Khoảng trống 'lá chắn' tâm lý

Lắng nghe, nâng đỡ tinh thần cho học sinh là điều thầy cô có thể làm trong tầm tay.

Khi tâm lý học đường bị bỏ ngỏ

Theo các chuyên gia, tỷ lệ học sinh Việt Nam có các vấn đề sức khỏe tâm lý cần được theo dõi, tư vấn và chữa trị ước tính khoảng 10 - 20%. Sự thiếu vắng chuyên gia tâm lý trong trường học tạo ra một “vùng trống” rủi ro, khiến các vấn đề tâm lý học đường không được phát hiện và can thiệp kịp thời, dẫn đến những hệ lụy nghiêm trọng. Các rối loạn hành vi không được can thiệp còn gây những hậu quả nghiêm trọng hơn, từ gây rối trật tự trường học, công cộng, đến các hành vi lệch chuẩn như gây thương tích, chống người thi hành công vụ, hoặc đua xe mạo hiểm...

Tại các trường học, vấn đề bạo lực học đường đang gia tăng cả về tần suất và mức độ phức tạp. Bạo lực không chỉ dừng lại ở đánh đấm thể chất, mà còn lan rộng sang các hình thức tinh vi hơn như tẩy chay, bạo lực ngôn ngữ, hoặc bạo lực tinh thần.

Không dừng lại ở bạo lực giữa học sinh với học sinh, tình trạng bạo lực giữa học sinh với giáo viên đã xảy ra, và có xu hướng ngày càng tăng, gây bức xúc trong dư luận.

Thầy Nguyễn Tiến Quang, Hiệu trưởng Trường THPT Đông Thọ chia sẻ: Áp lực thi cử, kỳ vọng từ gia đình và sự thay đổi tâm sinh lý tuổi dậy thì khiến học sinh dễ rơi vào khủng hoảng. Khi nhà trường không có kênh tư vấn chính thức và chuyên nghiệp, các em thường tìm cách giải quyết tiêu cực hoặc giữ kín trong lòng, dễ dẫn đến hành vi bạo lực hoặc tự tổn thương.

Đặc biệt, trong bối cảnh học sinh tiếp cận mạng xã hội ngày càng sớm, nguy cơ bị lừa đảo, bắt nạt và thậm chí bị đe dọa trên không gian mạng đã trở thành vấn đề cấp bách. Điển hình là hiện tượng "Bắt cóc online" - một thuật ngữ dùng để chỉ hành vi lừa dối, dụ dỗ học sinh bằng các hình thức lôi kéo về tài chính, tình cảm, hoặc đe dọa để ép buộc các em làm theo yêu cầu, thậm chí dẫn đến nguy hiểm về thể chất như hẹn gặp, tống tiền.

Cuối tháng 9 vừa qua, em H.T.T. (học sinh lớp 11, một trường THPT trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang) là nạn nhân của chiêu trò này. Nhận được một cuộc điện thoại từ số lạ, đối tượng xưng là "công an" đang điều tra "vụ án ma túy và rửa tiền". Với thủ đoạn "mềm nắn, rắn buông", lúc hù dọa, lúc động viên, chúng đã dẫn dụ được T. vào cuộc gọi trực tuyến ép em tin rằng thông tin cá nhân của mình đã bị kẻ xấu lợi dụng để thực hiện hành vi phạm pháp.

Các đối tượng xây dựng kịch bản để T. nói với cha mẹ chuyển 350 triệu đồng giải quyết vụ việc. Khi không được đồng ý, chúng lại dựng lên màn kịch T. mới va chạm giao thông và đòi 10 triệu đồng viện phí. May mắn thay, ngay sau khi phát hiện các dấu hiệu bất thường, gia đình đã phối hợp với nhà trường và Công an địa phương kịp thời can thiệp, giải cứu em T. khỏi cạm bẫy lừa đảo này.

Đây không phải là trường hợp cá biệt. Nam sinh M. (sinh năm 2007, ở Hà Nội) cũng nhận được cuộc gọi từ người tự xưng là công an, thông báo M. là nghi can trong một vụ án rửa tiền, yêu cầu chuyển toàn bộ tiền trong tài khoản để “chứng minh trong sạch”. Đối tượng còn ép M. duy trì kết nối qua ứng dụng Zoom và cấm tiết lộ sự việc với bất kỳ ai, thậm chí yêu cầu em đến một nhà nghỉ “tự giam mình” để chuẩn bị cho lệnh chuyển tiền.

