Khủng hoảng viện trợ: Ukraine có còn niềm tin vào Mỹ?

Hàng loạt báo cáo cho thấy xe bọc thép, đạn dược và vũ khí tiên tiến không đến kịp, trong khi binh sĩ Ukraine ở tiền tuyến đang đối mặt tình trạng thiếu trang bị và nguy cơ bị áp đảo bởi hỏa lực của Nga.

Viện trợ chậm trễ

Tình trạng tắc nghẽn tồi tệ nhất xảy ra khi quốc hội Mỹ mất nhiều tháng để phê duyệt khoản viện trợ hàng chục tỉ USD cho Ukraine. Sự trì hoãn này chủ yếu đến từ các nghị sĩ đảng Cộng hòa, với sự dẫn đầu của ông Donald Trump trong chiến dịch tranh cử tổng thống.

Đạn pháo 155mm được đóng gói để vận chuyển cho Ukraine - Ảnh: Reuters

Tháng 4.2024, quốc hội Mỹ rốt cuộc thông qua khoản viện trợ 60 tỉ USD. Cựu Tổng thống Joe Biden hứa “bù đắp thời gian đã mất” và cam đoan “các chuyến hàng sẽ tới ngay”. Tuy nhiên, trên thực tế, một số gói vũ khí lớn lại đến chậm hoặc đến nhỏ giọt, khiến Ukraine không thể tiến hành những đợt phản công quy mô lớn.

Bên cạnh đó, hệ thống theo dõi vũ khí của Lầu Năm Góc cũng gặp vấn đề. Một số báo cáo cho thấy chính quyền không có dữ liệu chính xác về số lượng vũ khí đã được giao, làm tăng thêm sự hoài nghi về hiệu quả của quy trình viện trợ.

Báo cáo từ Văn phòng Trách nhiệm giải trình chính phủ (GAO) và tổng thanh tra Lầu Năm Góc cho thấy chính quyền Mỹ không nắm rõ bao nhiêu trang thiết bị “đã giao” hoặc “chờ giao” vì dữ liệu thiếu nhất quán.

Phân tích của Reuters cho thấy chính quyền Biden phê duyệt mức viện trợ trung bình khoảng 558 triệu USD/tháng cho đến tháng 9.2024. Sau khi ông Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử tổng thống, viện trợ tăng đột biến lên mức chưa từng thấy từ giữa năm 2024. Tuy nhiên, ngay cả với mức tăng này, tổng viện trợ trung bình hàng tháng vẫn chỉ đạt mức 1,1 tỉ USD, tương đương với hai năm đầu của cuộc chiến.

Điều này khiến các quan chức Ukraine thất vọng. Oleksandra Ustinova, một nhà lập pháp Ukraine và cố vấn bộ quốc phòng, cho biết bà đã nhận được nhiều cuộc gọi từ chiến trường với cùng một câu hỏi: "Hàng hóa đâu? Đạn pháo đâu? Xe cộ đâu? Tên lửa đâu?".

Tác động tới tiền tuyến

Một số nhà quan sát cho rằng không có mối liên hệ trực tiếp giữa sự chậm trễ trong viện trợ và tổn thất lãnh thổ của Ukraine. Dù vậy, việc thiếu vũ khí đã hạn chế khả năng phản công của Ukraine, đặc biệt trong bối cảnh các lực lượng Nga mở rộng kiểm soát với tốc độ trung bình 20km² mỗi ngày vào cuối năm 2024.

Tyson, một chỉ huy đơn vị, chia sẻ rằng mỗi lần trì hoãn đều có thể đồng nghĩa với mạng sống của binh sĩ. "Khi chúng tôi không có đủ xe, chúng tôi không thể đưa người bị thương đi được. Khi chúng tôi không đến kịp, họ đã chết", anh nói khi đứng trong lớp bùn đất của một bãi tập, nơi anh chờ sửa chữa phương tiện quân sự.

Khu vực kiểm soát mới nhất của Nga tính đến ngày 14.1 - Ảnh: ISW

Sự chậm chạp này khiến Kharkiv – thành phố cách biên giới Nga chưa đầy 25km – rơi vào thế ngặt nghèo. Tổng thống Volodymyr Zelensky đề nghị được sử dụng vũ khí tầm xa để đẩy lui các cuộc tấn công xuyên biên giới từ phía Nga. Ban đầu, Nhà Trắng do dự, nhưng sau đó đồng ý cho sử dụng tên lửa trong phạm vi nhất định để bảo vệ Kharkiv. Chỉ thị này cũng không đi kèm nhiều chi tiết về thời gian cụ thể hoặc danh mục vũ khí được mở rộng.

