Khi văn hóa trở thành nguồn lực phát triển

Từ nghị quyết của Thành ủy đến hành động thực tiễn, Hà Nội đang biến văn hóa thành nguồn lực phát triển, vừa bảo tồn di sản, vừa kiến tạo không gian sáng tạo và đầu tư hạ tầng hiện đại để định hình công nghiệp văn hóa Thủ đô.

Từ Nghị quyết đến hành động

Hà Nội là một trong số ít thủ đô trên thế giới sở hữu kho tàng di sản văn hóa đặc biệt phong phú, với hơn 6.400 di tích các loại, bao gồm 22 di tích quốc gia đặc biệt, hơn 1.100 di tích quốc gia và hàng nghìn di tích cấp thành phố. Không chỉ lưu giữ, Hà Nội còn đi đầu trong việc đầu tư bảo tồn, phát huy giá trị di sản như một phần cốt lõi của phát triển.

Chỉ riêng trong nhiệm kỳ XVII, thành phố đã triển khai 579 dự án tu bổ, tôn tạo di tích với tổng vốn đầu tư hơn 14.000 tỷ đồng, biến nhiều di tích xuống cấp thành điểm đến văn hóa – du lịch hấp dẫn. Đáng chú ý, Hà Nội đang chuyển mình mạnh mẽ trong cách tiếp cận di sản, không chỉ bảo tồn mà còn khai thác di sản theo hướng sáng tạo, hiện đại, biến các lễ hội truyền thống như hội Gióng, lễ hội Chùa Hương, không gian ca trù, xẩm, quan họ… thành những trải nghiệm đương đại, kết nối quá khứ với hiện tại.

Theo thống kê, trong nhiệm kỳ qua, chỉ tính riêng 4 di tích, danh thắng cấp thành phố là đền Ngọc Sơn, Nhà tù Hỏa Lò, Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Bảo tàng Hà Nội đã đón hơn 8,3 triệu lượt khách tham quan, doanh thu đạt 244 tỷ đồng. Cùng với đó, Hà Nội cũng tạo điều kiện cho các doanh nghiệp tổ chức thành công hơn 150 chương trình nghệ thuật trên địa bàn.

Ông Nguyễn Tiến Đà – Giám đốc Bảo tàng Hà Nội cho biết: "Văn hóa là rường cột, là thứ đi trước và phải được vun đắp. Văn hóa phải tạo động lực mạnh mẽ cho Hà Nội. Chúng tôi là đơn vị sự nghiệp văn hóa, thấy rằng trong Nghị quyết 09 của Thành ủy về thành phố sáng tạo rằng đây là tín hiệu đáng mừng, cũng là thành công trong việc chúng tôi đưa văn hóa vào các công tác phục vụ nhân dân".

Song song với công tác bảo tồn, Hà Nội đã khẳng định vai trò tiên phong trong phát triển công nghiệp văn hóa. Điều này thể hiện rõ qua hàng loạt sự kiện văn hóa quy mô, sáng tạo, giàu cảm xúc mà thành phố đã tổ chức thành công trong thời gian qua. Năm 2025 - kỷ niệm 80 năm Quốc khánh Quốc khánh 2/9, Hà Nội mang đến một chuỗi các "bữa tiệc văn hóa" đặc sắc, nơi truyền thống hòa quyện với hiện đại, di sản gặp gỡ sáng tạo, lan tỏa tinh thần tự hào và khát vọng vươn lên.

"Các không gian sáng tạo, trong đó có cả loại hình văn hóa, nghệ thuật thu hút dân cư và cộng đồng dân cư tham gia là rất hấp dẫn. Để thể hiện các nội dung này, không chỉ có Thành ủy, HĐND, chúng tôi cũng đánh giá rất cao sự tham gia của các doanh nghiệp, người dân và cộng đồng có liên quan, yêu thích lĩnh vực nghệ thuật", nguyên Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội Đỗ Đình Hồng cho hay.

Hơn 3 năm qua, Hà Nội đã quyết liệt triển khai thực hiện Nghị quyết số 09 của Thành ủy, gắn với định vị thương hiệu Thủ đô theo hướng mới, hướng tới trở thành thành phố sáng tạo trong lĩnh vực “Thiết kế sáng tạo” theo cam kết khi gia nhập Mạng lưới các thành phố sáng tạo của UNESCO. Hà Nội đã từng bước hoàn thiện thể chế, chính sách, tạo môi trường pháp lý thuận lợi, thu hút đầu tư phát triển các ngành công nghiệp văn hóa – những lợi thế nổi bật của Thủ đô như: di sản, làng nghề, ẩm thực, không gian văn hóa…

Song song đó, Hà Nội tiến hành rà soát, điều chỉnh và bổ sung phát triển các ngành công nghiệp văn hóa vào Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065, tập trung đầu tư cho các công trình văn hóa, di tích lịch sử và một số công trình văn hóa mới, mang tính biểu tượng của Thủ đô.

