Khu Di tích lịch sử văn hóa và kiến trúc nghệ thuật Đền Bà Triệu (Bài cuối): Bà Triệu và dấu ấn cuộc khởi nghĩa qua các di sản 'vệ tinh'

Đền thờ Bà Triệu ở thôn Yên Dân, xã Trung Thành (Nông Cống). Ảnh: Nguyễn Đạt

Chúng tôi tìm về làng Yên Thôn, xã Định Tiến (Yên Định), mảnh đất đã sinh ra Anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh. Làng nằm bên dòng sông Mã, với thế núi, hình sông uốn lượn, thiên nhiên trời đất giao hòa. Theo lịch sử ghi lại: Năm 226, Triệu Thị Trinh được sinh ra trong gia đình hào trưởng tiếng tăm. Mảnh đất Yên Thôn đã nuôi nấng Bà những năm tháng đầu đời, để rồi sau này Bà trở thành vị nữ tướng làm rạng danh quê hương. Theo sự chỉ dẫn, chúng tôi đến di tích lịch sử văn hóa nghè Trúc (nơi thờ thần Quản gia Đô Bác và phối thờ Bà Triệu). Nghè nằm trên núi Quan Yên, đường lên quanh co bậc đá, bốn bề khung cảnh tĩnh mịch, linh thiêng như gợi nhớ lại những ký ức cổ xưa về sự biến đổi thăng trầm của thời gian và lịch sử. Ông Bùi Minh Dán, người đã 20 năm trông coi nghè, cho biết: Với người dân ở đây, câu chuyện về Anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh, người con gái giỏi võ và có chí lớn đã cùng anh trai mình là Triệu Quốc Đạt đứng lên dấy binh khởi nghĩa chống lại giặc Ngô, vẫn luôn được nhắc nhớ và in đậm trong tâm thức của biết bao thế hệ. Để rồi, trong trái tim của họ, Bà là một người con ưu tú của quê hương mà ai ai cũng rất đỗi kính trọng và tự hào.

Theo truyền thuyết kể lại rằng, xưa kia tại làng Quan Yên có một ngôi đền do Nhân dân trong vùng xây nên để tưởng nhớ công đức của Bà. Trải qua năm tháng, dưới mưa ngàn, gió núi ngôi đền chỉ còn lại vết tích là những tảng đá vùi mình trong cát. Ghi nhớ công ơn và những đóng góp của Bà đối với dân tộc, Nhân dân trong vùng đã phối thờ Bà tại nghè Trúc - nghè thờ Thành hoàng làng. Tuy nhiên, vào năm 2017, sau trận mưa lũ lịch sử, nghè Trúc bị sập hoàn toàn. Sau đó, Nhân dân đã tự nguyện góp công, góp của xây dựng nghè Trúc mới kiên cố như ngày nay. Từ khi nghè được xây dựng lại, Nhân dân trong làng, xã ai cũng tự nguyện tham gia giữ gìn cảnh quan bằng những việc làm thiết thực như đến quét dọn, trông coi, thắp hương. Đặc biệt, hàng năm vào ngày 21-2 âm lịch, dân làng Quan Yên đều tổ chức rước kiệu, tế lễ để bày tỏ lòng biết ơn đối với Anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh, người con ưu tú đã sinh ra tại mảnh đất này.

