A Research Program Benjamin E. Hermalin University of CaliforniaatBerkeley //pdfs.semanticscholar.org/22de/1730a011d4a2ae00472ea2afacd8e745a009.pdf;

[16] //www.msn.com/en-us/money/careersandeducation/the-20-universities-getting-the-most-money-from-the-federal-government/ar-BByBiwQ; //ncsesdata.nsf.gov/profiles/site?method=rankingBySource&ds=herd; //nsf.gov/statistics/2018/nsb20181/report/sections/academic-research-and-development/expenditures-and-funding-for-academic-r-d; //www.cbo.gov/publication/54089;

[17] //www.chronicle.com/article/Here-s-How-Colleges-Can-Get/244219; //www.insidehighered.com/news/2016/05/31/campus-voting-behavior-varies-widely-across-college-majors-regions; //www.npr.org/2018/11/06/663445036/4-myths-about-college-students-and-voting; //www.washingtonpost.com/business/economy/how-student-debt-became-a-presidential-campaign-issue/2015/05/24/1463948e-f41c-11e4-b2f3-af5479e6bbdd_story.html;

[18] //www.acenet.edu/news-room/Pages/Comprehensive-Demographic-Profile-of-American-College-Presidents-Shows-Slow-Progress-in-Diversifying-Leadership-Ranks.aspx;

[19]//en.wikipedia.org/wiki/List_of_recognized_higher_education_accreditation_organizations

[20]//en.wikipedia.org/wiki/Governing_boards_of_colleges_and_universities_in_the_United_States

[21] //www.thecb.state.tx.us/

[22] //www.gao.gov/products/GAO-18-5

[23] //www.theguardian.com/money/us-money-blog/2014/oct/07/colleges-ceos-cooper-union-ivory-tower-tuition-student-loan-debt; //www.universityworldnews.com/post.php?story=20090528172951762

[24] The rise and fall of American growth, US living standard since Civil War, R. Gordon; The Forgotten American, An Economic Agenda for a divided nation, I. Sawhill;

[25] //www.ft.com/content/616ae1e4-ed65-11e6-ba01-119a44939bb6; //www.snopes.com/fact-check/devos-family-campaign-contributions/; //www.washingtonpost.com/news/answer-sheet/wp/2016/12/08/a-sobering-look-at-what-betsy-devos-did-to-education-in-michigan-and-what-she-might-do-as-secretary-of-education/; //www.nytimes.com/2017/09/05/magazine/michigan-gambled-on-charter-schools-its-children-lost.html; //www.pbs.org/weta/washingtonweek/blog-post/us-education-secretary-betsy-devos-reopens-charter-school-debate

[26], Paying the Price: College Costs-Financial Aids and the Betrayal of American Dream, S. Godlrick-Rad;

Nguyễn Thị Lan Hương