Khi FDI tìm nhà cung ứng Việt: cơ hội vẫn chưa chạm tay doanh nghiệp nội

Sản xuất của một doanh nghiệp cơ khí tại TPHCM. Ảnh: LH

FDI cần nhiều, doanh nghiệp Việt chưa "chạm chuẩn"

Hơn một thập niên hoạt động tại Việt Nam, Tazmo, doanh nghiệp Nhật sản xuất robot và thiết bị trung chuyển cho ngành bán dẫn, vẫn không thể nâng tỷ lệ nội địa hóa theo kế hoạch. Tại Supplier Day 2025 ở KCN Long Hậu mới đây, ông Bùi Anh Long, Giám đốc điều hành Tazmo Việt Nam, chia sẻ phần cơ khí có thể làm trong nước, nhưng linh kiện điện tử, chiếm giá trị lớn nhất, vẫn phải nhập khẩu 100%. Chi phí cao, thuế, logistics và trung gian bào mòn lợi thế sản xuất tại Việt Nam.

Tình trạng tương tự diễn ra tại Cicor, tập đoàn điện tử Thụy sĩ với bốn nhà máy tại VSIP I. Mục tiêu tăng nội địa hóa để giảm chi phí vẫn xa vời. Theo ông Nguyễn Trọng Luật, CEO Cicor Việt Nam, Từ chip, IC, connector đến linh kiện cơ bản đều phải nhập khẩu; doanh nghiệp trong nước chỉ tham gia được các công đoạn đơn giản như gia công cơ khí nhỏ hoặc dịch vụ phụ trợ.

Khoảng cách này phản ánh nghịch lý lâu nay: Việt Nam thu hút FDI mạnh, nhưng công nghiệp hỗ trợ nội địa chưa theo kịp. Theo bà Lê Nguyễn Duy Oanh, Phó Giám đốc Trung tâm Phát triển Công nghiệp Hỗ trợ (CNHT) TPHCM, nhu cầu nhà cung ứng Việt đang tăng vọt, đặc biệt khi rủi ro thương mại và thuế quan toàn cầu gia tăng.

Đáng chú ý, việc Mỹ dự kiến siết chặt kiểm soát hàng hóa trung chuyển qua Việt Nam càng khiến yêu cầu xây dựng chuỗi cung ứng nội địa trở nên cấp thiết. Trong bối cảnh đó, việc không hình thành được mạng lưới nhà cung ứng nội địa không chỉ làm mất cơ hội, mà còn đặt ra rủi ro dài hạn cho vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Thực tế, chỉ một số ít doanh nghiệp nội đủ năng lực tham gia chuỗi FDI. Khoảng 90-95% doanh nghiệp CNHT trong nước là vừa và nhỏ, hạn chế vốn, máy móc, chuẩn hóa quy trình, gần như không có R&D. Ông Võ Sơn Điền, Chủ tịch Hiệp hội CNHT TPHCM (HASI), gọi đây là “điểm nghẽn” khiến tỷ lệ tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu rất thấp.

So sánh với Trung Quốc, ông Bùi Anh Long, chỉ ra: doanh nghiệp Trung Quốc bán thiết bị giá cạnh tranh nhờ hệ sinh thái hoàn chỉnh, trong khi Việt Nam chỉ nội địa hóa 20-40%, chủ yếu phần cơ khí. Đây là lý do FDI vẫn phải nhập khẩu.

Nếu không tháo gỡ điểm nghẽn về năng lực và liên kết, làn sóng FDI mới sẽ tạo sản lượng nhưng không tạo nhiều giá trị, và cơ hội vàng của doanh nghiệp Việt sẽ tiếp tục bị bỏ lỡ.

Từ hệ sinh thái, liên kết chuỗi đến thực thi chính sách

Những điểm nghẽn kéo dài buộc doanh nghiệp và chính sách phải chuyển hướng từ khẩu hiệu sang mô hình thực chất. Thaco Industries là ví dụ tiêu biểu. Sau hơn 20 năm xây dựng KCN Chu Lai với 40 doanh nghiệp, tập đoàn này mở rộng sang TPHCM với KCN cơ khí - CNHT 786 ha, vốn đầu tư 75.000 tỉ đồng, tổ chức sản xuất theo chuỗi giá trị hoàn chỉnh, hướng xuất khẩu và sản phẩm công nghiệp kỹ thuật cao.

Các nhà đầu tư FDI tìm hiểu khả năng cung ứng của doanh nghiệp Việt tại Supplier Day 2025 ở KCN Long Hậu mới đây.

Ông Huỳnh Quang Nhung, Phó Tổng Giám đốc Kinh doanh Thaco, cho biết trung tâm liên kết ngay trong KCN là "mảnh ghép then chốt": doanh nghiệp nhỏ thuê đất sản xuất, tham gia chuỗi giá trị, chia sẻ đơn hàng, tiêu chuẩn và công nghệ. Đây là lời giải cho bài toán liên kết lâu nay của CNHT Việt.

