Khoa Phòng, chống HIV/AIDS và các bệnh truyền nhiễm mạn tính: Điểm sáng tiên phong trong hành trình chấm dứt đại dịch AIDS tại TP. Hồ Chí Minh

Công tác kiểm soát và điều trị HIV/AIDS

Hơn ba thập kỷ đã trôi qua kể từ khi phát hiện ca nhiễm HIV đầu tiên tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP. HCM) năm 1990, Thành phố đã đi qua một hành trình nhiều thử thách nhưng cũng đầy bản lĩnh và sáng tạo. Từ "tâm dịch" những năm đầu, nay Thành phố Hồ Chí Minh đã trở thành điểm sáng dẫn đầu cả nước về đổi mới, hiệu quả và nhân văn trong công tác phòng, chống HIV/AIDS. Trong hành trình ấy, Khoa Phòng, chống HIV/AIDS và các bệnh truyền nhiễm mạn tính (PC HIV/AIDS & BTNMT) thuộc Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Thành phố Hồ Chí Minh (HCDC) chính là hạt nhân tiên phong, luôn giữ vai trò then chốt trong việc hoạch định chính sách, triển khai các mô hình mới và kết nối toàn hệ thống phòng, chống HIV/AIDS của Thành phố.

Là địa phương ghi nhận ca HIV đầu tiên của Việt Nam, TP. HCM từng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất cả nước. Nhưng chính tại nơi tưởng chừng khó khăn ấy, tinh thần chủ động, bản lĩnh và sáng tạo của ngành y tế Thành phố đã tạo nên một cuộc chuyển mình mạnh mẽ. Thành phố không chỉ kiểm soát tốt dịch mà còn trở thành trung tâm đầu tàu của các sáng kiến phòng, chống HIV/AIDS quốc gia.

Đến tháng 6 năm 2025, TP. HCM đang quản lý và điều trị cho hơn 66.000 người nhiễm HIV còn sống, chiếm gần 30% tổng số bệnh nhân đang điều trị ARV của cả nước. Với quy mô bệnh nhân lớn nhất cả nước, mỗi bước tiến của Thành phố đều có tác động sâu rộng, định hướng cho toàn bộ hệ thống y tế dự phòng. Dưới sự tham mưu của Khoa Phòng, chống HIV/AIDS & Bệnh Truyền nhiễm mạn tính, Thành phố đã ban hành nhiều chính sách mang tính chiến lược, từ kế hoạch hành động thực hiện Chiến lược Quốc gia chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030, đến các nghị quyết bảo đảm nguồn tài chính và hỗ trợ bảo hiểm y tế cho người nhiễm HIV.

Những chính sách này không chỉ thể hiện quyết tâm chính trị của chính quyền mà còn khẳng định vai trò dẫn dắt của tập thể khoa trong việc tham mưu và tổ chức thực hiện. Nhờ đó, đến nay, Thành phố đạt được những chỉ số ấn tượng: 93,5% người nhiễm HIV biết tình trạng của mình, 92,8% được điều trị ARV và 98% có tải lượng virus được ức chế – đều vượt trung bình quốc gia và tiệm cận mục tiêu toàn cầu 95-95-95 của Liên Hợp Quốc. Đây là minh chứng rõ nét cho thấy TP. HCM luôn là địa phương đi đầu trong kiểm soát và điều trị HIV/AIDS.

Hội thảo Xác định vấn đề và xây dựng Kế hoạch bền vững hoạt động Phòng, chống HIV/AIDS Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2025 – 2030

Chăm sóc toàn diện cho người nhiễm HIV/AIDS

Trong bối cảnh cả nước đang thúc đẩy chuyển đổi số y tế, TP. HCM là địa phương tiên phong trong số hóa toàn diện hoạt động phòng, chống HIV/AIDS. Tập thể Khoa Phòng, chống HIV/AIDS và các bệnh truyền nhiễm mạn tính đã mạnh dạn triển khai các hệ thống quản lý và giám sát hiện đại như KP eLog, eClinica, HIV Info và Power BI, giúp theo dõi, phân tích và đánh giá tình hình dịch tễ theo thời gian thực. Các nền tảng này không chỉ giúp rút ngắn quy trình báo cáo, phát hiện ca bệnh sớm, mà còn tăng tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý. Những sáng kiến nổi bật như "Chuyển đổi số hoạt động dự phòng HIV/AIDS" hay "Xây dựng hệ thống thu thập, phân tích, báo cáo bệnh lây truyền qua đường tình dục trên nền tảng KP eLog" đã được Sở Y tế TP. HCM công nhận phạm vi ảnh hưởng cấp cơ sở. Các mô hình này đang được Cục Phòng, chống HIV/AIDS trước kia (nay là Cục Phòng bệnh) đánh giá cao và khuyến khích nhân rộng ra toàn quốc, cho thấy tầm ảnh hưởng của TP. HCM không chỉ trong phạm vi địa phương mà còn ở tầm quốc gia.

