Kinh tế hợp tác, HTX: 80 năm đồng hành cùng đất nước phát triển

Những sản phẩm tưởng chừng mộc mạc như chè Thái Nguyên, nhãn Hưng Yên, thanh long Đồng Tháp, bún bò Huế, thủ công mỹ nghệ của làng nghề Bắc Ninh… đã trở thành minh chứng sống động cho vai trò bền bỉ, không thể thay thế của khu vực kinh tế hợp tác, HTX trong suốt 80 năm dựng xây, bảo vệ và phát triển đất nước.

Dấu mốc từ lịch sử

Ngay sau Cách mạng Tháng Tám 1945, đất nước giành được độc lập trong bối cảnh muôn vàn khó khăn: nền kinh tế kiệt quệ sau chiến tranh, nạn đói hoành hành, sản xuất nông nghiệp lạc hậu.

Chính trong hoàn cảnh đó, tinh thần đoàn kết, cùng làm – cùng hưởng, cùng chia sẻ rủi ro của nông dân, thợ thủ công… đã trở thành nền tảng hình thành các tổ đổi công, tổ hợp tác. Đây chính là tiền thân của mô hình HTX sau này.

Sự hiện diện của các sản phẩm của HTX tại Triển lãm 80 năm thành tựu đất nước là minh chứng cho vai trò của khu vực kinh tế hợp tác trong 80 năm phát triển kinh tế đất nước.

Ngày 11/4 năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh viết thư gửi điền chủ nông gia Việt Nam kêu gọi tham gia thành lập HTX nông nghiệp. Sau lời kêu gọi này, ý tưởng thành lập HTX được phổ biến, dần phát triển và các HTX chính thức ra đời.

Theo đó, tổ chức đầu tiên mang tên HTX tại Việt Nam được ghi nhận ra đời vào tháng 3/1948 ở Thái Nguyên. Đó là HTX Thủy tinh Dân chủ và tiếp theo là nhiều HTX tại gần chiến khu Việt Bắc trong những năm 1948 - 1950.

Đến thập niên 1950 – 1960, mô hình HTX nông nghiệp, HTX thủ công nghiệp, HTX tín dụng… phát triển rộng khắp, trở thành công cụ quan trọng huy động sức dân, phục vụ kháng chiến và kiến quốc.

Hình ảnh người nông dân vừa sản xuất, vừa tham gia tổ đổi công, vừa chi viện sức người, sức của cho chiến trường đã in đậm trong ký ức của nhiều thế hệ người Việt Nam cho đến ngày nay.

Bước sang thời kỳ Đổi mới (1986), mô hình HTX tiếp tục chuyển mình. Từ kiểu HTX cứng nhắc, tập trung quan liêu bao cấp, kinh tế hợp tác được khẳng định lại với tinh thần tự nguyện, tự chủ, dân chủ, cùng có lợi.

Luật HTX năm 1996, 2003, 2012 và đặc biệt là Luật HTX năm 2023 đã tạo khung khổ pháp lý quan trọng, khẳng định kinh tế hợp tác là một trong những thành phần kinh tế quan trọng, phù hợp với kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

“Bệ đỡ” thoát nghèo, làm giàu

Trong 80 năm qua, khu vực kinh tế hợp tác, HTX đã góp phần then chốt vào công cuộc xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới. Ở nhiều vùng núi cao, biên giới, hải đảo, nơi kinh tế hộ gia đình còn manh mún, HTX đã trở thành bệ đỡ để nông dân tiếp cận vốn, khoa học kỹ thuật, kết nối thị trường.

Như ở Tây Bắc, các HTX trồng chè, dược liệu đã giúp đồng bào dân tộc thiểu số thoát nghèo, xây dựng thương hiệu sản phẩm OCOP vươn ra thế giới. Ở miền Trung, các HTX thủy sản không chỉ tổ chức khai thác bền vững, mà còn tham gia bảo vệ chủ quyền biển đảo.

Ở Đồng bằng sông Cửu Long, các HTX trồng lúa gạo, trái cây, thủy sản đã hình thành những vùng nguyên liệu lớn, xuất khẩu đi hàng chục quốc gia.

Các sản phẩm được gắn sao OCOP của HTX ngày càng được khẳng định về chất lượng, thương hiệu.

Câu chuyện của HTX Quang Minh (xã An Thạnh Thủy, tỉnh Đồng Tháp), một trong những HTX tiêu biểu hiện diện tại Triển lãm 80 năm thành tựu đất nước (Đông Anh, Hà Nội) đang diễn ra, là một minh chứng tiêu biểu.

Đứng trước thách thức thị trường tiêu thụ, HTX Quang Minh đã chủ động chuyển đổi phương thức canh tác từ truyền thống sang hữu cơ, sản xuất sạch. Hiện, HTX có hơn 12 ha sản xuất và liên kết, toàn bộ diện tích tuân thủ quy trình an toàn nghiêm ngặt. Nhờ đó, sản phẩm thanh long được bao tiêu với giá cao gấp 2 – 3 lần so với cách làm cũ.

