Không có bằng chứng về việc virus corona biến đổi gen trong phòng thí nghiệm

Virus corona chủng mới dưới kính hiển vi điện tử.

NDĐT - Các phân tích của cơ sở nghiên cứu y tế phi lợi nhuận của Mỹ Scripps Research, về dữ liệu trình tự bộ gen công khai của virus SARS-CoV-2 và các virus liên quan cho thấy không tìm ra bằng chứng nào về việc virus này được tạo ra trong phòng thí nghiệm, mà đó là quá trình tự nhiên.

Theo công bố được đăng trên tạp chí Y học tự nhiên ngày 17-3, virus corona chủng mới SARS-CoV-2, đã xuất hiện ở thành phố ở Vũ Hán, Trung Quốc cuối năm ngoái, nguyên nhân gây ra dịch bệnh Covid-19 và đang lan ra 173 quốc gia và vùng lãnh thổ, là sản phẩm của tiến hóa tự nhiên.

“Bằng cách so sánh dữ liệu trình tự bộ gen sẵn có từ các dòng virus corona đã biết, chúng tôi có thể xác nhận chắc chắn rằng SARS-CoV-2 có nguồn gốc thông qua quá trình tự nhiên”, Kristian Andersen, Tiến sĩ, Phó Giáo sư về miễn dịch và vi trùng học ở Viện Scripps Reseach, và là tác giả của bài báo được công bố, đã nói.

Ngoài Tiến sĩ Andersen, các tác giả của bài báo “Nguồn gốc của SARS-CoV-2” còn có Robert F. Garry ở Đại học Tulane (Mỹ), Edward Holmé ở Đại học Sydney (Australia), Andrew Rambaut ở Đại học Edinburgh (Scotland), W. Ian Lipkin ở Đại học Columbia (Mỹ).

Virus corona là một họ virus lớn có thể gây ra các bệnh khác nhau trên phạm vi rộng ở mức độ nghiêm trọng. Căn bệnh đầu tiên được biết đến do virus corona gây ra vào năm 2003 là Hội chứng hô hấp cấp tính thể nặng (SARS) ở Trung Quốc. Sự bùng phát dịch bệnh thứ hai xảy ra ở Saudi Arabia với Hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS).

Ngày 31-12-2019, nhà chức trách Trung Quốc đã cảnh báo đến Tổ chức Y tế Thế giới về sự bùng phát của một chủng virus corona mới gây bệnh nặng, sau đó được đặt tên là SARS-CoV-2.

Ngay sau khi dịch bệnh bắt đầu, các nhà khoa học Trung Quốc đã giải trình tự bộ gen của SARS-CoV-2 và cung cấp dữ liệu cho các nhà nghiên cứu trên toàn thế giới. Dữ liệu kết quả trình tự bộ gen cho thấy các nhà chức trách Trung Quốc đã nhanh chóng phát hiện ra dịch bệnh và số ca mắc Covid-19 đang gia tăng do sự lây truyền từ người sang người trong cộng đồng. Tiến sĩ Andersen và cộng tác viên tại một số tổ chức nghiên cứu khác đã sử dụng dữ liệu giải trình tự này để khám phá nguồn gốc và sự tiến hóa của SARS-CoV-2 bằng cách tập trung vào một số tính năng đặc biệt của virus.

Các nhà khoa học đã phân tích mẫu di truyền cho các protein gai (spike proteins), bao bên ngoài virus mà nó sử dụng để bám vào và thâm nhập qua lớp vỏ ngoài của tế bào người và động vật. Cụ thể hơn, chúng tập trung vào hai đặc điểm quan trọng của protein gai: thụ thể liên kết miền (RBD), một loại móc bám để bám chặt vào bề mặt tế bào chủ, và vị trí phân cắt, nơi trên vỏ tế bào mà virus có thể phá vỡ và thâm nhập vào tế bào.

Bằng chứng cho sự tiến hóa tự nhiên

Các nhà khoa học thấy rằng phần RBD của protein gai SARS-CoV-2 đã phát triển để nhắm mục tiêu tiếp cận hiệu quả một phân tử bên ngoài tế bào của người gọi là ACE2, một thụ thể có liên quan đến điều hòa huyết áp. Thực tế, protein gai của SARS-CoV-2 gắn kết rất hiệu quả với tế bào người, nên các nhà khoa học kết luận nó là kết quả của chọn lọc tự nhiên chứ không phải là sản phẩm của kỹ thuật di truyền.

Bằng chứng về sự tiến hóa tự nhiên này được hỗ trợ bởi dữ liệu cốt lõi của cấu trúc phân tử tổng thể SARS-CoV-2. Nếu ai đó đang tìm cách chế tạo một loại virus corona mới như một mầm bệnh, họ sẽ tạo ra nó từ phần cốt lõi của loại virus gây bệnh này. Nhưng các nhà khoa học phát hiện ra rằng phần cốt lõi của SARS-CoV-2 khác biệt đáng kể so với các virus corona đã biết và hầu hết giống với các virus liên quan được tìm thấy ở dơi và tê tê.

