Khoảnh khắc đồng thuận hiếm hoi giữa 5 thành viên thường trực Hội đồng Bảo an

Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc (UNSC) vừa chứng kiến một khoảnh khắc đồng thuận hiếm hoi giữa 5 thành viên thường trực khi cơ quan này xem xét một dự thảo nghị quyết quan trọng đối với Syria, quốc gia đang bước vào giai đoạn chuyển tiếp đầy thách thức sau hơn một thập kỷ nội chiến.

Dự thảo nghị quyết do Mỹ soạn thảo, nhằm nới lỏng các lệnh trừng phạt lâu nay của Liên Hợp Quốc đối với Syria và khôi phục các quan hệ quốc tế với chính phủ mới của nước này, có thể đánh dấu bước ngoặt lớn trong chính sách quốc tế đối với Damascus.

Bối cảnh mới

Sau 13 năm xung đột đẫm máu, chính quyền của cựu Tổng thống Bashar al-Assad đã bị lật đổ vào tháng 12/2024 bởi một chiến dịch chớp nhoáng của lực lượng nổi dậy do nhóm Hay'at Tahrir al-Sham (HTS) dẫn đầu.

HTS, từng là chi nhánh chính thức của al-Qaeda tại Syria dưới tên gọi Mặt trận al-Nusra, đã cắt đứt quan hệ với tổ chức này từ năm 2016 và đổi tên vào năm 2017 để xóa bỏ hình ảnh cực đoan.

Dù vậy, nhóm này và nhiều thành viên, bao gồm lãnh đạo Ahmed al-Sharaa – nay là Tổng thống lâm thời Syria, vẫn nằm trong danh sách trừng phạt của Liên Hợp Quốc từ năm 2014, với các biện pháp như đóng băng tài sản, cấm vận vũ khí và cấm đi lại.

Hàng triệu người Syria đã trở về nhà kể từ khi chính quyền của cựu Tổng thống Bashar al-Assad bị lật đổ. Ảnh: Anadolu

Vào tháng 5, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã công bố một thay đổi chính sách lớn, tuyên bố sẽ ra lệnh dỡ bỏ các lệnh trừng phạt của Washington đối với Damascus trong bối cảnh mới.

Cuối tháng 6, Tổng thống Mỹ đã ký sắc lệnh kết thúc một số biện pháp trừng phạt áp đặt lên Syria, chấm dứt thời kỳ cô lập quốc gia này khỏi hệ thống tài chính quốc tế và củng cố những cam kết từ phía chính quyền Washington về việc hỗ trợ quốc gia này tái thiết.

Cuối tháng 7, Đại sứ lâm thời Mỹ tại Liên Hợp Quốc, Dorothy Shea, đã kêu gọi Hội đồng Bảo an điều chỉnh các biện pháp trừng phạt để hỗ trợ chính phủ mới ở Syria "chiến thắng trong cuộc chiến chống khủng bố", đồng thời nhấn mạnh cam kết của Damascus chống lại al-Qaeda và ISIL.

"Hội đồng có thể – và phải – điều chỉnh các lệnh trừng phạt để chính phủ Syria có thể chiến thắng trong cuộc chiến chống khủng bố, trong khi vẫn giữ nguyên các biện pháp đối với những yếu tố nguy hiểm và không hối cải nhất", bà Shea lưu ý.

Một báo cáo chưa công bố của các giám sát viên trừng phạt LHQ cũng hỗ trợ lập trường này, khi không phát hiện "mối liên hệ hoạt động" nào giữa al-Qaeda và HTS trong năm nay, Reuters cho biết vào thời điểm đó.

Bước đi lịch sử

Hội đồng Bảo an đang xem xét dự thảo nghị quyết do Mỹ soạn thảo nhằm nới lỏng các lệnh trừng phạt lâu nay của Liên Hợp Quốc đối với Syria và khôi phục các quan hệ quốc tế với Damascus

Dự thảo đã được lưu hành trong 15 thành viên của Hội đồng Bảo an từ ngày 9/10. Theo văn bản dự thảo mà báo The National News của UAE được tiếp cận, việc nới lỏng các lệnh trừng phạt sẽ cho phép dòng chảy tài sản tài chính, quỹ và nguồn lực kinh tế đến chính quyền trung ương Syria, đánh dấu sự thay đổi chính sách lớn nhất đối với Damascus trong hơn một thập kỷ.

Dự thảo nhấn mạnh sự căng thẳng cốt lõi trong chính sách quốc tế: Làm thế nào để tái kết nối với một chính phủ từng bị cô lập vì bạo lực, đồng thời duy trì áp lực lên các nhóm vũ trang vẫn bị coi là tổ chức khủng bố.