Song song với việc kiểm soát dịch, Khoa PC HIV/AIDS & BTNMT còn tiên phong triển khai mô hình chăm sóc toàn diện cho người nhiễm HIV. Thay vì chỉ điều trị bệnh, người nhiễm HIV được chăm sóc sức khỏe tổng thể, kết hợp điều trị ARV với tầm soát bệnh không lây nhiễm, tư vấn sức khỏe tâm thần, và dự phòng lây truyền từ mẹ sang con. Nhờ mô hình này, tỷ lệ phụ nữ mang thai được tư vấn và xét nghiệm HIV tại TP.HCM đạt 98,75%, tỷ lệ lây truyền HIV từ mẹ sang con chỉ còn 0,87%, thấp nhất cả nước. Cùng với đó, hơn 3.200 bệnh nhân điều trị Methadone đang được quản lý, chăm sóc liên tục và hỗ trợ tái hòa nhập cộng đồng. Đặc biệt, mô hình "Chăm sóc chuyên biệt cho trẻ vị thành niên sống chung với HIV" – một sáng kiến nhân văn được triển khai với sự hỗ trợ của các chuyên gia trong nước và quốc tế – đã trở thành điểm nhấn nổi bật trong chương trình HIV/AIDS của Thành phố.

Bên cạnh hoạt động chuyên môn, tập thể khoa luôn coi nghiên cứu khoa học là nền tảng phát triển bền vững. Giai đoạn 2021–2025, Khoa đã chủ trì và phối hợp thực hiện hơn 10 đề tài nghiên cứu cấp cơ sở và cấp tỉnh, tập trung vào hành vi nguy cơ, mô hình dự phòng PrEP và tuân thủ điều trị Methadone.

Các kết quả nghiên cứu này đã góp phần cung cấp bằng chứng khoa học, giúp định hình chính sách và chương trình phòng, chống HIV/AIDS ở khu vực phía Nam. Đặc biệt, các sáng kiến như "Tích hợp sàng lọc, quản lý bệnh không lây nhiễm trên bệnh nhân HIV" hay "Xây dựng hệ thống giám sát bệnh lây truyền qua đường tình dục trên nền tảng số KP eLog" thể hiện rõ tư duy đổi mới và tầm nhìn dài hạn của đội ngũ cán bộ khoa. Những nỗ lực ấy đã và đang lan tỏa tinh thần sáng tạo, hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm đến nhiều tỉnh, thành trong cả nước.

Những cống hiến thầm lặng ấy đã được ghi nhận xứng đáng bằng nhiều danh hiệu cao quý. Trong 5 năm qua, Khoa liên tục được nhận Bằng khen Tập thể Lao động xuất sắc của Ủy ban Nhân dân TP.HCM, Bằng khen vì thành tích xuất sắc trong công tác phòng, chống mại dâm giai đoạn 2021–2025, cùng nhiều Giấy khen của Cục Phòng, chống HIV/AIDS (trước đây) và Sở Y tế địa phương. Không chỉ vậy, tổ công đoàn của Khoa nhiều năm liền đạt danh hiệu Tổ công đoàn xuất sắc, thể hiện tinh thần đoàn kết, kỷ luật và gắn bó nội bộ.

Bằng khen của Ủy ban Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh vì đã có thành tích xuất sắc trong công tác phòng, chống mại dâm giai đoạn 2021 – 2025

Đằng sau mỗi con số, mỗi mô hình là 41 con người tận tụy – những cán bộ, bác sĩ, nhân viên y tế không quản ngày đêm, lặng thầm đồng hành cùng người bệnh và cộng đồng. Với họ, mỗi bệnh nhân là một sinh mệnh cần được sẻ chia, mỗi thành công là thêm một niềm hy vọng mới. Họ chính là hiện thân cho tinh thần "dấn thân – sáng tạo – phục vụ", góp phần làm nên diện mạo mới cho công tác y tế dự phòng của Thành phố.

Từ ca nhiễm HIV đầu tiên năm 1990 đến nay, TP. HCM đã đi một chặng đường dài – từ nơi chịu ảnh hưởng nặng nề nhất trở thành điểm sáng tiêu biểu của cả nước trong phòng, chống HIV/AIDS. Với bề dày thành tích và tinh thần không ngừng đổi mới, Khoa Phòng, chống HIV/AIDS và các bệnh truyền nhiễm mạn tính – Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Thành phố Hồ Chí Minh xứng đáng là tập thể điển hình tiên tiến giai đoạn 2020–2025, là ngọn cờ tiên phong trong hành trình hướng tới mục tiêu Việt Nam chấm dứt đại dịch AIDS vào năm 2030.

Xét nghiệm HIV tại cộng đồng và tự xét nghiệm.

Tập thể Khoa PC HIV/AIDS & BTNMT, CDC TP.HCM