'Kho báu' lithium là cơ hội hay thách thức địa chính trị của Ukraine?
Các mỏ lithium tại Ukraine không chỉ là nguồn tài nguyên quý giá mà còn là điểm nóng trong cuộc cạnh tranh địa chính trị. Với sự quan tâm từ các cường quốc, liệu Ukraine có thể tận dụng 'kho báu' này để thúc đẩy phát triển hay sẽ đối mặt với những thách thức mới?
Tổng thống Mỹ Donald Trump (giữa) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky tại cuộc gặp ở Nhà Trắng, Washington, D.C., ngày 28/2/2025. Ảnh: THX/TTXVN
Theo Đài phát thanh Quốc tế Deutsche Welle (Đức) ngày 12/4, tại vùng đất hoang vắng của miền Trung Ukraine, các ngôi làng Polokhivske và Kopanki như đang chìm trong quên lãng. Chỉ còn lại vài chục cư dân sống trong những ngôi nhà đổ nát, xung quanh là những cánh đồng trơ trụi trải dài đến tận chân trời. Thế nhưng, chính nơi đây lại đang thu hút sự chú ý của giới chính trị và kinh tế quốc tế, đặc biệt là từ Mỹ - không phải vì cảnh quan mà vì nguồn tài nguyên quý giá ẩn sâu dưới lòng đất: trữ lượng lithium lớn nhất châu Âu.
Kho báu ẩn giấu và thỏa thuận đất hiếm
Mặc dù lithium đã được phát hiện ở Ukraine từ những năm 1970, nhưng mỏ ở Polokhivske và Kopanki là mỏ duy nhất được phân tích theo các tiêu chuẩn hiện đại. Theo ước tính gần đây nhất vào năm 2018 và 2020, mỏ này chứa khoảng 40 triệu tấn lithium, trở thành mỏ lớn nhất ở châu Âu.
Lithium này có thể là một phần trong thỏa thuận đất hiếm giữa Mỹ và Ukraine mà Tổng thống Donald Trump đang rất muốn ký kết. Tuy nhiên, những nỗ lực ban đầu để chốt thỏa thuận đã thất bại vào tháng 2/2025, khi cả hai bên không thể đạt được đồng thuận. Hiện nay, theo thông tin từ Phó Thủ tướng Ukraine Yulia Svyrydenko, Kiev đã cử một nhóm đàm phán đến Mỹ để tiếp tục các cuộc thảo luận.
Năm 2017, công ty khai thác mỏ UkrLithiumMining của Ukraine đã được cấp phép khai thác trữ lượng tại Polokhivske. Theo Giám đốc công ty Mykhailo Heichenko, các cuộc thăm dò đầu tiên cho thấy có thể khai thác khoảng 1,5 triệu tấn quặng lithium hàng năm trong 20 năm.
Tuy nhiên, người dân địa phương ở thành phố Smoline cho biết không có hoạt động khai thác nào đang được tiến hành trong khu vực. Tình trạng này khiến các nhà lãnh đạo cộng đồng lo ngại. Hội đồng thành phố Smoline đã bắt đầu phàn nàn từ năm 2023 rằng cách tiếp cận của UkrLithiumMining không phù hợp.
"Hội đồng thành phố Smoline muốn công ty tăng cường hoạt động tại đây. Chúng tôi cũng đã yêu cầu công ty giải quyết các vấn đề xã hội quan trọng đối với cộng đồng. Nhưng cho đến nay vẫn chưa có động thái nào", lãnh đạo thành phố Smoline Mykola Masura chia sẻ.
UkrLithiumMining đã lên tiếng phản hồi những chỉ trích về tiến độ chậm chạp: "Vào tháng 4/2024, công ty đã hoàn thành nghiên cứu khả thi sơ bộ - một bước quan trọng hướng tới việc triển khai. Bước quan trọng tiếp theo - nghiên cứu khả thi cuối cùng - hiện đang được lên kế hoạch".
Hy vọng và lo ngại của người dân địa phương
Tại Kopanki, những ngôi nhà phần lớn bị bỏ hoang. Nhiều người dân rời khỏi làng vì không còn việc làm. Hiện tại, xe buýt chỉ dừng hai lần một tuần, cho thấy sự suy tàn của cộng đồng này.
Người dân còn ở lại hy vọng việc khai thác mỏ lithium sẽ mang lại cơ hội việc làm. Tuy nhiên, họ cũng lo ngại về tác động môi trường tiềm ẩn.
"Chúng tôi không phản đối. Nhưng họ phải đảm bảo rằng chúng tôi không bị kẹt ở đây mà không có nước hoặc đường sá, họ phải làm gì đó để xây dựng cơ sở hạ tầng cho chúng tôi. Tất nhiên, chúng tôi hy vọng rằng mọi việc sẽ diễn ra nhanh chóng và tiền sẽ bắt đầu chảy vào cộng đồng", cư dân tên Tetyana ở Kopanki chia sẻ.
Lãnh đạo thành phố Smoline Masura cũng bày tỏ lo ngại về tài nguyên nước: "Gần đây, chúng tôi biết rằng UkrLithiumMining có kế hoạch khai thác một loạt các giếng có độ sâu khác nhau và sử dụng nước từ chúng cho hoạt động. Điều đó sẽ là một thảm họa, vì điều đó có nghĩa là các giếng nước của những người sống trong bán kính vài km có thể bị cạn kiệt".
Đáp lại những lo ngại này, UkrLithiumMining khẳng định nước sẽ chỉ được sử dụng cho mục đích kỹ thuật và việc sử dụng này sẽ "không ảnh hưởng đến các giếng được sử dụng trong cộng đồng" khi hoạt động bắt đầu tại mỏ.
Triển vọng của các mỏ lithium khác
Ngoài Polokhivske, Ukraine còn có ba mỏ lithium khác đã được thăm dò. Hai trong số đó nằm ở các khu vực hiện do Nga kiểm soát - mỏ Kruta Balka ở Zaporizhzhia và mỏ Shevchenko ở Donetsk. Mỏ thứ tư gần Dobra, cũng ở miền Trung Ukraine, được đánh giá có triển vọng nhất.
Theo nhà địa chất học người Ukraine Bohdan Slobodjan, trữ lượng Dobra đã được lập bản đồ từ thời Liên Xô và có thể lớn gấp đôi mỏ Polokhivske, mặc dù không có nghiên cứu gần đây nào được công bố.
Vào đầu tháng 3/2025, báo Financial Times của Anh đưa tin công ty TechMet từ Ireland đang quan tâm đến trữ lượng Dobra và có ý định đấu thầu giấy phép khai thác. Đáng chú ý, TechMet hợp tác với tỷ phú người Mỹ Ronald Lauder - một người bạn thân của Tổng thống Trump. Theo Financial Times, dự án Dobra có thể là dự án đầu tiên được bảo vệ theo hiệp ước đất hiếm mới - nếu thỏa thuận Ukraine và Mỹ được ký kết. Diễn biến này cũng có thể thúc đẩy hoạt động khai thác ở Polokhivske.
Trong bối cảnh xung đột với Nga và nhu cầu lithium toàn cầu ngày càng tăng, những mỏ lithium của Ukraine không chỉ là tài sản quan trọng đối với nền kinh tế nước này mà còn là yếu tố địa chính trị trong quan hệ Ukraine - Mỹ. Tương lai của các ngôi làng như Polokhivske và Kopanki có thể sẽ thay đổi đáng kể nếu hoạt động khai thác mỏ cuối cùng cũng được triển khai.
