Kích thích sức sáng tạo của đội ngũ nhà khoa học

Hoạt động nghiên cứu khoa học tại Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.

Ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Điều này càng tạo thêm động lực giúp khoa học, công nghệ phát triển.

Đây là “kim chỉ nam” cho hoạt động nghiên cứu, đào tạo, ứng dụng và sản xuất các sản phẩm khoa học-công nghệ trong nước, đồng thời là nền tảng hình thành những trung tâm công nghệ hiện đại, chuyên biệt; tạo sức hút mạnh mẽ với công nghệ tiên tiến, nhân tài, nhà khoa học và lao động chất lượng cao từ khắp thế giới.

Tuy vậy, để mục tiêu đặt ra sớm trở thành hiện thực, cần nhìn nhận một thực tế: Nhiều năm qua, số lượng lớn các nghiên cứu và đề tài khoa học chưa tạo ra thành tựu tương xứng.

Mỗi năm có hàng nghìn đề tài các cấp, nhưng nhiều công trình dù thử nghiệm thành công trong phòng thí nghiệm vẫn không thể ứng dụng hoặc kém hiệu quả ngoài thực tiễn.

Sản phẩm khoa học, nếu không gắn với đời sống và không mang lại lợi ích tương xứng với vốn đầu tư, sẽ mãi chỉ dừng ở phạm vi phòng thí nghiệm. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này: Đề tài chưa đủ tầm, thiếu tính thực tiễn, thiếu cơ sở áp dụng, thiếu vốn triển khai, không hấp dẫn nhà đầu tư hoặc không cạnh tranh được với sản phẩm ngoại nhập. Một số trường hợp đơn giản chỉ vì thiếu cơ chế để kết quả nghiên cứu có thể bước ra thị trường.

Sau khi Nghị quyết số 57 được ban hành, nhiều nhà khoa học đã “hiến kế” nhằm nâng tầm các nghiên cứu: Xây dựng môi trường tốt cho những nhóm nghiên cứu mạnh, định hướng đề tài, tổ chức nghiên cứu chuyên nghiệp hơn, tạo cơ chế đưa sản phẩm vào ứng dụng. Thậm chí có ý kiến đề nghị khuyến khích doanh nghiệp tham gia đặt hàng và đầu tư cho nghiên cứu. Chúng ta có nhiều nhà khoa học, đó là điều không thể phủ nhận. Nhưng môi trường chưa đủ tốt, các nhóm nghiên cứu chưa đủ mạnh.

Các nhà khoa học phân tán ở nhiều cơ quan, đơn vị khác nhau, khó cùng tham gia chung một đề tài, dẫn đến số lượng lớn nhưng chất lượng chưa nhiều, và càng ít đề tài có thể ứng dụng thực tế.

Một số đề tài có tính thực tiễn cao nhưng không tìm được đường ra thị trường. Kinh phí đã dùng hết cho nghiên cứu, không còn nguồn để truyền thông, thử nghiệm, quảng bá. Trong khi thị trường đã có những thiết bị tương tự từ nước ngoài, dù nhóm nghiên cứu tin rằng sản phẩm của mình hoàn toàn có thể cạnh tranh...

Tháo gỡ rào cản cho nghiên cứu khoa học tiếp cận thực tiễn, phục vụ mục đích sản xuất, giảm gánh nặng chi phí cho Nhà nước đồng thời tạo thêm nguồn thu cho nhà khoa học, cơ quan chủ quản… cần là ưu tiên hàng đầu hiện nay.

Nhà nước, cơ quan quản lý cần nghiên cứu xây dựng cơ chế hỗ trợ, phối hợp linh hoạt để sản phẩm khoa học có thể “sống” và nhà khoa học “sống khỏe” đúng nghĩa. Điều đó chắc chắn càng kích thích sức sáng tạo của đội ngũ nhà khoa học, hướng tới mục tiêu quốc gia mà Nghị quyết số 57 đề ra.

TRẦN THƯỜNG