Gia đình bà Đồng Thị Châu, xã An Thạnh Thủy, là một trong những hộ liên kết điển hình của HTX Quang Minh. Trước đây, thu nhập từ thanh long bấp bênh, nay sản xuất theo chuẩn hữu cơ để bán cho HTX, bà Châu vừa yên tâm về sức khỏe, môi trường, vừa có thu nhập ổn định khi giá thu mua lên tới 15.000 đồng/kg, cao gấp 3 lần so với thông thường.

Không dừng ở đó, HTX Quang Minh đang liên tục mở rộng chuỗi giá trị, các loại quả đẹp phục vụ xuất khẩu tươi, những loại chưa đạt chuẩn mẫu mã, khó tiêu thụ được dùng phục vụ chế biến.

Cụ thể, thời gian qua, HTX Quang Minh liên kết với HTX Thiên Phúc (xã Mỹ Tịnh An, tỉnh Đồng Tháp) đẩy mạnh chế biến thanh long sấy dẻo – sản phẩm đã đạt OCOP 3 sao, được ưa chuộng trên cả thị trường trong và ngoài nước. Đặc biệt, HTX đang xúc tiến xuất khẩu sang Dubai, chứng minh tầm vóc mới của kinh tế hợp tác trong hội nhập quốc tế.

Theo thống kê, đến năm 2025, cả nước có trên 35.000 HTX, liên hiệp HTX đang hoạt động, tạo việc làm ổn định cho hơn 6,17 triệu lao động và việc làm gián tiếp, thời vụ cho hơn 30 triệu lao động… đóng góp tích cực vào quá trình tái cơ cấu ngành nông nghiệp, nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống nhân dân.

Nhiều HTX đã trở thành "bà đỡ" trong xây dựng nông thôn mới, cung cấp dịch vụ sản xuất, tiêu thụ sản phẩm cho thành viên, giúp hình thành các vùng chuyên canh quy mô lớn.

Sẵn sàng cho kỷ nguyên vươn mình

Nếu như trong quá khứ, HTX chủ yếu gắn với nông nghiệp truyền thống, thì nay, hình ảnh HTX đã khác khi năng động, sáng tạo, ứng dụng hiệu quả công nghệ cao.

Không ít HTX đã mạnh dạn đầu tư vào nông nghiệp thông minh, nông nghiệp số, áp dụng truy xuất nguồn gốc, đạt tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, hữu cơ. Nhiều sản phẩm của HTX không chỉ được tiêu thụ trong nước, mà còn có mặt ở thị trường khó tính như EU, Nhật Bản, Mỹ...

Tham gia vào HTX, hình thành các chuỗi liên kết là chìa khóa giúp các hộ sản xuất nâng cao giá trị kinh tế.

Các HTX cũng đóng vai trò tiên phong trong việc kết nối chuỗi giá trị, từ sản xuất – chế biến – tiêu thụ. Nhờ sự hỗ trợ của Nhà nước, đặc biệt là Liên minh HTX Việt Nam, hàng nghìn HTX đã được đào tạo về quản trị, chuyển giao khoa học kỹ thuật, xúc tiến thương mại.

Hình ảnh người nông dân “tay cày, tay smartphone”, quảng bá sản phẩm qua sàn thương mại điện tử không còn xa lạ. Đóng góp vào ổn định và phát triển xã hội

Đáng chú ý, không chỉ thuần túy kinh tế, các HTX còn mang ý nghĩa xã hội sâu sắc. Ở nhiều địa phương, HTX trở thành nơi giữ gìn và phát huy văn hóa truyền thống, tạo việc làm cho lao động yếu thế, phụ nữ, người khuyết tật. Các HTX làng nghề, HTX du lịch cộng đồng vừa bảo tồn di sản, vừa tạo sinh kế cho người dân, góp phần phát triển kinh tế gắn với văn hóa, môi trường.

Đặc biệt, trong bối cảnh biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, HTX cũng chứng tỏ khả năng thích ứng, hỗ trợ thành viên vượt qua khó khăn. Trong đại dịch COVID-19, nhiều HTX đã linh hoạt chuyển đổi mô hình sản xuất, tiêu thụ, duy trì việc làm cho người lao động, đảm bảo an sinh xã hội tại chỗ.

Bước vào giai đoạn phát triển mới, khu vực kinh tế hợp tác, HTX tiếp tục được Đảng và Nhà nước khẳng định là thành phần kinh tế quan trọng, cần được củng cố, phát triển. Nghị quyết số 20-NQ/TW năm 2022 của Ban Chấp hành Trung ương về tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể đã mở ra một hành lang mới, tạo động lực mạnh mẽ cho HTX phát triển hiện đại, hội nhập sâu rộng với kinh tế quốc tế.

Triển lãm 80 năm thành tựu đất nước, nơi những sản phẩm của HTX hiện diện cùng với các thành tựu công nghiệp, khoa học, công nghệ, không chỉ là một “góc trưng bày” đơn thuần, mà còn là sự khẳng định HTX không đứng ngoài dòng chảy phát triển, mà là một thành phần kinh tế đã, đang và sẽ tiếp tục đồng hành cùng dân tộc trên con đường xây dựng một Việt Nam giàu mạnh, văn minh, hạnh phúc.

An Chi