Khi nghệ thuật làm sống dậy không gian di sản

Một tiết mục trong chương trình nghệ thuật “Linh thiêng đình Chèm - Dòng chảy tinh hoa”. Ảnh: Thương Nguyễn.

Đắm mình vào di sản văn hóa

Tại không gian Trung tâm Văn hóa Nghệ thuật 22 Hàng Buồm (Hà Nội), xem vở cải lương “Cành khế ngọt” do Nhà hát Cải lương Việt Nam biểu diễn, nhiều du khách cho biết họ đã có những khoảnh khắc sâu lắng trong nghệ thuật truyền thống.

Hay như với chương trình nghệ thuật thực cảnh “Việt Nam – Huyền sử diễn ca: Thăng Long - Tứ trấn” được tổ chức tại Trung tâm Hoàng thành Thăng Long cũng tạo ra những hiệu ứng tích cực.

Trong nỗ lực đưa di sản đến gần hơn với công chúng, khu di tích Văn Miếu - Quốc Tử Giám cũng không ngừng đổi mới, áp dụng công nghệ hiện đại để tạo ra các sản phẩm trải nghiệm độc đáo, thu hút du khách và phát triển công nghiệp văn hóa của Thủ đô. Với việc phát triển các sản phẩm phục vụ công nghiệp văn hóa, Văn Miếu - Quốc Tử Giám đã tái định hình cách tiếp cận di sản, biến mỗi chuyến tham quan thành một hành trình trải nghiệm đầy ấn tượng, thu hút được rất đông giới trẻ.

Theo các chuyên gia văn hóa, việc giới trẻ chủ động tìm đến các không gian văn hóa di sản cho thấy nhu cầu tìm lại bản sắc văn hóa truyền thống đang được khơi dậy mạnh mẽ trong cộng đồng. Di sản giờ đây không còn là khái niệm tĩnh, khép mình trong bảo tồn đơn lẻ, mà đang từng bước “sống lại” nhờ cách tiếp cận mới: tổ chức nghệ thuật trong không gian văn hóa truyền thống, vừa nâng tầm trải nghiệm, vừa khơi gợi sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại.

Sự lan tỏa, sức hút của những chương trình nghệ thuật tại di sản là minh chứng sinh động cho một hành trình kế thừa và phát huy giá trị văn hóa dân tộc bằng ngôn ngữ nghệ thuật đương đại. Đó không chỉ là cách để giữ gìn bản sắc văn hóa truyền thống, mà còn làm giàu cho đời sống tinh thần của thế hệ hôm nay.

Nhà nghiên cứu văn hóa – TS Nguyễn Ánh Hồng cho rằng, âm nhạc truyền thống tạo cho người ta một chiều sâu, một hồi ức mang tính thiêng liêng, đưa con người trở về với cội nguồn. Còn âm nhạc hiện đại lại mang hơi thở của cuộc sống. Sự kết hợp này đem đến những cảm nhận hết sức thi vị và hấp dẫn.

Di sản sống động trong những sản phẩm

Bên cạnh việc các chương trình nghệ thuật chọn không gian di sản làm sân khấu trình diễn, nhiều nghệ sĩ trẻ cũng chủ động đưa chất liệu văn hóa truyền thống vào sản phẩm âm nhạc của mình như một cách kể chuyện dân tộc bằng ngôn ngữ đương đại. Điển hình như Hoàng Thùy Linh, Đen Vâu, Hà Myo, Phương Mỹ Chi đã ghi dấu ấn với những tác phẩm mang âm hưởng dân gian đương đại.

Gần đây nhất, cái tên Hòa Minzy phủ sóng trên nhiều nền tảng mạng xã hội với MV “Bắc Bling” - sự kết hợp độc đáo giữa âm nhạc hiện đại và chất liệu dân gian, khi khéo léo pha trộn rap, xẩm, chèo và quan họ, những tinh hoa nghệ thuật của vùng Kinh Bắc. Không chỉ gây ấn tượng về mặt nghệ thuật, Bắc Bling còn đạt được thành tích đáng nể khi nhanh chóng leo lên vị trí Top 1 Trending YouTube Việt Nam và trở thành MV ra mắt ấn tượng nhất toàn cầu chỉ sau 24 giờ phát hành.