Đáng chú ý, việc chậm trễ chuyển giao vũ khí đã khiến binh sĩ Ukraine trên nhiều mặt trận chịu thiệt hại không đáng có. Họ phụ thuộc vào xe bọc thép và vũ khí hiện đại để chống lại lực lượng Nga có hỏa lực mạnh. Kết quả là, theo những thống kê nội bộ, Ukraine bị thu hẹp khả năng phản công ở nhiều khu vực, trong khi Nga duy trì tốc độ tiến công và kiểm soát ổn định.

Trong thời gian chờ đợi vũ khí Mỹ, các binh sĩ Ukraine tại khu vực Donetsk phải cầm cự với trang bị cũ, chịu cảnh quân Nga tràn qua những khu vực phòng thủ yếu hoặc vượt đường ống nước để đánh úp từ phía sau. Binh sĩ có biệt danh “Beekeeper” thừa nhận có lúc họ bị áp đảo hoàn toàn về đạn dược lẫn hỏa lực.

Những tranh cãi nội bộ

Chính quyền của cựu Tổng thống Joe Biden đã phải đối mặt với những quyết định khó khăn về viện trợ quân sự. Một số quan chức lo ngại rằng việc cung cấp vũ khí tiên tiến có thể kích động Nga trả đũa mạnh mẽ hơn. Các cuộc tranh luận nội bộ đã làm chậm quá trình phê duyệt nhiều loại vũ khí quan trọng, bao gồm cả tên lửa tầm xa ATACMS.

Ba quan chức cấp cao của Mỹ cho Reuters biết, trong một số trường hợp, cựu Cố vấn an ninh quốc gia Mỹ Jake Sullivan đã ra lệnh chuyển hướng các hệ thống phòng không từ các quốc gia khác đến Ukraine để bù đắp cho sự chậm trễ trong kho dự trữ Mỹ. Tuy nhiên, điều này không thể giải quyết hoàn toàn vấn đề.

"Tôi thất vọng vì Ukraine có thể đã nhận được nhiều vũ khí hơn sớm hơn, và các khả năng tiên tiến hơn vào đầu cuộc chiến để viện trợ không bị phân bổ", một quan chức Mỹ thừa nhận.

Trong khi đó, một số quan chức khác trong chính quyền lại cho rằng nếu không có viện trợ từ Washington, Nga có thể đã kiểm soát nhiều lãnh thổ hơn nữa của Ukraine. Tuy nhiên, sự do dự của chính quyền Biden trong một số quyết định quan trọng đã khiến quá trình hỗ trợ bị gián đoạn.

Việc ông Trump tái đắc cử vào năm 2024 đã tạo ra thêm nhiều bất ổn cho viện trợ quân sự của Mỹ dành cho Ukraine. Ngay trong tuần đầu tiên của nhiệm kỳ, ông Trump đã đóng băng viện trợ nước ngoài, bao gồm cả Ukraine. Ông và những người ủng hộ ông đã tuyên bố muốn cắt giảm đáng kể sự hỗ trợ này.

Đặc phái viên của Trump về Ukraine, tướng Keith Kellogg, từ chối khẳng định liệu viện trợ có tiếp tục hay không. Ông chỉ nói: "Bất cứ điều gì mang lại cho bạn đòn bẩy đều rất quan trọng trong các cuộc đàm phán".

Từ những tranh cãi trong Quốc hội Mỹ cho đến lo ngại leo thang với Nga và những khó khăn hậu cần, việc chuyển giao vũ khí cho Ukraine trở thành một hành trình gian nan. Dù Mỹ đã chi khoản viện trợ khổng lồ, sự chậm trễ tại thời điểm then chốt khiến Ukraine lỡ mất nhiều cơ hội phản công quan trọng.

Giờ đây, khi ông Trump chính thức quay lại nắm quyền và tình hình chiến sự vẫn căng thẳng, câu hỏi “Ukraine có còn niềm tin vào Mỹ?” càng trở nên nhức nhối hơn bao giờ hết. Bất chấp nghi ngại, binh lính Ukraine vẫn bám trụ ở các mặt trận, với hy vọng những rào cản cuối cùng sẽ sớm được khai thông, giúp họ chống chọi được trước sức ép dai dẳng từ phía Nga.

Hoàng Vũ