Trong các vụ việc trên, giáo viên tâm lý đóng vai trò thiết yếu trong việc giáo dục "kỹ năng số" và "phòng vệ tâm lý trên mạng". Họ là người giúp học sinh nhận diện các cạm bẫy, bảo vệ thông tin cá nhân và biết cách phản ứng khi bị đe dọa. Khi vị trí này bị bỏ trống, các em dễ dàng rơi vào trạng thái hoang mang, sợ hãi, không dám tìm kiếm sự giúp đỡ từ gia đình hay nhà trường.

Một tiết học của cô trò Trường Tiểu học Hòa An.

Chuyện 3 “không”

Hiện trạng tư vấn tâm lý học đường tại Tuyên Quang và nhiều địa phương khác có thể tóm gọn trong câu chuyện ba "không": Không có phòng tư vấn chuyên biệt, không có người chuyên trách được biên chế, và không có kinh phí hoạt động ổn định.

Nghịch lý là từ cơ quan quản lý nhà nước đến các nhà trường và xã hội đều đánh giá cao vai trò của giáo viên tâm lý học đường, nhưng trên thực tế, bộ phận này lại vô cùng tạm bợ, chắp vá. Theo quy định, các trường học cần có nhân sự làm công tác tư vấn tâm lý, nhưng biên chế cho vị trí này gần như không tồn tại. Đại đa số trường học đều áp dụng hình thức kiêm nhiệm, giao phó cho giáo viên Tổng phụ trách Đội, Bí thư Đoàn trường, hoặc giáo viên chủ nhiệm.

Tại Trường THPT Đông Thọ, đã thành lập phòng tư vấn tâm lý nhiều năm nay giao cho đồng chí Bí thư Đoàn trường phụ trách kiêm nhiệm. Thầy Nguyễn Tiến Quang, Hiệu trưởng Trường THPT Đông Thọ chia sẻ: "Chúng tôi mở cửa phòng tư vấn vào thứ 5 hàng tuần. Tuy nhiên, tại trường không chỉ có thầy cô trong tổ tư vấn tham gia hỗ trợ tư vấn tâm lý học sinh. Giáo viên chủ nhiệm là người ăn trưa, ngủ trưa với học sinh nên được trường giao nhiệm vụ phải lắng nghe tâm tư nguyện vọng của các em và phối hợp cùng với giáo viên kiêm nhiệm phụ trách phòng tâm lý để giải quyết thấu đáo các vấn đề nhằm ngăn chặn những điều xấu có thể xảy ra trong đời sống học đường. Nhưng ở mặt quản lý, tôi thấy nếu phòng tư vấn tâm lý học đường trong nhà trường mà có một người phụ trách chính thức, được biên chế, điều này sẽ tốt hơn nhiều cho hoạt động của phòng tư vấn tâm lý trong nhà trường".

Tình trạng kiêm nhiệm càng trở nên khó khăn hơn ở vùng sâu, vùng xa. Thầy Đỗ Trọng Sơn, Hiệu trưởng Trường PTDT Bán trú Tiểu học Thắng Mố cho biết: "Phòng tư vấn tâm lý học đường rất quan trọng với trường vì giúp tháo gỡ nhiều tâm tư của học sinh bán trú, ngăn chặn bạo lực học đường, và giúp phụ huynh nhận ra những điều bất thường ở con cái. Tuy nhiên, do vị trí việc làm không có trong tuyển dụng, chính sách đãi ngộ không có, nên chúng tôi phải giao cho giáo viên chủ nhiệm, Tổng phụ trách Đội, nhân viên y tế và Phó Hiệu trưởng chỉ đạo tổ tư vấn kiêm nhiệm".
Thầy Sơn cũng thẳng thắn nêu lên thách thức: Việc thu hút giáo viên đã qua đào tạo bài bản chuyên ngành tâm lý học đường về làm việc lâu dài tại các trường học thực sự là một khó khăn vì nhân lực ngành tâm lý luôn khan hiếm, và thu nhập, chế độ cho giáo viên tâm lý trường học cũng chưa thật sự hấp dẫn để họ an tâm gắn bó.

Cần tháo gỡ về cơ chế

Thực tế khảo sát tại Tuyên Quang cho thấy, nhiều trường Tiểu học, THCS, THPT hiện vẫn chưa thể thành lập phòng tư vấn tâm lý vì vướng mắc lớn nhất là không có kinh phí và không có biên chế.

