Không đánh đổi bản quyền sáng tạo trong quá trình phát triển trí tuệ nhân tạo

Tham gia ý kiến, đại biểu Trần Thị Thu Đông, Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam, Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, đại biểu Đoàn Cà Mau, tập trung phân tích khoản 5 Điều 7 của dự thảo Luật, nội dung cho phép tổ chức, cá nhân sử dụng văn bản và dữ liệu đã công bố hợp pháp để nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hệ thống trí tuệ nhân tạo (AI).

AI là xu thế tất yếu nhưng không thể “vội vàng” đưa vào luật khi còn nhiều rủi ro

Đại biểu Thu Đông nhấn mạnh đại biểu cơ bản thống nhất với báo cáo giải trình, tiếp thu của cơ quan soạn thảo, tuy nhiên cho rằng việc bổ sung quy định về sử dụng dữ liệu cho AI tại thời điểm này là “chưa chín”, chưa nên đưa vào luật.

Đại biểu Trần Thị Thu Đông, nêu rõ quan điểm cần thận trọng với quy định cho phép sử dụng dữ liệu đã công bố để huấn luyện AI, nhằm bảo vệ quyền lợi của người sáng tạo.

Theo đại biểu, trí tuệ nhân tạo có vai trò lớn trong phát triển kinh tế số và công nghiệp văn hóa; song cũng tác động rất sâu sắc đến quyền và lợi ích của người sáng tạo. Ngay trên thế giới, vấn đề này vẫn đang gây tranh luận gay gắt:

Liên minh châu Âu đã mất nhiều năm để thiết kế các cơ chế thận trọng trong khai thác dữ liệu.

Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc liên tục điều chỉnh luật sau hàng loạt vụ kiện liên quan đến AI sử dụng dữ liệu không xin phép.

Nhiều quốc gia tạm dừng mở rộng ngoại lệ nhằm tránh xâm hại bản quyền và đảm bảo sinh kế cho cộng đồng sáng tạo.

“Trong bối cảnh như vậy, đưa quy định này vào luật lúc này có thể tạo ra hệ lụy pháp lý khó lường”, đại biểu nhấn mạnh.

Quang cảnh phiên thảo luận hội trường sáng 24/11.

4 nguy cơ lớn đối với giới sáng tạo nếu quy định được thông qua

Từ góc độ nghề nghiệp và trách nhiệm với cộng đồng văn học - nghệ thuật, đại biểu Thu Đông chỉ rõ 4 rủi ro trực tiếp: Dữ liệu sáng tạo có thể bị thu thập tràn lan để huấn luyện AI mà tác giả không hề biết; thu nhập, mô hình khai thác tác phẩm bị suy giảm nghiêm trọng, khi AI có thể sinh ra sản phẩm thay thế; sản phẩm AI lại cạnh tranh ngược với chính tác giả, từ nguồn dữ liệu lấy từ tác phẩm của họ; nguy cơ bị xóa nhòa dấu ấn sáng tạo, gây nhầm lẫn tác giả, thậm chí làm biến dạng tác phẩm.

Những lo ngại này, theo đại biểu, không phải cảm tính mà có cơ sở từ hàng loạt vụ kiện quốc tế và là lý do khiến nhiều quốc gia thận trọng hoặc chưa cho phép mở rộng ngoại lệ đối với AI.

“Lao động sáng tạo không thể trở thành nguồn tài nguyên miễn phí cho các hệ thống tự động”, đại biểu khẳng định.

Quy định hiện nay còn thiếu tiêu chí, thiếu cơ chế giám sát

Đại biểu Thu Đông phân tích thêm, khoản 5 Điều 7 của dự thảo luật chỉ mới nêu yêu cầu “không xâm phạm”, “không gây thiệt hại”, nhưng không có tiêu chí xác định thiệt hại, không giới hạn phạm vi dữ liệu được phép sử dụng, không ràng buộc trách nhiệm minh bạch, không quy định cơ chế giám sát.

“Nếu để nguyên, đây có thể trở thành cánh cửa rất rộng để thu thập dữ liệu hàng loạt, gây thiệt hại không thể phục hồi đối với tác giả, nghệ sĩ và ngành công nghiệp văn hóa”, đại biểu cảnh báo.

Quang cảnh các đại biểu Quốc hội tham dự phiên thảo luận Hội trường sáng 24/11.

Kiến nghị chưa đưa quy định vào luật - tiếp tục nghiên cứu kỹ hơn

Từ những phân tích trên, đại biểu Trần Thị Thu Đông đề nghị: Không đưa quy định tại khoản 5 Điều 7 vào luật thời điểm này; tiếp tục nghiên cứu sâu, tham khảo kinh nghiệm những quốc gia đi trước, đặc biệt trong bối cảnh các tranh chấp pháp lý lớn liên quan đến AI vẫn đang diễn ra.

Đại biểu cho rằng cộng đồng văn học - nghệ thuật và ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam không phản đối phát triển AI, nhưng mong muốn có chính sách bảo vệ công bằng cho người sáng tạo - những người “đóng góp trí tuệ, cảm xúc và lao động nghệ thuật cho xã hội”.

“Chúng ta cần phát triển AI, nhưng không thể đánh đổi bản quyền; không thể để tác phẩm trở thành nguồn nguyên liệu không kiểm soát cho các hệ thống máy học”, đại biểu nhấn mạnh.

Phát biểu của đại biểu Thu Đông, góp thêm góc nhìn quan trọng cho quá trình hoàn thiện dự án Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi, nhằm bảo đảm hài hòa lợi ích giữa sáng tạo - công nghệ - phát triển.

Lê Hằng