Sự thành công này không chỉ là minh chứng cho sức hút của Hòa Minzy, mà còn cho thấy khán giả, đặc biệt là giới trẻ, ngày càng quan tâm và trân trọng các giá trị văn hóa truyền thống khi tác phẩm được thể hiện một cách sáng tạo và gần gũi.

PGS.TS Phạm Ngọc Trung – nguyên Trưởng khoa Văn hóa và Phát triển (Học viện Báo chí và Tuyên truyền) – nhấn mạnh, việc tổ chức các chương trình nghệ thuật tại không gian văn hóa, lịch sử của di sản là một hướng đi đúng đắn, góp phần làm sống dậy và lan tỏa các giá trị truyền thống theo cách hiện đại.

Theo ông, trước đây, nhiều di sản văn hóa được bảo tồn theo lối “đóng khung”, nghĩa là giữ nguyên trạng trong không gian linh thiêng, hạn chế đông người... Tuy nhiên, cách bảo tồn này khiến di sản trở nên xa cách, khó tiếp cận và khó phát huy được hết giá trị vốn có.

“Khoảng 5 năm trở lại đây, việc kết hợp giữa các loại hình nghệ thuật đương đại với không gian kiến trúc – lịch sử của di sản đang mở ra một hướng tiếp cận mới, vừa tôn trọng giá trị truyền thống, vừa tạo ra sức sống mới cho di sản” - PGS.TS Phạm Ngọc Trung nhận định.

Những chương trình biểu diễn nghệ thuật tại các di tích không chỉ giúp khán giả thưởng thức nghệ thuật trong không gian, khung cảnh giàu tính biểu tượng mà còn tạo nên sự cộng hưởng đặc biệt giữa yếu tố truyền thống và hiện đại. “Hai loại hình nghệ thuật xưa và nay hòa quyện một cách hài hòa, tinh tế. Khán giả, đặc biệt là giới trẻ, dễ dàng tiếp cận hơn với văn hóa truyền thống thông qua hình thức mới mẻ và hấp dẫn này”, ông Trung nhấn mạnh.

Đáng chú ý, hiệu ứng của các chương trình không chỉ dừng lại ở sân khấu trực tiếp mà còn lan tỏa mạnh mẽ qua mạng xã hội – nơi người trẻ chia sẻ, tương tác và truyền cảm hứng. Theo đánh giá của PGS.TS Phạm Ngọc Trung, việc các nghệ sĩ trẻ đưa yếu tố di sản và chất liệu văn hóa truyền thống vào sản phẩm âm nhạc hiện nay là một tín hiệu tích cực, cho thấy tinh thần trân trọng và mong muốn lan tỏa giá trị văn hóa dân tộc tới công chúng rộng rãi hơn, đặc biệt là giới trẻ.

Tuy nhiên, theo TS Nguyễn Thị Ánh Hồng, nghệ thuật cũng như khoa học, luôn cần có sự chừng mực. Vượt quá sự chừng mực, tính thẩm mỹ sẽ mất đi, sức hấp dẫn cũng không còn. Điều quan trọng là phải đảm bảo yếu tố kế thừa có chọn lọc và sáng tạo. Nếu làm đúng nguyên tắc này, các giá trị văn hóa truyền thống không những không bị mất đi mà còn có thể lan tỏa và phát triển sâu sắc, bền vững hơn.

Đồng quan điểm, PGS. TS Phạm Ngọc Trung cho rằng, trong bối cảnh các chương trình biểu diễn ngày càng đa dạng và phá cách, điều quan trọng là phải giữ được sự hài hòa giữa cái mới và cái cũ, giữa sự sáng tạo và giới hạn văn hóa. Khi hiểu biết làm nền tảng cho sáng tạo, di sản sẽ không bị “dàn dựng” một cách tùy tiện, mà được thổi hồn bằng những hình thức nghệ thuật đương đại một cách có chiều sâu, nhân văn và đầy sức sống.

Hoàng Chiến