Đánh giá cao vai trò của tư vấn tâm lý học đường nhưng Thạc sĩ Hoàng Mạnh Hiền - Chuyên gia tâm lý, đào tạo kỹ năng sống - Công ty Giáo dục & đào tạo kỹ năng sống Tuệ Minh thẳng thắn thừa nhận tư vấn tâm lý học đường hiện nay chưa đáp ứng được nhu cầu xã hội. Theo Thạc sĩ Hoàng Mạnh Hiền, có ba nguyên nhân chủ yếu. Thứ nhất, tiêu chuẩn của phòng tư vấn tâm lý học đường trong nhà trường chưa đủ chuẩn, nhiều trường còn không có phòng tư vấn. Thứ hai, tại các trường đa số trưng dụng một số giáo viên chuẩn bị về hưu hoặc một số giáo viên có hạn chế về giảng dạy cho làm cán bộ tư vấn tâm lý học đường. Chính vì vậy chưa đạt được hiệu quả như xã hội mong muốn. Thứ ba và cũng là điều vô cùng quan trọng là do cơ chế tuyển dụng và chế độ chính sách hiện nay chưa có và khá phức tạp nên rất ít người có năng lực thật sự tâm huyết với nghề chấp nhận vào trường để làm cán bộ tư vấn tâm lý học đường.

Để nâng cao hiệu quả của công tác này, từ năm 2023, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Thông tư hướng dẫn về vị trí việc làm, quy định mỗi trường được bố trí một người vào vị trí tư vấn cho học sinh. Trường hợp không bố trí được biên chế thì hợp đồng lao động hoặc bố trí giáo viên kiêm nhiệm.

Tuy nhiên, từ năm 2023 đến nay, hầu hết trường công lập vẫn chưa tuyển dụng biên chế cho vị trí này, mà chủ yếu sử dụng giáo viên kiêm nhiệm hoặc hợp đồng, dẫn đến công tác tư vấn chưa đạt hiệu quả. Nhiều lãnh đạo nhà trường vẫn coi công tác tư vấn tâm lý chỉ là phụ nên không quan tâm đầu tư đúng mức.

Thạc sĩ Hoàng Mạnh Hiền nhấn mạnh: "Chuyên viên tham vấn học đường cần là nhân sự chuyên nghiệp với yêu cầu phải đạt được tối thiểu đến trình độ chuyên ngành phù hợp như tham vấn học đường, tâm lý học học đường, hoặc tâm lý giáo dục, tâm lý lâm sàng được cấp chứng chỉ hành nghề. Nhân viên tư vấn phải hiểu đâu là sự phát triển bình thường, đâu là hành vi lệch chuẩn; phải có kỹ năng thu thập thông tin, phân tích dữ liệu, biết sử dụng công cụ trắc nghiệm; biết quy trình tham vấn cá nhân, tham vấn nhóm cho giáo viên, và tham vấn nhóm cho phụ huynh”.

Một tín hiệu đáng mừng là Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa ban hành Thông tư số 18/2025/TT-BGDĐT (ngày 15/9/2025) hướng dẫn về công tác tư vấn học đường và công tác xã hội trong trường học. Thông tư này quy định UBND cấp tỉnh có trách nhiệm chỉ đạo, sắp xếp, bố trí nhân sự, kinh phí, cơ sở vật chất; xây dựng cơ chế phối hợp và tổ chức kiểm tra, giám sát việc triển khai. Đây là một bước đi quan trọng trong quá trình hoàn thiện hệ thống chính sách, đặc biệt trong việc chăm lo đến sức khỏe tinh thần và sự phát triển toàn diện của người học.

Đã đến lúc chúng ta phải thẳng thắn nhìn nhận: Đầu tư vào "bác sĩ tâm hồn" không chỉ là nhiệm vụ giáo dục, mà còn là trách nhiệm xã hội, nhằm trang bị lá chắn vững chắc cho học sinh trước bạo lực, áp lực và những hiểm nguy từ không gian mạng.

