Kinh tế dữ liệu - Lựa chọn chiến lược cho Việt Nam

Triển vọng nền kinh tế dữ liệu cho Việt Nam

Hội thảo quốc tế về kinh tế dữ liệu do NDA và Trường Đại học Anh Quốc Việt Nam phối hợp tổ chức hôm nay 13-12, tại Hưng Yên.

Theo các chuyên gia, dữ liệu hiện trở thành tài sản kinh tế chiến lược, quyết định hiệu quả vận hành, khả năng đổi mới và tăng trưởng của doanh nghiệp cũng như quốc gia. Kinh tế dữ liệu được thúc đẩy bởi sự bùng nổ của các công nghệ, như internet kết nối vạn vật (IoT), điện toán đám mây, AI và 5G, tạo ra khối lượng dữ liệu khổng lồ, đạt khoảng 79 ZB vào năm 2025.

Với lợi thế dân số trẻ, tốc độ chuyển đổi số nhanh và sự linh hoạt trong hoạch định chính sách, Việt Nam có điều kiện xây dựng mô hình “lai” (hybrid), kết hợp định hướng của Nhà nước, năng lực đổi mới của khu vực tư nhân và các chính sách bảo vệ người dân.

Chia sẻ cơ hội của Việt Nam khi phát triển kinh tế dữ liệu, Giáo sư Raj Rajarajan (Giám đốc Viện An ninh mạng, Đại học City St George, Đại học tổng hợp London) dẫn chứng, ở châu Âu, 85% doanh nghiệp đã sử dụng dịch vụ đám mây và thị trường phân tích dữ liệu lớn đem lại tăng trưởng khoảng 12% mỗi năm… Với các động lực chuyển đổi mạnh mẽ và chính sách đang hoàn thiện, Việt Nam có cơ hội lớn để tham gia sâu vào chuỗi giá trị dữ liệu toàn cầu nếu ưu tiên đầu tư hạ tầng số, chuẩn hóa quản trị dữ liệu và thúc đẩy hợp tác liên ngành.

Các chuyên gia đưa ra nhiều khuyến nghị về phát triển kinh tế dữ liệu. Ảnh: NDA

Tiếp nối chủ đề này, PGS Ali Al-Dulaimi, Trưởng khoa công nghệ và khoa học máy tính, Trường Đại học Anh Quốc Việt Nam (BUV) đưa ra nhận định, quản trị dữ liệu hiệu quả kết hợp AI có thể đóng góp thêm 79 tỷ USD vào GDP của Việt Nam năm 2030. AI được ứng dụng mạnh mẽ và có những tác động sâu sắc trong các lĩnh vực trụ cột tại Việt Nam.

Trong sản xuất, AI giúp giám sát chất lượng, tối ưu chuỗi cung ứng và giúp giảm 20-30% thời gian hệ thống ngừng hoạt động. Trong nông nghiệp, ứng dụng AI giám sát mùa vụ, dự báo dịch bệnh, từ đó tăng 25-40% năng suất và thu nhập cho nông dân.

Ứng dụng AI trong quản lý đô thị và dịch vụ công, giúp dự báo giao thông, lũ lụt, đồng thời rút ngắn 15-30% thời gian phản ứng.

AI đồng thời mở ra các động lực tăng trưởng mới gồm tài chính toàn diện, chấm điểm tín dụng cho 40 triệu người chưa được tiếp cận đầy đủ dịch vụ ngân hàng; hoặc giúp cá nhân hóa học tập cho 25 triệu học sinh - sinh viên…

“Nhờ ứng dụng AI, Việt Nam có thể hướng tới mục tiêu trở thành trung tâm dữ liệu và AI đáng tin cậy của ASEAN vào năm 2030”, ông Ali Al-Dulaimi nói.

Theo Giáo sư Trần Ngọc Anh, Đại học Indiana, Chủ tịch Viện Sáng kiến Việt Nam, Việt Nam đứng trước vận hội bứt phá, hướng tới mục tiêu trở thành “cường quốc dữ liệu” châu Á vào năm 2045.

Nền kinh tế dữ liệu cần được xây dựng trên 3 trụ cột then chốt: Hạ tầng số (5G, 6G, trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây, IoT); nhân lực số (khoa học dữ liệu, AI, an ninh mạng, kỹ năng số); thể chế số (bảo vệ dữ liệu cá nhân, chia sẻ dữ liệu mở, an ninh mạng, sandbox chính sách). Trong đó dữ liệu kết hợp AI để tạo sản phẩm, dịch vụ thông minh, tối ưu vận hành và tiếp tục sinh ra dữ liệu mới, mở rộng không ngừng giá trị kinh tế.