Cách tiếp cận này phù hợp với định hướng chính sách TPHCM: công nghiệp hỗ trợ là ngành trụ cột, giảm nhập khẩu và nâng giá trị nội địa. Bà Cao Thị Phi Vân, Phó Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Thương mại và Đầu tư TPHCM (ITPC), nhấn mạnh trọng tâm kết nối doanh nghiệp nội với FDI, thúc đẩy đổi mới công nghệ và chuyển đổi số.

Từ góc nhìn hiệp hồi, theo bà Trương Thị Chí Bình, Phó Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI), doanh nghiệp CNHT cần tái cấu trúc: quản trị chi phí chặt chẽ, chọn đúng phân khúc, cung cấp cụm linh kiện thay vì đơn lẻ, từng bước tiến lên OEM/ODM/OBM, đáp ứng chuẩn QCD, ESG và số hóa. Đây là "ngưỡng vào cửa" để tham gia chuỗi toàn cầu.

Thông điệp từ khối FDI cũng nhất quán theo hướng đó. Panasonic nhấn mạnh quản trị chất lượng và liên kết cụm; Fujikura đặt trọng tâm vào công nghệ, chi phí và độ tin cậy tiến độ; Foster Việt Nam kỳ vọng khả năng phát triển linh kiện chiến lược trong trung hạn; còn SMC Phú Mỹ nhìn vào ba tiêu chí cốt lõi: kỹ thuật, chất lượng và sức khỏe tài chính.

Đây không phải những tiêu chuẩn mới, nhưng là "ngưỡng vào cửa" mà doanh nghiệp Việt không thể né tránh nếu muốn bước vào sân chơi lớn.

Đầu tư công nghệ hiện đại, tối đa năng lựcsa3nn xuất cũng là cách để có thể gia nhập chuỗi cung ứng toàn cầu Ảnh

Trong bức tranh này, Nghị định 205/2025/NĐ-CP, sửa đổi bổ sung Nghị định 111, được xem là cú hích chính sách quan trọng. Với các ưu đãi về vốn, công nghệ, đất đai, nhân lực và thủ tục cho những ngành then chốt như cơ khí, ô tô, điện - điện tử, bán dẫn, dệt may, da giày, vật liệu, mục tiêu của nghị định là nâng năng lực cạnh tranh, giảm nhập khẩu và thúc đẩy nội địa hóa. Theo ông Võ Sơn Điền, ý nghĩa của Nghị định 205 càng rõ nét khi đặt trong tổng thể các định hướng chiến lược của Bộ Chính trị về khoa học - công nghệ, hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế tư nhân.

Tuy vậy, kinh nghiệm cho thấy chính sách chỉ thực sự có giá trị khi được thực thi hiệu quả. Không ít cơ chế trước đây đã bị "treo" vì thủ tục phức tạp, giải ngân chậm hoặc thiếu hướng dẫn cụ thể. Nếu Nghị định 205 đi vào lối mòn đó, "cửa sổ cơ hội" hiện nay sẽ nhanh chóng khép lại, trong khi dòng FDI không chờ đợi.

Tại Diễn đàn Công nghiệp Hỗ trợ gần đây, ông Điền nhấn mạnh hai yếu tố then chốt để doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ Việt Nam "lớn lên": liên kết và chuẩn hóa năng lực. Theo ông, doanh nghiệp Việt hoàn toàn có thể tham gia sâu chuỗi cung ứng toàn cầu nếu có chiến lược đúng và đầu tư bài bản vào công nghệ, quản trị và chất lượng. HASI cam kết đồng hành thông qua kết nối với FDI, hình thành các cụm liên kết ngành, đào tạo chuyên sâu, hỗ trợ chuyển đổi xanh và xây dựng cơ sở dữ liệu ngành minh bạch.

Những mô hình kết nối như Supplier Day tại KCN Long Hậu tạo không gian gặp gỡ, giới thiệu năng lực và hình thành liên kết ngay trong KCN. Nhưng để chuyển hóa thành hợp đồng dài hạn, cần kiên trì của doanh nghiệp và cơ chế chính sách thực thi đến nơi đến chốn.

Thông điệp không chỉ là kỳ vọng, mà là lời nhắc về tính cấp bách. FDI vẫn đang vào Việt Nam, nhưng cơ hội nội địa hóa sẽ không tồn tại mãi. Nếu doanh nghiệp chậm nâng chuẩn, lợi ích sẽ tiếp tục rơi vào tay nhà cung ứng ngoại. Ngược lại, nếu chính sách được thực thi thực chất và doanh nghiệp chủ động đầu tư, liên kết, chuẩn hóa, câu chuyện "doanh nghiệp Việt chưa tới chuẩn" hoàn toàn có thể được viết lại, không chỉ trên giấy, mà ngay trong các dây chuyền sản xuất toàn cầu.

Lê Hoàng