Bài, ảnh: Lý Thu

Cần có chương trình phòng ngừa, tư vấn chuyên biệt

Bà Hà Mỹ Hạnh, Trưởng Khoa Chính trị và Tâm lý giáo dục, Trường Đại học Tân Trào

Các vấn đề tâm lý học đường hiện nay, đặc biệt là bạo lực học đường và bắt nạt trực tuyến đang ở mức độ đáng báo động và phức tạp. Điều này gây nên những tổn thương tâm lý kéo dài như rối loạn lo âu, trầm cảm cùng những cảm xúc, hành động tiêu cực khác ở các nạn nhân, thậm chí dẫn đến những hậu quả cực đoan. Sự gia tăng và tính chất phức tạp của các vấn đề này cho thấy công tác tư vấn tâm lý học đường vẫn còn nhiều bỏ ngỏ, chưa chuyên nghiệp và thiếu chương trình phòng ngừa, tư vấn chuyên biệt.

Trong môi trường giáo dục, tư vấn tâm lý học đường đóng vai trò vô cùng quan trọng và phụ thuộc nhiều vào cán bộ làm công tác tư vấn. Một cán bộ tư vấn tâm lý chuyên nghiệp được đào tạo chuyên sâu về Tâm lý học không chỉ tham vấn cá nhân, nhóm, xây dựng các chương trình phòng ngừa mà còn có khả năng phát hiện, giải quyết được vấn đề phức tạp hơn. Ví dụ như các chứng trầm cảm, lo âu, khủng hoảng, sang chấn ở học sinh, sinh viên và có biện pháp can thiệp chuyên nghiệp. Từ đó, góp phần giải quyết hiệu quả các vấn đề tâm lý học đường ngày càng phức tạp hiện nay.

Thực hiện: Thùy Lê

Nhận biết sớm, đồng hành kịp thời

Chị Lương Thị Hoa, tổ 12, phường Minh Xuân

Hiện nay, trẻ em được tiếp xúc với mạng xã hội từ rất sớm. Việc sử dụng mạng xã hội như con dao hai lưỡi, nếu biết khai thác đúng cách sẽ mang lại nhiều kiến thức bổ ích, nhưng ngược lại cũng tiềm ẩn không ít nguy cơ. Trên mạng có nhiều nội dung không phù hợp với lứa tuổi, các con dễ bị ảnh hưởng bởi những lời nói, hành vi lệch chuẩn, thậm chí bị lôi kéo, dụ dỗ, trò chuyện với người lạ mà không ý thức được rủi ro. Bên cạnh đó đôi khi chính sự kỳ vọng của cha mẹ cũng vô tình tạo nên áp lực về điểm số, thi cử, khiến các con dễ rơi vào trạng thái căng thẳng, mệt mỏi, thu mình và khó chia sẻ. Là phụ huynh, chúng tôi rất lo lắng, bởi không phải lúc nào cũng có thể kịp thời theo dõi, thấu hiểu và đồng hành cùng con.

Tôi mong nhà trường quan tâm lồng ghép các khóa học rèn luyện kỹ năng sống, đồng thời có đội ngũ giáo viên tâm lý được đào tạo chuyên sâu để đồng hành cùng các con trong quá trình phát triển, giúp phát hiện sớm những dấu hiệu bất ổn, kịp thời tư vấn, hỗ trợ để định hướng đúng trong hành vi, ứng xử và học tập. Đây là điều rất cần thiết để các con phát triển toàn diện trong môi trường an toàn, lành mạnh.

Thực hiện: Như Quỳnh

Mong bớt áp lực

Em Nguyễn Quỳnh Anh, học sinh lớp 9A2, Trường Trung học cơ sở Chu Văn An, xã Quang Bình

Hiện nay, học sinh chúng em tiếp nhận đa dạng kiến thức và thông tin, áp lực từ học tập, thi cử, một số vấn đề gặp phải trong cuộc sống hằng ngày, đôi khi khiến em cảm thấy căng thẳng và khó tập trung. Vì vậy, em luôn cần sự hỗ trợ, động viên và khích lệ của cha mẹ và các thầy, cô giáo.

Đứng trước thời đại mạng xã hội bùng nổ, các vấn đề về giới, bạo lực học đường hay các chiêu trò lừa đảo, em cũng rất lo sợ vì thông tin cá nhân có thể bị lộ. Em mong muốn được lắng nghe, chia sẻ nhiều hơn với gia đình và thầy, cô giáo về những khó khăn, áp lực mình đang trải qua để rèn luyện kỹ năng sống, nâng cao nhận thức bảo vệ, làm chủ bản thân. Nếu nhà trường và gia đình tạo điều kiện để học sinh trao đổi, chia sẻ tâm tư, áp lực, em sẽ tự tin và chủ động hơn trong học tập và cân bằng cuộc sống.

Thực hiện: Mộc Lan