Kinh tế tuần hoàn tăng tốc ở các đô thị lớn

Kinh tế tuần hoàn là xu hướng phát triển mới trên thế giới.

Các đô thị lớn hiện nay đang trở thành điểm nóng của tiêu thụ tài nguyên và phát thải, đồng thời cũng là nơi bộc lộ rõ nhất những bất cập của quá trình chuyển dịch sang kinh tế tuần hoàn. Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), các thành phố trên thế giới tiêu thụ gần hai phần ba tổng năng lượng toàn cầu, tạo ra khoảng 50% lượng chất thải rắn và liên quan tới xấp xỉ 80% lượng phát thải khí nhà kính từ các hoạt động kinh tế - xã hội.

Chính trong bối cảnh đó, lãnh đạo đô thị được xem là lực lượng ở tuyến đầu của quá trình chuyển đổi bền vững.

Tuy nhiên, tăng tốc không đồng nghĩa với công bằng. Một mặt trái đáng lo ngại của kinh tế tuần hoàn đô thị đang lộ rõ qua vấn đề rác thải điện tử. Theo Báo cáo Giám sát Rác thải Điện tử Toàn cầu 2024, thế giới hiện phát sinh khoảng 62 triệu tấn rác thải điện tử mỗi năm, nhưng chỉ hơn 22% trong số này được thu gom và tái chế thông qua các kênh chính thức. Lượng thải này dự kiến tiếp tục tăng lên khoảng 82 triệu tấn vào năm 2030 nếu tốc độ xử lý không được cải thiện.

Tại các khu dân cư nằm gần những “điểm nóng” rác thải điện tử ở Accra (Ghana), nhóm nghiên cứu do Đại học Michigan (Mỹ) dẫn đầu đã gọi thực trạng này là “nghịch lý phi chính thức”. Người dân buộc phải dựa vào các hoạt động tái chế không kiểm soát để mưu sinh, trong khi chất lượng không khí, đất và nguồn nước liên tục suy giảm. Ông Brandon Marc Finn - Trưởng nhóm nghiên cứu cảnh báo: "Nếu kinh tế tuần hoàn dựa trên sự bóc lột lao động và việc phơi nhiễm với các yếu tố độc hại, thì không thể mặc định đó là một mô hình bền vững".

Trước áp lực ngày càng lớn về tài nguyên và môi trường, nhiều quốc gia và thành phố đang chuyển trọng tâm từ tuyên bố chính sách sang xây dựng năng lực thực thi cho kinh tế tuần hoàn đô thị. Điểm chung của các cách tiếp cận này là đầu tư vào “hạ tầng mềm”: năng lực lãnh đạo, dữ liệu quản trị, cơ chế hợp tác và khung chính sách đủ linh hoạt để triển khai ở quy mô lớn.

Một ví dụ tiêu biểu là Sáng kiến Lãnh đạo Thành phố châu Âu Bloomberg-LSE, do Quỹ Từ thiện Bloomberg tài trợ 50 triệu USD. Chương trình kết nối 30 thị trưởng và 60 lãnh đạo đô thị cấp cao đến từ 17 quốc gia, đại diện cho hơn 21 triệu cư dân đô thị, nhằm chia sẻ cách giải quyết các vấn đề cốt lõi như dịch vụ công, giao thông, quản lý chất thải và truyền thông với cộng đồng.

Tại Trung Đông, Tuyên bố Dubai về Tương lai Quản trị Đô thị được công bố tại Diễn đàn Thượng đỉnh các Thành phố châu Á - Thái Bình Dương 2025 (APCS 2025), đưa ra một khung hành động gồm 4 trụ cột chiến lược: chuyển đổi số, lãnh đạo và quản trị kinh tế, chất lượng sống và giải pháp môi trường. Cách tiếp cận này coi dữ liệu và công nghệ số là công cụ để tối ưu vận hành đô thị, đồng thời xác định chất lượng sống của người dân là “đầu ra” bắt buộc của các chính sách môi trường.

Theo bà Sarah O’Carroll - Trưởng bộ phận Quan hệ Thể chế của Quỹ Ellen MacArthur (tổ chức hàng đầu thế giới về kinh tế tuần hoàn), “các thành phố là trung tâm sống động của đổi mới, nơi nguồn lực, dữ liệu, vốn và con người hội tụ. Tuy nhiên, để các sáng kiến tuần hoàn được mở rộng quy mô, đô thị không thể hành động đơn lẻ mà cần một môi trường chính sách hỗ trợ mạnh mẽ ở cấp cao hơn”.

Tại châu Á, Tuyên bố Các Thành phố Tuần hoàn châu Á ra mắt tại Yokohama (Nhật Bản) đánh dấu một nỗ lực hợp tác khu vực nhằm tăng tốc chuyển dịch đô thị theo hướng tuần hoàn. Tuyên bố này nhấn mạnh chia sẻ mô hình, phối hợp đa bên và kết nối với các tổ chức quốc tế, phù hợp với đặc thù của châu Á: tốc độ đô thị hóa nhanh, chênh lệch năng lực giữa các thành phố và nhu cầu huy động nguồn lực ngoài ngân sách nhà nước.

Kinh tế tuần hoàn đang tăng tốc ở các đô thị lớn nhờ sự phối hợp giữa lãnh đạo địa phương, mạng lưới quốc tế và các chính sách dựa trên dữ liệu. Tuy nhiên, chuyển đổi này chỉ có ý nghĩa khi thực sự cải thiện chất lượng sống của người dân.

Hồng Nhung