Mảnh đất xứ Thanh thấm đẫm những câu chuyện lịch sử về cuộc khởi nghĩa Bà Triệu chống lại giặc Ngô. Có lẽ vì vậy mà không chỉ quê hương Bà, mà ngay tại xã Trung Thành (Nông Cống) vẫn còn 2 ngôi đền linh thiêng cùng thờ Bà Triệu. Nơi đây, tinh thần quật khởi, khí thế sôi sục đấu tranh của Bà Triệu và Nhân dân ta trong ngày tháng hào hùng ấy vẫn in đậm trong trái tim bao thế hệ mỗi khi nhắc lại. Dẫn chúng tôi đến đền thờ Bà Triệu tại thôn Yên Dân, nằm ngay dưới đỉnh Đông Chùa, một đỉnh thuộc dãy Ngàn Nưa. Cảnh sắc nơi đây sơn thủy hữu tình, trầm mặc và linh thiêng. Bà Lê Thị Thủy, công chức văn hóa - xã hội xã Trung Thành, cho biết: Từ xa xưa người dân trong thôn đã lập đền thờ Bà Triệu ngay tại chân núi Nưa, nơi có khoảng đất rộng và cũng là nơi Bà dấy binh khởi nghĩa. Trải qua thời gian, do chiến tranh, thời tiết, ngôi đền đã bị xuống cấp. Đến năm 1992, được sự đóng góp của Nhân dân địa phương và thôn Yên Dân, đền Bà Triệu đã được tôn tạo lại để có được diện mạo như ngày nay.

Khu mộ thờ ba ông tướng họ Lý, xã Triệu Lộc (Hậu Lộc).

Tại thôn Đông Yên, cũng có ngôi đền thờ Bà Triệu. Đền ngự trên lưng chừng núi Nưa, có diện tích khá nhỏ, nhưng cách bài trí rất đẹp và thường xuyên được Nhân dân đến dọn dẹp, nhang khói. Hàng năm, để ghi nhớ công lao của Bà và các thế hệ đi trước vào ngày 22-2 âm lịch, Nhân dân ở hai thôn Yên Dân và Đông Yên đều tổ chức lễ hội đền Bà Triệu một cách trang trọng và thành kính.

Từ núi Quan Yên đến Ngàn Nưa, những vùng đất thiêng đã sinh ra Bà Triệu và bao bọc nghĩa quân của Bà trong những ngày đầu gian khó. Để rồi, khởi nghĩa dần lớn mạnh, tiến về xuôi và làm nên những chiến công oanh liệt tại căn cứ Bồ Điền, xã Triệu Lộc (Hậu Lộc). Góp phần làm nên những chiến công đó không thể không nhắc đến công lao của ba ông tướng họ Lý. Theo sử sách ghi lại: Sau khi ba ông tướng họ Lý hy sinh, ba ngôi mộ của họ nằm sát dưới chân núi Tùng. Trải qua nhiều biến cố, hiện khu mộ đã được trùng tu để có diện mạo như hiện nay. Qua cổng mộ là khuôn viên của khu mộ nằm trong một không gian được xây tường bao thấp bảo vệ. Trong khuôn viên chung, ba ngôi mộ được phân bố thành một hàng ngang. Ngôi mộ ở giữa nằm trên trục thần đạo được thiết kế theo đồ án đế mộ hình vuông xây giật cấp gồm 3 bậc, đỉnh mộ hình tròn. Mộ bên Tả và Hữu cũng được cấu trúc đế mộ hình vuông được xây giật cấp gồm 3 bậc có kích thước bằng nhau. Phía sau là nhà bia được thiết kế vuông bốn mặt, mái đổ đặc, dán ngói mũi hài. Phía trong đặt một tấm bia “Kỷ niệm bia chí” dựng năm 1928, nội dung bia ngợi ca công đức của Bà Triệu. Ngoài ra, phía trước cổng ra vào hai bên trục thần đạo đặt hai tượng voi chầu bằng đá xanh. Những năm qua, Nhân dân làng Phú Điền luôn tin rằng, cùng với Bà Triệu, ba ông tướng họ Lý luôn phù trợ để làng vượt qua tai ương, chiến thắng mọi kẻ thù xâm lăng, gìn giữ sự bình yên.

Có thể thấy rằng, những địa danh, di sản văn hóa trên mảnh đất xứ Thanh đều in hằn dấu ấn của cuộc khởi nghĩa Bà Triệu. Để rồi, dù trải qua hàng thế kỷ, nhưng những địa danh đó sẽ mãi được lớp người hậu thế giữ gìn và phát huy với một niềm tự hào trân trọng và biết ơn.

Bài và ảnh: Nguyễn Đạt