Kiểm toán công trước ngã rẽ AI và bài toán niềm tin

Vào ngày 13/10 tại Hà Nội, sự kiện Đối thoại quốc tế “Kiểm toán trong kỷ nguyên mới - Nâng cao năng lực kiểm toán với AI” do Kiểm toán Nhà nước Việt Nam (KTNN) phối hợp cùng Hiệp hội Kế toán Công chứng Anh Quốc (ACCA) tổ chức đã diễn ra thành công, quy tụ hơn 100 đại biểu là lãnh đạo cấp cao từ các tổ chức quốc tế, cơ quan kiểm toán, công ty kiểm toán trong và ngoài nước, cùng đại diện các ngân hàng, trường đại học và hiệp hội nghề nghiệp.

Trong khuôn khổ sự kiện, phiên thảo luận thứ hai với chủ đề “Kiểm toán trong kỷ nguyên mới - Năng lực, công nghệ và hợp tác” đã trở thành điểm nhấn, thu hút sự quan tâm của giới chuyên môn.

Mở đầu phiên thảo luận, ông Đàm Xuân Lâm, Phó Tổng Giám đốc phụ trách Văn phòng Hà Nội, KPMG Việt Nam nhấn mạnh rằng trong lĩnh vực kiểm toán công và tài chính công, yêu cầu về minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả vận hành đang ngày càng cao.

“Đó cũng là lý do tại sao việc nâng cao năng lực của Kiểm toán Nhà nước nói riêng và các kiểm toán viên nói chung trở nên cấp thiết trong kỷ nguyên chuyển đổi số,” ông nói.

Theo ông Lâm, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong kiểm toán không chỉ là xu thế công nghệ mà còn là phép thử về năng lực và đạo đức nghề nghiệp của con người.

“AI có thể tăng tốc xử lý, nhưng con người phải là người dẫn dắt, kiểm soát và đảm bảo rằng công nghệ được sử dụng vì lợi ích công, chứ không thay thế giá trị nghề nghiệp.”

Đại diện Kiểm toán Nhà nước, ông Hoàng Văn Lương, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, KTNN cho biết quy mô công việc kiểm toán hiện nay tăng lên đáng kể do thay đổi trong mô hình tổ chức hành chính.

“Trước đây, chúng ta có ba cấp hành chính là tỉnh, huyện và xã, nay chỉ còn hai cấp, tỉnh và xã. Điều đó khiến khối lượng công việc kiểm toán tăng lên đáng kể,” ông phân tích. “Nếu không đầu tư và áp dụng công nghệ, đặc biệt là AI và phân tích dữ liệu lớn (big data), việc hoàn thành nhiệm vụ là gần như bất khả thi.”

Chia sẻ tại sự kiện, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, KTNN cho biết trong thời gian qua, KTNN đã bắt đầu triển khai một số phần mềm hỗ trợ kiểm toán, đặc biệt trong các lĩnh vực ngân hàng và kiểm toán dự án đầu tư.

“Năm 2024, chúng tôi đã có ít nhất hai ứng dụng công nghệ số hỗ trợ kiểm toán, và đang tiếp tục phối hợp chặt chẽ với Cục Công nghệ thông tin để mở rộng quy mô ứng dụng AI trong quy trình kiểm toán,” ông cho biết.

Ông Lương cũng đề cập rằng việc ứng dụng AI sẽ giúp rút ngắn thời gian xử lý dữ liệu, tăng khả năng giám sát hoạt động tài chính công, đồng thời giúp phát hiện và phân tích trọng yếu nhanh chóng và hiệu quả hơn.

“Tuy nhiên, việc triển khai cũng đang gặp nhiều thách thức, trong đó lớn nhất là vấn đề chia sẻ dữ liệu, khung pháp lý chưa hoàn thiện và năng lực công nghệ của các kiểm toán viên chưa đồng đều,” ông nói thêm. “Chúng tôi cần một cơ chế pháp lý rõ ràng để đảm bảo việc chia sẻ dữ liệu giữa các bộ ngành với Kiểm toán Nhà nước được thực hiện minh bạch và hiệu quả.”

Theo ông Lương, một trong những hướng đi quan trọng là sửa đổi Luật Kiểm toán Nhà nước, dự kiến vào năm 2027, để quy định rõ trách nhiệm chia sẻ thông tin của các cơ quan liên quan.

Ông cũng bày tỏ kỳ vọng rằng quá trình chuyển đổi số của Kiểm toán Nhà nước sẽ có sự đồng hành của khu vực tư nhân và các tổ chức quốc tế, đặc biệt trong chia sẻ kinh nghiệm, đào tạo và chuyển giao công nghệ.

“Chúng ta không thể đi một mình. Sự hợp tác công-tư là chìa khóa để nâng cao năng lực kiểm toán trong thời đại số,” ông Lương khẳng định.

Trong khi đó, bà Ayla Majid, Chủ tịch ACCA Toàn cầu nhấn mạnh cần quay trở lại với câu hỏi cốt lõi: Vì sao kiểm toán tồn tại?

Theo bà, mục tiêu của kiểm toán là bảo đảm tính minh bạch, củng cố niềm tin, và từ đó hỗ trợ quá trình phân bổ vốn, nguồn lực một cách hợp lý và hiệu quả.

