Kinh tế hợp tác kiến tạo nền nông nghiệp văn minh, hiện đại

Trụ cột hiện đại hóa nông nghiệp Việt Nam

Kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn là một trong những lĩnh vực then chốt trong tiến trình hiện đại hóa nông nghiệp Việt Nam. Từ các hợp tác xã (HTX) sơ khai sau năm 1945 đến hệ thống HTX, tổ hợp tác và liên hiệp HTX ngày càng chuyên nghiệp; khu vực này đã khẳng định vị trí như trụ cột tổ chức lại sản xuất, phát triển chuỗi giá trị và nâng cao chất lượng sống của người dân.

Ngành kinh tế hợp tác và phát triển nông thôn đang bước vào giai đoạn mới với khát vọng kiến tạo, đổi mới và nâng tầm vị thế quốc gia. Ảnh: Nguyễn Hùng

Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn cho biết, theo định hướng của Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), kinh tế hợp tác là một trong sáu lĩnh vực quản lý nhà nước trọng yếu; đảm nhiệm vai trò tham mưu chiến lược về thể chế, vùng nguyên liệu, liên kết sản xuất, cơ giới hóa, đào tạo nghề và phát triển trang trại.

Từ năm 2003, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn đã trở thành lực lượng nòng cốt trong thiết kế chính sách và tổ chức thực thi. Hệ thống tổ chức trải dài từ Trung ương tới địa phương với gần 1.300 cán bộ đã đóng góp quan trọng vào cải thiện đời sống hàng chục triệu nông dân.

Năm 2024 cả nước có hơn 23.500 HTX và 35.000 tổ hợp tác với 4,5 triệu thành viên. Ảnh: Đào Phương

Một trong những dấu ấn lớn là việc hoàn thiện thể chế, đặc biệt Luật HTX 2012 và Luật HTX 2023 đã đặt HTX vào vị thế chủ thể kinh tế tự chủ, linh hoạt và bình đẳng. Sự phát triển của khu vực được thể hiện qua quy mô và chất lượng HTX, từ 14.000 HTX năm 2003; đến năm 2024 cả nước có hơn 23.500 HTX và 35.000 tổ hợp tác với 4,5 triệu thành viên.

Nhiều HTX ứng dụng công nghệ cao, ký hợp đồng liên kết với doanh nghiệp, trở thành chủ thể OCOP và tham gia chuỗi giá trị nông sản. Kinh tế trang trại cũng phát triển mạnh với gần 30.000 trang trại đạt tiêu chí, giá trị sản xuất bình quân gần 3 tỷ đồng mỗi năm.

Một bước tiến quan trọng là tổ chức lại sản xuất theo vùng. Nghị định số 98/2018/NĐ-CP về khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ nông sản và Đề án 1088 (2022) về xây dựng vùng nguyên liệu chuẩn đã thúc đẩy hình thành hơn 6.200 chuỗi liên kết bền vững và gần 600.000ha vùng nguyên liệu. Chuỗi giá trị tiêu biểu như gạo ST25, xoài Đồng Tháp hay cà phê Tây Nguyên trở thành mô hình nông nghiệp hiện đại, đáp ứng yêu cầu xuất khẩu.

Đào tạo nghề là trụ cột tạo chuyển biến nguồn nhân lực; từ Đề án 1956 (Quyết định số 1956/QĐ-TTG phê duyệt Đề án “Đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020”) hơn 9,6 triệu lao động nông thôn được đào tạo, trên 80% có việc làm. Nội dung đào tạo hiện đại như vận hành drone, thương mại điện tử, nông nghiệp tuần hoàn, logistics nông sản giúp nông dân thích ứng với chuyển đổi số và kinh tế xanh. Song song với đó, ngành nghề nông thôn và làng nghề truyền thống phục hồi mạnh mẽ với hơn 586.000 cơ sở sản xuất và gần 2.000 làng nghề; tạo thu nhập ổn định cho hàng triệu lao động và góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa.

Cơ giới hóa nông nghiệp cũng được thúc đẩy mạnh qua chính sách và đầu tư đồng bộ. Từ máy kéo, máy gặt đến hệ thống tưới thông minh và drone, cơ giới hóa trở thành bệ phóng cho nông nghiệp thông minh, giảm phát thải và nâng cao hiệu quả sản xuất. Các mô hình sinh kế bền vững đã giúp giảm nghèo từ 58% năm 1993 xuống dưới 3% vào 2025.

