Không chỉ dầu mỏ, Iran còn sở hữu 'vũ khí' hàng chục triệu tấn dưới lòng đất

Iran không chỉ sở hữu trữ lượng khí đốt lớn thứ hai và dầu mỏ lớn thứ tư toàn cầu, mà còn nằm trong top 15 quốc gia giàu khoáng sản nhất thế giới. Theo website của Bộ Ngoại giao Iran, nước này có hơn 68 loại khoáng sản, với trữ lượng kẽm lớn nhất thế giới, đồng và sắt lớn thứ 9, chì lớn thứ 11 và vàng lớn nhất khu vực Trung Đông.

Theo Tổ chức Khảo sát Địa chất Iran, tổng trữ lượng khoáng sản đã được xác nhận lên tới 37 tỷ tấn, tiềm năng có thể đạt 57 tỷ tấn, với giá trị ước tính khoảng 770 tỷ USD, chưa bao gồm dầu khí.

Sản lượng vàng lên tới 8,5 tấn/năm

Trong số các loại khoáng sản mà Iran sở hữu, vàng đang ngày càng khẳng định vị thế là một nguồn tài nguyên chiến lược, nhất là trong bối cảnh quốc gia này tìm cách đa dạng hóa nền kinh tế và giảm phụ thuộc vào dầu mỏ dưới áp lực trừng phạt quốc tế.

Zarshuran ở thành phố Takab - mỏ vàng lớn nhất của Iran và Trung Đông. Ảnh: YJC Iran

Theo số liệu thống kê do nền tảng dữ liệu kinh tế CEIC tổng hợp, dựa trên báo cáo thường niên của Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), sản lượng khai thác vàng của Iran đã có sự chuyển biến rõ rệt trong giai đoạn từ 1990 đến 2022. Trong giai đoạn đầu, đặc biệt là những năm 1990 đến đầu thập niên 2000, sản lượng vàng của Iran duy trì ở mức rất thấp, như năm 2001 chỉ đạt 192 kg.

Tuy nhiên, kể từ giữa thập niên 2000, Iran bắt đầu triển khai các dự án quy mô lớn như tại mỏ Mouteh (Isfahan) và mỏ Zarshuran (Tây Azerbaijan), giúp sản lượng tăng mạnh. Đỉnh điểm là năm 2019, sản lượng vàng vọt lên 8,5 tấn. Vài năm gần đây, sản lượng ổn định ở mức 7 tấn/năm, cao gấp hàng chục lần so với giai đoạn đầu.

Dù còn khiêm tốn so với các cường quốc như Trung Quốc hay Nga, con số này cho thấy tiềm năng lớn, khi Iran mới chỉ khai thác phần nổi của "tảng băng" tài nguyên.

Trên thực tế, hàng chục mỏ vàng lớn nhỏ đã được xác định, tập trung chủ yếu tại các tỉnh Tây và Đông Azerbaijan, Kurdistan, Yazd và Khorasan. Trong đó, Zarshuran - mỏ vàng lớn nhất Iran và khu vực Trung Đông có trữ lượng khoảng 43 triệu tấn quặng vàng, tương đương khoảng 140 tấn vàng có thể thu hồi, theo Trend News Agency.

Rào cản công nghệ, hạ tầng và thể chế

Tuy vậy, Iran vẫn chưa thể biến tài nguyên này thành động lực tăng trưởng thực sự. Trên thực tế, ngành khai khoáng của quốc gia Trung Đông này đang bị "níu chân" bởi các rào cản lớn.

Các lệnh trừng phạt kéo dài của Mỹ và Liên minh châu Âu không chỉ giới hạn khả năng tiếp cận thị trường xuất khẩu mà còn chặn đứng con đường tiếp cận công nghệ khai thác hiện đại và nguồn vốn quốc tế.