Điều này yêu cầu các quốc gia thành viên Liên Hợp Quốc, bao gồm Syria, tiếp tục "ngăn chặn và trấn áp các hành động khủng bố do ISIS và tất cả các cá nhân, nhóm, tổ chức liên quan đến al-Qaeda hoặc ISIS thực hiện", đồng thời đảm bảo không có yếu tố Syria nào hỗ trợ các nhóm đó.

Tổng thống lâm thời Syria Ahmad al-Sharaa thêm tên mình vào danh sách các nhà ngoại giao và nguyên thủ quốc gia tham dự Hội nghị Thượng đỉnh tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc ở New York, ngày 24/9/25. Ảnh: Syria Direct

Nếu được thông qua, nghị quyết sẽ nới lỏng hạn chế chuyển giao vũ khí dưới sự giám sát của Liên Hợp Quốc, cho phép cung cấp thiết bị và chuyên môn kỹ thuật cho các mục đích cụ thể như xử lý vũ khí hóa học, bảo vệ hạt nhân và rà phá bom mìn – những hoạt động thiết yếu để tái thiết cơ sở hạ tầng và giúp người tị nạn Syria trở về.

Nghị quyết cũng kêu gọi xóa tên Tổng thống lâm thời Ahmad al-Sharaa và Bộ trưởng Nội vụ Anas Khattab khỏi danh sách trừng phạt của Liên Hợp Quốc, "có hiệu lực từ ngày" nghị quyết được thông qua.

Theo Chương 7 của Hiến chương Liên Hợp Quốc, dự thảo "quyết định" rằng việc đóng băng tài sản được áp dụng theo các nghị quyết chống khủng bố trước đây sẽ không còn áp dụng đối với các khoản tiền hoặc nguồn lực kinh tế được cung cấp cho chính phủ Syria.

Dự thảo kêu gọi các quốc gia và tổ chức thực hiện các bước để đảm bảo rằng bất kỳ khoản tiền hoặc tài sản nào cũng không mang lại lợi ích cho những người hoặc thực thể vẫn nằm trong danh sách trừng phạt của Liên Hợp Quốc đối với ISIS và al-Qaeda.

Dù HTS – lực lượng nòng cốt của chính phủ al-Sharaa – vẫn chịu trừng phạt, dự thảo này đại diện cho sự cân bằng tinh tế giữa tái hòa nhập và an ninh.

Đồng thuận hiếm hoi

Theo một nhà ngoại giao Liên Hợp Quốc, Trung Quốc – một trong năm thành viên thường trực Hội đồng Bảo an (cùng Mỹ, Nga, Anh và Pháp) – đã bày tỏ sự thoải mái với các đề xuất xóa tên, tạo nên khoảnh khắc đồng thuận hiếm hoi giữa các cường quốc.

Các thành viên thường trực nhiều khi bất đồng về các vấn đề Trung Đông, nhưng lần này, việc HTS không còn liên hệ nào với al-Qaeda dường như đã củng cố lập trường chung.

Bà Maya Ungar, chuyên gia phân tích Liên Hợp Quốc tại Nhóm Khủng hoảng Quốc tế (ICG), nhận định nghị quyết chứa đựng 2 điều khoản có thể quyết định cho sự phục hồi của Syria.

"Điều đầu tiên là làm rõ rằng việc đóng băng tài sản không còn áp dụng cho chính phủ Syria, ngay cả khi có cá nhân bị trừng phạt trong đó", vị chuyên gia nói với The National News.

"Điều khoản này nhằm trấn an các tổ chức tài chính ngại rủi ro và khuyến khích đầu tư. Tuy nhiên, nhiều ngân hàng vẫn sẽ thận trọng vì trừng phạt đối với HTS như một tổ chức vẫn giữ nguyên", bà Ungar cho biết.

Điều khoản thứ hai liên quan đến việc nới lỏng cấm vận vũ khí hạn chế, cho phép các cơ quan Liên Hợp Quốc về vũ khí hạt nhân và hóa học, cũng như dịch vụ rà phá mìn, hoạt động hiệu quả hơn.

"Sự làm rõ này nhằm làm cho quá trình tái thiết và phát triển của Syria diễn ra suôn sẻ hơn", bà Ungar bổ sung.

Như vậy, khoảnh khắc đồng thuận hiếm hoi này không chỉ là chiến thắng ngoại giao mà còn là tín hiệu hy vọng cho hàng triệu người Syria đang đối mặt với hậu quả của chiến tranh.

Việc nới lỏng trừng phạt có thể mở đường cho đầu tư quốc tế, tái thiết và sự trở về của người tị nạn, nhưng vẫn duy trì rào cản chống khủng bố.

Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo rằng sự thận trọng của các ngân hàng và rủi ro từ các nhóm cực đoan có thể làm chậm tiến trình.

Minh Đức (Theo National News, Reuters)