Ngành sản xuất muối của Việt Nam cũng bước sang giai đoạn mới với chính sách hiện đại hóa đồng muối, phát triển chế biến sâu và xây dựng chuỗi giá trị muối sạch. Festival Muối Việt Nam năm 2023 đánh dấu sự khẳng định giá trị văn hóa - kinh tế của nghề muối trong thời đại xanh - số.

Bứt phá tư duy và thể chế nâng tầm kinh tế hợp tác

Trong giai đoạn 2026 - 2045, ngành cần bứt phá về tư duy và hành động. Ảnh T.N

Những thành tựu trên không chỉ mang lại nhiều phần thưởng cao quý mà còn củng cố niềm tin của người dân và cộng đồng HTX, động lực để ngành tiếp tục dẫn dắt nông nghiệp Việt Nam phát triển xanh, hiện đại và bền vững.

Trong bối cảnh thế giới chuyển đổi mạnh với xu hướng xanh hóa, số hóa, kinh tế chia sẻ, tuần hoàn và già hóa dân số, Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn xác định cần định vị lại vai trò của kinh tế hợp tác trong chiến lược quốc gia. Tầm nhìn đến năm 2045 hướng tới xây dựng ngành kinh tế dịch vụ nông thôn hiện đại, tích hợp, thích ứng với đô thị hóa và biến động dân số; dựa trên ba trụ cột: cộng đồng nông dân - hợp tác xã - doanh nghiệp nông thôn, vận hành bằng thể chế thông minh và công nghệ số.

Để hiện thực hóa tầm nhìn, Cục cho rằng cần tái cơ cấu toàn diện khu vực kinh tế hợp tác theo mô hình HTX thế hệ mới. HTX không chỉ tổ chức sản xuất mà phải trở thành trung tâm dịch vụ nông thôn, tích hợp liên kết sản xuất - tiêu thụ, tín dụng nội bộ, thương mại điện tử, logistics, đầu tư công nghệ và chuyển đổi xanh. HTX là nền tảng sáng tạo cộng đồng và hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp tại nông thôn.

Cùng với đó, tổ chức lại sản xuất phải gắn với chuỗi giá trị, vùng nguyên liệu, hệ sinh thái vùng. Các vùng nguyên liệu cần phát triển thành tổ hợp sinh thái - nông nghiệp - văn hóa, ứng dụng công nghệ cao, kết nối chế biến, logistics và thị trường. HTX là hạt nhân, doanh nghiệp là động lực thị trường, chính quyền kiến tạo thể chế.

Một nhiệm vụ quan trọng khác là phát triển nền tảng số dùng chung quốc gia cho kinh tế hợp tác và nông thôn, tích hợp dữ liệu về HTX, vùng nguyên liệu, đất đai, thị trường, khí hậu, OCOP và đầu tư công. Đây sẽ là hạ tầng số giúp giám sát chính sách, nâng cao năng lực quản trị và minh bạch hóa hệ sinh thái kinh tế hợp tác.

Nguồn nhân lực là đột phá chiến lược. Cần hình thành lực lượng nông dân thế hệ mới và cán bộ HTX chuyên nghiệp, am hiểu công nghệ, quản trị, tài chính, logistics và tiêu chuẩn quốc tế. Đào tạo nghề cần chuyển sang mô hình học, làm và khởi nghiệp tại địa phương. Nghề muối cũng cần được bảo tồn qua HTX muối hiện đại và trung tâm chế biến quy mô lớn.

Các chương trình bổ trợ như chỉ số phát triển nông thôn bền vững, hợp tác công tư (PPP), bảo hiểm nông nghiệp, khởi nghiệp cộng đồng và hợp tác quốc tế; sẽ tạo nền tảng để kinh tế hợp tác Việt Nam hội nhập sâu hơn vào mạng lưới HTX ASEAN - Mekong - toàn cầu, hướng tới xây dựng Việt Nam nông nghiệp sinh thái, nông dân văn minh và nông thôn hiện đại vào năm 2045.

Trong giai đoạn 2026 - 2045, ngành cần bứt phá về tư duy và hành động, HTX phải trở thành trung tâm dữ liệu, trung tâm liên kết và trung tâm sáng tạo của mỗi vùng sản xuất. Làng nghề trở thành không gian văn hóa và sáng tạo, còn đào tạo nghề là đòn bẩy chuyển dịch cơ cấu lao động nông thôn. Đội ngũ cán bộ phải chính quy, chuyên sâu, am hiểu kinh tế hợp tác, nông nghiệp, môi trường, chuyển đổi số và hội nhập quốc tế, truyền cảm hứng và dẫn dắt sự chuyển đổi của nông thôn Việt Nam.

Lam Ngọc