Từ 'ám ảnh' bệnh Panama đến giấc mơ tỉ đô của ngành chuối Việt Nam

Ngày 13-12, tại TP.HCM, Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, Báo Nông nghiệp và Môi trường và Viện Nghiên cứu Rau quả phối hợp tổ chức diễn đàn “Giải pháp phòng trừ bệnh héo vàng hại chuối”.

Ngành chuối ám ảnh bệnh Panama

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật, năm 2025 diện tích trồng chuối cả nước 163,5 ngàn ha, sản lượng khoảng 2,75 triệu tấn.

Chuối là một trong những loại trái cây xuất khẩu hàng đầu của Việt Nam. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu chuối đạt 371,9 triệu USD, đứng thứ tư sau sầu riêng, thanh long và dừa.

PGS.TS Lê Quốc Doanh, nguyên Thứ trưởng Bộ NN-PTNT, Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam, cho biết thách thức lớn nhất hiện nay của ngành chuối là dịch bệnh. Đặc biệt là bệnh héo vàng do nấm Fusarium (bệnh Panama).

Theo các doanh nghiệp, mỗi năm bệnh Panama khiến ngành chuối toàn cầu thiệt hại khoảng 1 tỉ USD.

Tại Việt Nam, bệnh xuất hiện từ giai đoạn 2016–2017, gây thiệt hại hàng ngàn ha chuối mỗi năm. Dịch bệnh này đang trở thành mối đe dọa sống còn đối với cả doanh nghiệp và người nông dân.

Theo ông Doanh, giải pháp ứng phó hiệu quả nhất hiện nay là phát triển giống có khả năng kháng bệnh.

Thời gian qua, Việt Nam đã đẩy mạnh công tác chọn tạo giống chuối kháng bệnh Panama. Đến nay, một số giống qua thử nghiệm đã chứng tỏ khả năng kháng bệnh cao. Điển hình là các giống UNI 126 của Unifarm và Furi 5 của Viện Nghiên cứu Rau quả.

Chia sẻ kinh nghiệm, bà Tô Thị Nhã Trầm, đại diện Công ty Unifarm, cho biết đơn vị đã thành lập tổ chuyên gia để đánh giá, xử lý cây nhiễm bệnh và hạn chế lây nhiễm chéo... Tuy nhiên, các biện pháp hóa học và sinh học đều không hiệu quả.

Do đó, công ty xác định việc chọn tạo giống chống chịu bệnh là giải pháp căn cơ. Giai đoạn 2018-2020, tổ chuyên gia đã nuôi cấy mô những cá thể chuối vẫn sinh trưởng tốt trong vùng nhiễm bệnh nặng.

Sau quá trình xử lý đột biến có kiểm soát và khảo nghiệm, đơn vị phát triển thành công giống UNI 126.
Giống này có khả năng chống chịu bệnh Panama trên 95%, năng suất đạt 50-65 tấn/ha/vụ.

Theo bà Trầm, mục tiêu của đơn vị là sử dụng giống UNI 126 để đưa ngành chuối Việt Nam đạt giá trị xuất khẩu 1 tỉ USD. Đồng thời, đưa ngành hàng này vươn lên nhóm dẫn dắt toàn cầu đến năm 2030.

Công ty cam kết phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để sớm hoàn tất thủ tục công bố lưu hành, đưa giống chuối UNI 126 đến tay nông dân tại các vùng trồng chuối.

Một số doanh nghiệp đã tạo ra giống kháng bệnh Panama cho chuối. Ảnh: T.SƠN

Sửa đổi quy định để giống tốt sớm đến được với người nông dân

Về mặt chính sách, ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết, Thông tư 17/2019 quy định tiêu chí và danh mục cây trồng chính với cơ chế quản lý chặt chẽ, bao gồm khảo nghiệm, công nhận và cấp phép lưu hành.

Cách tiếp cận này giúp bảo đảm chất lượng giống đối với những cây trồng tác động lớn đến an ninh lương thực, sinh kế và thị trường.

Tuy nhiên, với nhiều ngành hàng mới nổi như cây ăn quả, rau màu và cây đặc sản, cơ chế này đang làm chậm quá trình thương mại hóa giống.

Theo đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang sửa đổi Thông tư 17/2019 theo hướng điều chỉnh lại nhóm cây trồng chính, mở rộng cơ chế tự công bố lưu hành đối với một số cây giá trị cao như chuối.

Việc sửa đổi giúp rút ngắn thời gian đưa giống mới vào sản xuất, tạo dư địa cho thị trường.

"Mục tiêu cuối cùng là giống tốt phải sớm đến được với người sản xuất, tạo ra giá trị kinh tế thực chứ không bị mắc kẹt quá lâu ở khâu thủ tục” - ông Mạnh nhấn mạnh.

Các chuyên gia, doanh nghiệp đánh giá việc đưa cây chuối ra khỏi danh mục cây trồng chính là bước đi linh hoạt.

Nếu triển khai đồng bộ cùng quy trình phòng trừ bệnh, ngành chuối Việt Nam có thể vượt qua thách thức để tăng tốc xuất khẩu cán mốc 1 tỉ USD.

TÚ UYÊN