“Ở khía cạnh đó, việc ứng dụng AI mang lại giá trị to lớn, bởi công nghệ này giúp phân tích dữ liệu nhanh hơn, chính xác hơn và hiệu quả hơn, từ đó giúp các tổ chức triển khai giải pháp đúng trọng tâm, giảm chi phí và tối ưu hóa nguồn lực,” bà Majid nói thêm.

Tuy nhiên, Chủ tịch ACCA Toàn cầu cũng lưu ý rằng sự chuyển đổi này đòi hỏi quá trình học hỏi và thích nghi liên tục, đồng thời vẫn phải duy trì nguyên tắc minh bạch nghề nghiệp.

“ACCA đã đưa AI trở thành một phần trọng tâm trong chương trình đào tạo và cấp chứng chỉ nghề nghiệp mới, được công bố vào tháng 6 năm nay,” bà cho biết. “Bên cạnh đó, ACCA đang tăng cường hợp tác với các đối tác trọng yếu trên toàn cầu, trong đó có Kiểm toán Nhà nước Việt Nam, nhằm chia sẻ kinh nghiệm quốc tế, thúc đẩy chuyển đổi số và hướng tới mục tiêu chung là phát triển kiểm toán công minh bạch và bền vững.”

Bà Majid khẳng định dù nghề kiểm toán đã có nhiều thay đổi qua các thập kỷ, vai trò của con người vẫn không hề giảm sút.

“Ngược lại, chúng ta đang chuyển sang những vai trò mang tính chiến lược và tạo giá trị cao hơn. Những ai liên tục đầu tư vào việc học hỏi, nâng cao kỹ năng, và áp dụng công nghệ một cách có trách nhiệm sẽ luôn giữ được giá trị trong nghề,” bà nhấn mạnh.

Theo bà Majid, chìa khóa nằm ở việc tăng cường hợp tác và học hỏi chéo giữa các cơ quan kiểm toán, nhà quản lý, doanh nghiệp và tổ chức nghề nghiệp.

Đại diện ACCA mong muốn đóng vai trò cầu nối trong chia sẻ tri thức toàn cầu, giúp các bên học hỏi lẫn nhau khi hệ thống quản trị đang không ngừng phát triển.

“Các chuyên gia tương lai không nhất thiết phải biết lập trình, mà quan trọng hơn là hiểu cách AI và các mô hình ngôn ngữ lớn có thể hợp tác cùng con người, vừa tăng tính linh hoạt, vừa bảo đảm sự vững vàng trong quản trị”, bà kết luận.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Ngô Hoàng Hà, Phó Tổng Giám đốc Công ty Chứng khoán Kỹ Thương (Techcom Securities), cho biết AI đã trở thành năng lực cốt lõi của tổ chức.

“Tại Techcom Securities, chúng tôi đã bắt đầu ứng dụng AI trong nhiều khâu, từ quản lý danh mục đầu tư, đo lường mức độ rủi ro, đến phân tích hành vi khách hàng”, ông Hà chia sẻ. “Các công cụ AI giúp hệ thống vận hành hiệu quả hơn, giảm sai sót thủ công và hỗ trợ đội ngũ phân tích ra quyết định nhanh hơn, chính xác hơn”.

Đặc biệt, Techcom Securities cho biết hiện công ty yêu cầu toàn bộ nhân viên, không chỉ bộ phận công nghệ, đều tham gia khóa học cơ bản về AI để hiểu rõ bản chất và ứng dụng thực tế.

“Điều quan trọng là dữ liệu. Nếu dữ liệu không sạch, AI sẽ phản ánh sai thực tế,” ông Hà nhấn mạnh. “Do đó, chúng tôi xây dựng hệ thống dữ liệu chuẩn hóa, đảm bảo tính toàn vẹn và khả năng truy xuất. Khi đó, AI thực sự trở thành đôi mắt thứ hai cho nhà quản lý, giúp phát hiện rủi ro và nâng cao hiệu quả vận hành”.

Dù vậy, Phó Tổng giám đốc Techcom Securities khẳng định: “AI chỉ tốt khi người sử dụng hiểu rõ mục tiêu và giới hạn của nó. Chúng tôi coi AI là công cụ hỗ trợ, không phải thay thế con người. Mọi quyết định tài chính cuối cùng vẫn cần dựa trên trí tuệ, kinh nghiệm và đạo đức nghề nghiệp. Đó là cách chúng tôi cân bằng giữa tốc độ và sự chính xác, giữa công nghệ và niềm tin”.

Kết thúc phiên thảo luận, các chuyên gia thống nhất rằng “Chuyển đổi số trong kiểm toán không thể tách rời yếu tố con người. AI không chỉ là công cụ kỹ thuật, mà là cơ hội để tái định nghĩa tính minh bạch, hiệu quả và niềm tin trong toàn bộ hệ thống tài chính công”.

Là điều phối viên, ông Lâm cũng nhấn mạnh rằng tương lai của kiểm toán Việt Nam sẽ phụ thuộc vào khả năng hợp tác giữa khu vực công, khu vực tư và các tổ chức nghề nghiệp quốc tế.

“Chúng ta không chỉ học cách ứng dụng công nghệ, mà còn học cách duy trì giá trị nghề nghiệp trong một thế giới đang được vận hành bởi dữ liệu và trí tuệ nhân tạo”, đại diện KPMG Việt Nam kết luận.

Vy Vy