Sản phẩm văn hóa: Nơi Nghị quyết chạm thực tế

Thời gian qua, Hà Nội đã tổ chức bốn kỳ Lễ hội Thiết kế sáng tạo với nhiều hoạt động phong phú. Để nâng cao tính bền vững cho các hoạt động này, Trung tâm Điều phối các hoạt động sáng tạo Hà Nội đã được thành lập, được xem là “hạt nhân” mới, kết nối và lan tỏa tinh thần sáng tạo không biên giới.

Với vai trò điều phối, thúc đẩy các hoạt động sáng tạo, trung tâm thu hút nguồn lực trong nước và quốc tế, đồng thời trở thành không gian thử nghiệm và ươm mầm những ý tưởng táo bạo trong lĩnh vực thiết kế. Sứ mệnh của trung tâm là điểm hội tụ cộng đồng sáng tạo, nơi giao thoa giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản sắc Hà Nội và tinh thần đổi mới toàn cầu. Đây không chỉ là một tổ chức mới mà còn là động lực quan trọng góp phần xây dựng hệ sinh thái sáng tạo bền vững, khẳng định vị thế của Hà Nội và Việt Nam trên bản đồ sáng tạo thế giới.

Họa sĩ, Tiến sĩ Nguyễn Thu Thủy – Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng: "Có thể nói, chúng ta có thể có nhiều điều kiện thuận lợi để huy động xã hội hóa từ các doanh nghiệp. Chính quyền Hà Nội đã thể hiện việc tạo điều kiện lớn từ thành phố".

Hà Nội hiện có hơn 60 không gian sáng tạo tập trung tại các quận nội thành, là nơi phát triển hàng trăm ý tưởng nghệ thuật, khởi nghiệp văn hóa và dự án cộng đồng. Các sự kiện lớn như Liên hoan phim quốc tế Hà Nội, Tuần lễ Áo dài, Festival Âm nhạc quốc tế Gió mùa Monsoon, cùng các chương trình kỷ niệm 80 năm Quốc khánh như V Concert "Rạng rỡ Việt Nam", V Fest "Thanh xuân rực rỡ" và "Tổ quốc trong tim" đã khẳng định năng lực tổ chức sự kiện quy mô lớn của thành phố. Đồng thời, những hoạt động này chứng minh công nghiệp văn hóa hoàn toàn có thể trở thành “sức hút mềm” đặc trưng của Thủ đô.

"Hà Nội luôn là nơi thuận lợi và là đầu tàu để làm cho cả nước phát triển nền công nghiệp văn hóa", nhạc sĩ Quốc Trung chia sẻ.

Bên cạnh đó, sự gắn kết giữa công nghiệp văn hóa và du lịch cũng ngày càng rõ nét. Các tour du lịch di sản, du lịch đêm ở Hoàng thành Thăng Long, Văn Miếu – Quốc Tử Giám, phố đi bộ hồ Hoàn Kiếm… đã mở ra cách tiếp cận mới, nơi du khách không chỉ tham quan, mà còn được trải nghiệm nghệ thuật, ẩm thực và lối sống Hà Nội. Những mô hình này cho thấy văn hóa có thể tạo ra giá trị kinh tế trực tiếp, đồng thời quảng bá hình ảnh Thủ đô ra thế giới.

Ông Phạm Xuân Tài – Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội nhấn mạnh: "Sự ghi nhận của quốc tế cũng là lời khẳng định về bề dày và bản sắc văn hóa của Thủ đô Hà Nội. Qua đó khẳng định văn hóa là động lực, nền tảng để Thủ đô phát triển. Thời gian tới, động lực đó sẽ tiếp tục đưa Hà Nội phát triển trong tương lai".

3 năm triển khai thực hiện Nghị quyết 09, Hà Nội đang từng bước khẳng định vị thế là địa phương tiên phong dẫn dắt sự phát triển công nghiệp văn hóa trên cả nước. Đặc biệt, qua thành công của nhiều sự kiện văn hóa, thể thao quy mô lớn cùng các concert âm nhạc thu hút hàng vạn khán giả, Hà Nội đã thể hiện rõ sức hút của một trung tâm công nghiệp văn hóa và công nghiệp biểu diễn. Sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp văn hóa không chỉ nâng cao vị thế của Thủ đô mà còn thúc đẩy du lịch và các dịch vụ liên quan phát triển mạnh mẽ, góp phần làm đa dạng hóa sản phẩm du lịch và tăng cường sức hấp dẫn cho Hà Nội trên bản đồ du lịch thế giới.