“Hai tính năng này của virus, sự đột biến trong phần RBD của protein gai và cốt lõi riêng biệt, đã loại trừ quan điểm có sự can thiệp trong phòng thí nghiệm như là một nguồn gốc tiềm tàng của SARS-CoV-2”, Tiến sĩ Andersen nói.

Tiến sĩ Josie Golding, người đứng đầu về bệnh dịch tại Wellcome Trust (một tổ chức nghiên cứu từ thiện có trụ sở tại London, Vương quốc Anh), cho biết những phát hiện của Andersen và các đồng nghiệp của ông “là rất quan trọng để đưa ra một cái nhìn dựa trên bằng chứng bác bỏ những tin đồn đang lan truyền về nguồn gốc của virus SARS-CoV -2 gây ra Covid-19”.

“Họ đã kết luận rằng virus này là sản phẩm của quá trình tiến hóa tự nhiên, kết thúc bất kỳ sự suy đoán về việc sắp sếp di truyền có chủ ý”, Tiến sĩ Golding nói thêm.

Phán đoán nguồn gốc của virus

Dựa trên những đánh giá trình tự bộ gen, Andersen và các cộng sự của mình đã kết luận về nguồn gốc có khả năng nhất của SARS-CoV-2 theo một trong hai kịch bản sau.

Kịch bản thứ nhất, virus đã tiến hóa đến trạng thái gây bệnh hiện nay thông qua chọn lọc tự nhiên trong một vật chủ không phải là người và sau đó nhảy sang người. Đây là cách mà sự bùng phát virus corona trước đây đã xuất hiện, với việc con người nhiễm virus sau khi tiếp xúc trực tiếp với cầy hương (SARS) và lạc đà (MERS). Các nhà nghiên cứu cho rằng dơi có khả năng là ổ chứa SARS-CoV-2 cao nhất vì nó rất giống với virus corona ở dơi. Tuy nhiên, không có trường hợp nào ghi nhận dơi truyền bệnh trực tiếp sang người, vì vậy, giả thiết rằng một vật chủ trung gian có khả năng liên quan giữa dơi và người.

Trong kịch bản này, cả hai tính năng đặc biệt của protein gai của SARS-CoV-2, phần RBD liên kết với các tế bào và vị trí phân cắt, đã có thể tiến hóa đến trạng thái hiện tại của chúng trước khi xâm nhập vào người. Trong trường hợp này, dịch bệnh hiện tại có thể đã xuất hiện nhanh chóng ngay khi con người bị nhiễm bệnh, vì virus đã phát triển các tính năng khiến nó gây bệnh và có khả năng lây lan ở người.

Kịch bản thứ hai, một phiên bản không gây bệnh của virus đã nhảy từ vật chủ động vật sang con người và sau đó chúng tiến hóa đến trạng thái gây bệnh hiện tại trong cộng đồng người. Ví dụ, một số virus corona từ tê tê, một động vật có vú có ở châu Á và châu Phi có cấu trúc RBD rất giống ở virus SARS-CoV-2. Một mẫu virus corona ở tê tê có thể truyền sang người qua một vật chủ trung gian như cầy hương hoặc chồn.

Sau đó, protein gai khác biệt khác của SARS-CoV-2 có thể đã tiến hóa bên trong một vật chủ người, lưu truyền hạn chế không bị phát hiện trong cộng đồng người trước khi bắt đầu bệnh dịch. Các nhà nghiên cứu thấy rằng vị trí phân tách của SARS-CoV-2 xuất hiện giống như vị trí phân tách của chủng cúm gà đã được chứng minh lây truyền dễ dàng ở con người. SARS-CoV-2 có thể phát triển một vị trí phân tách độc hại trong tế bào người và sớm khởi phát bệnh dịch như hiện nay, khiến virus corona có thể có khả năng lây lan giữa người với người nhiều hơn.

Đồng tác giả Andrew Rambaut cảnh báo rằng rất khó khăn để biết tại thời điểm này kịch bản nào có khả năng nhất. Nếu SARS-CoV-2 xâm nhập vào người ở dạng gây bệnh hiện tại xuất phát từ nguồn động vật thì nó sẽ làm tăng khả năng bùng phát trong tương lai, vì chủng virus gây bệnh vẫn có thể lưu hành trong quần thể động vật và một lần nữa có thể nhảy vào con người. Và khả năng này thấp hơn khi một loại virus corona không gây bệnh xâm nhập vào quần thể người và sau đó tiến hóa các tính chất tương tự như SARS-CoV-2.

Nghiên cứu này được Viện Y tế Quốc gia Mỹ, Tổ chức Từ thiện Pew, Wellcome Trust, Hội đồng nghiên cứu châu Âu và Học bổng Laureate ARC của Australia tài trợ.

HOÀNG DƯƠNG