Iran đang gia tăng đáng kể sự hiện diện của vàng trong cấu trúc kinh tế quốc gia. Ảnh: IranWire

Nhiều thiết bị khai khoáng bị xếp vào danh mục “công nghệ lưỡng dụng” (dual-use) do lo ngại có thể phục vụ mục đích quân sự nên bị cấm xuất khẩu sang Iran. Hệ quả là các doanh nghiệp nội địa buộc phải duy trì phương pháp khai thác thủ công, tiêu tốn năng lượng, kém hiệu quả và khó mở rộng quy mô.

Bên cạnh đó, cơ sở hạ tầng kỹ thuật của ngành khai thác vàng Iran vẫn còn ở mức sơ khai. Nhiều mỏ vàng có tiềm năng thương mại lại nằm sâu trong khu vực đồi núi hiểm trở, thiếu điện lưới ổn định, hệ thống cấp nước và giao thông kết nối.

Một ví dụ tiêu biểu là mỏ Zarshuran hiện cần khoản đầu tư lớn để xây dựng trạm điện, nâng cấp đường vận chuyển và hoàn thiện dây chuyền chế biến hiện đại.

Ngoài ra, hệ thống pháp lý liên quan đến ngành khai khoáng của Iran vẫn được đánh giá là phức tạp. Các thủ tục cấp phép kéo dài nhiều năm trong khi cơ chế phân chia lợi nhuận và quyền sở hữu tài nguyên không rõ ràng khiến nhiều nhà đầu tư nước ngoài ngần ngại rót vốn.

Vàng thành vũ khí phòng vệ chiến lược

Khác với dầu mỏ vốn bị giám sát chặt chẽ trong hệ thống tài chính toàn cầu, vàng có thể tích trữ, vận chuyển và giao dịch linh hoạt, nằm ngoài tầm kiểm soát của các định chế phương Tây. Trong bối cảnh lạm phát leo thang, tỷ giá biến động và các lệnh trừng phạt ngày càng siết chặt, Tehran buộc phải xoay trục sang các tài sản “phi truyền thống” như vàng để bảo vệ giá trị tài sản quốc gia và duy trì thanh khoản.

Trong bối cảnh căng thẳng gia tăng ở Trung Đông, người Iran đang cố gắng bảo vệ tài sản của mình bằng cách đầu tư vào vàng. Ảnh: The Atlantic

Trên thực tế, dấu hiệu cho thấy Iran đang gia tăng đáng kể sự hiện diện của vàng trong cấu trúc kinh tế quốc gia. Tính đến cuối tháng 2/2025, quốc gia Trung Đông đã nhập khẩu hơn 100 tấn vàng thỏi, tăng gấp 3 lần so với tổng lượng nhập khẩu cả năm 2024.

Trước đó, theo số liệu từ Cơ quan Hải quan Iran, chỉ trong vòng hơn một tháng đầu năm 2025, nước này đã nhập khẩu tới 81 tấn vàng thỏi - mức tăng ngoạn mục 234% về sản lượng và hơn 300% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024, theo Al Jazeera.

Trước diễn biến mới nhất tại Trung Đông, các chuyên gia nhận định Iran đang sử dụng dự trữ vàng như một “công cụ phòng thủ chiến lược” để chống lại các cú sốc tỷ giá, vốn là hệ quả trực tiếp từ cuộc chiến tài chính do Mỹ và các đồng minh phát động, theo Press TV.

“Khi kênh thanh toán USD bị chặn, vàng trở thành công cụ tối ưu để bảo vệ giá trị tài sản và duy trì thanh khoản quốc gia”, chuyên gia tài chính tại Tehran, ông Nikoumanesh nhận định.

“Chúng ta đang chứng kiến sự quay trở lại của vàng không chỉ trong kho bạc nhà nước mà cả trong túi tiền người dân. Đây là một phản ứng tự nhiên của nền kinh tế khi bị bao vây bởi các lệnh trừng phạt”, ông nói thêm.

“Nếu không có lượng dự trữ vàng dồi dào, Iran sẽ phải đối mặt với những làn sóng phá giá khủng khiếp hơn nữa”, ông Nikoumanesh cảnh báo.

Tử Huy