Hà Nội: Định hình công nghiệp văn hóa

Một trong những lĩnh vực được ưu tiên hàng đầu là du lịch gắn với văn hóa. Mô hình này không chỉ khai thác hiệu quả giá trị di sản, mà còn góp phần xây dựng hình ảnh mới cho Thủ đô trong mắt bạn bè quốc tế. Tiêu biểu là tuyến tàu du lịch “Hà Nội 5 cửa ô” – nơi du khách được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của một Hà Nội cổ kính mà hiện đại, hòa quyện trong các tiết mục nghệ thuật dân gian như xẩm, chèo, chầu văn. Mỗi điểm dừng chân là một “trạm văn hóa”, kể lại những câu chuyện về Hà Nội qua thời gian.

Cùng với đó, các sản phẩm như “Đêm Hoàng thành Thăng Long”, “Giải mã Hoàng thành”, tour làng cổ Đường Lâm, du lịch đêm, ẩm thực đường phố… đang ngày càng thu hút khách trong nước và quốc tế, định vị Hà Nội như một điểm đến trải nghiệm văn hóa độc đáo.

Kể từ khi gia nhập Mạng lưới các thành phố sáng tạo UNESCO, Hà Nội đã xác định thiết kế sáng tạo là trụ cột trong chiến lược phát triển đô thị bền vững. Đây cũng là hướng đi nhằm phát huy các giá trị truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hóa.

Thủ đô hiện có hơn 1.300 làng nghề truyền thống – một tiềm năng khổng lồ để phát triển các ngành thủ công mỹ nghệ, thời trang, sản phẩm sáng tạo. Từ lụa Vạn Phúc, gốm Bát Tràng, tranh Đông Hồ đến thêu Quất Động… những sản phẩm này không chỉ là di sản văn hóa, mà còn có khả năng tạo giá trị gia tăng nếu được tiếp cận thị trường bằng tư duy đổi mới và thiết kế đương đại.

Nhạc sĩ Trương Ngọc Ninh - Nguyên Phó giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội cho rằng: "Theo tôi, chúng ta phải đầu tư, thậm chí cải tạo các không gian văn hóa ở Hà Nội. Khi có ý tưởng lớn, chúng ta phải làm tới cùng và phải xây dựng các công trình để thu hút khách tham quan".

Cùng lúc với bảo tồn, phát huy giá trị các di sản, Hà Nội đang chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của các ngành giải trí hiện đại, từ nghệ thuật biểu diễn, điện ảnh, xuất bản, quảng cáo, đến phần mềm và trò chơi điện tử. Thành phố ngày càng trở thành nơi tổ chức nhiều sự kiện nghệ thuật tầm cỡ, các concert quốc gia, hoạt động giải trí lớn… thu hút sự quan tâm của giới trẻ và cộng đồng quốc tế. Bên cạnh đó, những công trình hạ tầng trọng điểm như Trung tâm Triển lãm Quốc gia, Nhà hát Opera Hà Nội (vừa khởi công) được kỳ vọng sẽ trở thành biểu tượng mới của một Hà Nội sáng tạo – văn minh – hiện đại.

Tại buổi làm việc với Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội ngày 16/6/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định: “Tầm nhìn phát triển Hà Nội không chỉ để dẫn đầu cả nước, mà để Thủ đô nghìn năm văn hiến của chúng ta thực sự là thành phố tiên phong, hấp dẫn của châu Á… Mỗi không gian công cộng, mỗi sản phẩm văn hóa, mỗi công trình tiêu biểu, mỗi chính sách phát triển cần được thiết kế với ý thức rằng, chúng ta đang kiến tạo hình ảnh của Hà Nội không chỉ cho hôm nay, mà cho cả thế kỷ sau".

Đây là một thông điệp sâu sắc, khẳng định vai trò trung tâm của văn hóa trong chiến lược phát triển Hà Nội trong tương lai. Hà Nội đang đứng trước một cơ hội lịch sử – cơ hội chuyển mình mạnh mẽ từ “Thành phố di sản” thành “Thành phố sáng tạo”. Một Hà Nội không chỉ gìn giữ quá khứ, mà còn biết biến di sản thành động lực, biết nuôi dưỡng sáng tạo trong từng góc phố, để từng bước trở thành thủ đô văn hóa của khu vực và thế giới.

Phan Hằng