Những khuyến nghị cho phát triển kinh tế dữ liệu

Hiệp hội Dữ liệu quốc gia ký thỏa thuận hợp tác với một số trường đại học quốc tế. Ảnh: NDA

Trong thập kỷ tới, dữ liệu sẽ giữ vai trò tương tự như năng lượng và tài chính từng giữ trong các kỷ nguyên trước. Quốc gia nào sở hữu hạ tầng dữ liệu mạnh - minh bạch - an toàn - kết nối và được quản trị thông minh, quốc gia đó sẽ nắm lợi thế trong cuộc đua AI, tự động hóa và mô hình kinh tế mới.

Bên cạnh cơ hội, các chuyên gia cũng chỉ ra những thách thức chính cho sự phát triển kinh tế dữ liệu. Đó là các vấn đề về quyền riêng tư và chủ quyền dữ liệu; về tính công bằng trong các hệ thống AI, nguy cơ phụ thuộc vào nền tảng AI nước ngoài và những tác động năng lượng và môi trường từ các mô hình AI quy mô lớn…

Từ kinh nghiệm quốc tế, chuyên gia Trần Ngọc Anh đề xuất, Chính phủ chọn cách tiếp cận hệ sinh thái phối hợp Nhà nước - doanh nghiệp - viện trường - địa phương, với Chính phủ giữ vai trò “nhạc trưởng”, xây dựng hạ tầng dữ liệu tin cậy quốc gia, hệ thống đo lường kinh tế dữ liệu và thị trường, sàn giao dịch dữ liệu làm nền tảng phát triển. Trong giai đoạn 2026-2030 tập trung hoàn thiện thể chế và đo lường kinh tế dữ liệu; thúc đẩy chia sẻ dữ liệu mở và sandbox; mở rộng đào tạo nhân lực AI - dữ liệu; phát triển các hệ sinh thái dữ liệu ngành.

Còn Giáo sư Chu Hoàng Long, Trường Chính sách công Crawford, Đại học Quốc gia Australia nhấn mạnh rằng để thúc đẩy một nền kinh tế dữ liệu lành mạnh, Việt Nam cần đo lường đồng thời ba nhóm yếu tố: Khai thác dữ liệu, cung cấp dữ liệu và môi trường chính sách - kinh doanh. Đồng thời, đề xuất xây dựng chính sách dữ liệu dựa trên đạo đức, minh bạch và vai trò dẫn dắt của Chính phủ thông qua số hóa dịch vụ công và tăng cường hợp tác công - tư.

PGS. Ali khuyến nghị Chính phủ Việt Nam thực hiện một số nhiệm vụ, trong đó là xây dựng hạ tầng dữ liệu và AI quốc gia theo ngành; phát triển dữ liệu công mở; điện toán đám mây chủ quyền và siêu máy tính xanh; trung tâm AI quốc gia và chương trình phát triển nhân lực, với tác động dự báo đóng góp 1,5-2% GDP mỗi năm và tạo 50.000 việc làm trình độ cao.

Các chuyên gia cho rằng, khi kinh tế thế giới tái cấu trúc quanh chuỗi giá trị số, đầu tư cho hạ tầng dữ liệu không còn là lựa chọn mà là điều kiện để duy trì tăng trưởng bền vững. Nếu không có chiến lược dữ liệu quốc gia rõ ràng, chuyển đổi số và AI chỉ dừng ở khẩu hiệu. Nhưng cũng cần lưu ý, chỉ khi được quy hoạch đúng - chia sẻ đúng - khai thác đúng, dữ liệu mới trở thành động lực mở khóa giá trị mới cho doanh nghiệp, tăng hiệu quả điều hành của Nhà nước và nâng chất lượng cuộc sống của người dân.

Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia Nguyễn Ngọc Cương. Ảnh: NDA

Thông tin về những triển khai trong thời gian qua, Thiếu tướng Nguyễn Ngọc Cương, Giám đốc Trung tâm Dữ liệu quốc gia, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dữ liệu quốc gia cho biết, Trung tâm Dữ liệu quốc gia đang được vận hành thành công; thiết lập chuẩn dữ liệu và trục kết nối dữ liệu của toàn bộ hệ thống; thúc đẩy hình thành nền kinh tế dữ liệu minh bạch, an toàn, cạnh tranh; tăng cường hợp tác khu vực và quốc tế về dữ liệu - AI; đưa dữ liệu trở thành nền tảng cho phát triển bền vững, thịnh vượng và hội nhập.

“Trung tâm Dữ liệu quốc gia sẽ tạo lớp dữ liệu tin cậy cho Chính phủ số; cung cấp hạ tầng cho AI và dịch vụ số; chuẩn hóa kết nối dữ liệu toàn quốc, góp phần bảo đảm an ninh, an toàn và chủ quyền dữ liệu, đồng thời mở ra kiến trúc dữ liệu hiện đại để hội nhập khu vực và quốc tế. Nói cách khác, dữ liệu không chỉ được quản lý mà còn được kiến tạo hạ tầng, tiêu chuẩn và trật tự vận hành của hệ sinh thái dữ liệu quốc gia”, ông Nguyễn Ngọc Cương nhấn mạnh.

Thanh Hà