Kinh tế Nhật Bản sau gần một năm BoJ tăng lãi suất

Trụ sở Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BoJ) ở Tokyo. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Theo tờ Japan Times số ra mới đây, một năm sau khi Ngân hàng trung ương Nhật Bản (BoJ) thực hiện đợt tăng lãi suất lịch sử, lợi nhuận của các ngân hàng lớn nhất nước này đạt mức kỷ lục, trong khi giá cả leo thang buộc người tiêu dùng phải cắt giảm chi tiêu. Chi phí vay vốn cao hơn đã làm dấy lên cuộc tranh luận chính trị về cách chính phủ kiểm soát chi tiêu.

Thống đốc BoJ Kazuo Ueda đã chấm dứt chính sách lãi suất âm và chương trình kích thích kinh tế quy mô lớn kéo dài gần hai thập kỷ của Nhật Bản. Quyết định này được đưa ra sau khi tiền lương tại Nhật Bản ghi nhận mức tăng kỷ lục, báo hiệu rằng người tiêu dùng có thể sẽ thúc đẩy giá cả tăng, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế và củng cố xu hướng lạm phát.

Sau lần tăng lãi suất đầu tiên từ tháng 5/2024, BoJ tiếp tục nâng lãi suất hai lần nữa chỉ trong vài tháng, với tốc độ điều chỉnh nhanh nhất kể từ năm 1989 – thời điểm nền kinh tế "bong bóng" của Nhật Bản đạt đỉnh trước khi sụp đổ. Ngày 19/3, BoJ thông báo giữ nguyên lãi suất 0,5%, đúng theo dự báo của thị trường. Các nhà hoạch định chính sách của BoJ cho biết cần dành thêm thời gian để đánh giá về những ảnh hưởng có thể xảy ra từ triển vọng về mức thuế quan cao hơn mà Tổng thống Mỹ Donald Trump có thể áp dụng. Các thị trường kỳ vọng BoJ sẽ tăng lãi suất vào tháng 7/2025, trong kỳ họp chính sách thường kỳ lần tới.

Các nhà kinh tế và nhà hoạch định chính sách đang nhận thấy ngày càng nhiều dấu hiệu cho thấy chu kỳ này đang dần hình thành, nhưng người tiêu dùng, những người đang gặp khó khăn với hóa đơn thực phẩm tăng cao, vẫn hoài nghi về điều đó.

"Giá cả vẫn tăng nhanh hơn nhiều so với mức lương của tôi," ông Masashi Fujii, một nhân viên văn phòng 50 tuổi có gia đình và hai con, chia sẻ, "và tác động của việc tăng lãi suất đối với khoản tiết kiệm của tôi gần như không đáng kể".

Lạm phát dai dẳng đang thúc đẩy sự thay đổi ở Nhật Bản. Các doanh nghiệp ngày càng mạnh dạn chuyển phần chi phí gia tăng vào giá hàng hóa. Triển vọng về một tương lai đắt đỏ hơn cũng khiến ngày càng nhiều nhà đầu tư cá nhân tìm kiếm cách tích lũy tài chính cho giai đoạn nghỉ hưu thay vì phụ thuộc vào hệ thống lương hưu ngày càng eo hẹp. Bên cạnh đó, quản trị doanh nghiệp theo hướng ưu tiên cổ đông đang buộc nhiều ngành công nghiệp vốn trì trệ phải tập trung hơn vào lợi nhuận.

Nhóm hưởng lợi lớn nhất từ động thái đảo chiều lãi suất của BoJ là các ngân hàng. Lãi suất cho vay gia tăng giúp ba tập đoàn tài chính lớn nhất Nhật Bản, bao gồm Mitsubishi UFJ Financial Group, Sumitomo Mitsui Financial Group và Mizuho Financial Group, dự báo sẽ đạt lợi nhuận kỷ lục trong năm tài chính kết thúc vào tháng 3/2025, sau giai đoạn cắt giảm chi phí trong thời kỳ khó khăn.

Tập đoàn Sumitomo Mitsui Financial Group ước tính các đợt tăng lãi suất sẽ giúp họ thu về thêm 90 tỷ yen (tương đương 605 triệu USD) trong năm tài chính kết thúc vào cuối tháng 3/2025. Mỗi đợt lãi suất tăng 0,25 điểm phần trăm sẽ tạo thêm 100 tỷ yen thu nhập hàng năm cho tập đoàn. Tuy nhiên, ngân hàng này vẫn duy trì lãi suất tiền gửi chỉ ở mức 0,2%.

Cổ phiếu ngân hàng đã tăng khoảng 29% kể từ tháng 3/2024, trong khi chỉ số chuẩn Topix gần như đi ngang. Tuy nhiên, với các ngân hàng nhỏ có danh mục đầu tư kém đa dạng hơn, tình hình không mấy khả quan, vì mức giảm của những khoản trái phiếu họ nắm giữ có khả năng sẽ vượt qua lợi ích từ việc lãi suất tăng.

Đồng yen (JPY) – đáng lẽ phải tăng giá nhờ chính sách của BoJ – tiếp tục suy yếu do chênh lệch lãi suất lớn giữa Mỹ và Nhật Bản, khi lãi suất tại Nhật chỉ ở mức 0,5%. Chính phủ Nhật Bản đã chi nhiều tỷ USD trong năm 2024 để can thiệp nhằm hỗ trợ đồng yen.

Tuy nhiên, hiện tại, khi ngày càng nhiều nhà đầu tư tin vào khả năng BoJ sẽ tăng lãi suất và tìm kiếm “nơi trú ẩn an toàn” trước chính sách thuế quan của Tổng thống Trump, đồng yen đã phục hồi về mức trước đợt tăng lãi suất đầu tiên, dao động quanh ngưỡng 150 yen/USD.

Dù vậy, sự suy yếu kéo dài của đồng nội tệ Nhật Bản – hiện chỉ bằng một nửa giá trị so với 13 năm trước – đã thu hút lượng lớn khách du lịch quốc tế đến với “xứ sở hoa anh đào”, thúc đẩy hoạt động kinh doanh khách sạn, nhà hàng và bán lẻ. Nhưng mặt trái là lạm phát tiếp tục gia tăng, bởi Nhật Bản phụ thuộc nhiều vào nhập khẩu thực phẩm và nhiên liệu.

Các hộ gia đình Nhật Bản đang buộc phải thắt chặt chi tiêu và săn lùng hàng giảm giá, khi sức mua giảm sút. Trong khi BoJ tập trung vào lạm phát lõi (thước đo giá tiêu dùng không bao gồm giá cả của hai nhóm mặt hàng có sự biến động lớn là năng lượng và thực phẩm) khi xem xét về động thái chính sách, người tiêu dùng lại cảm nhận rõ ràng tác động của lạm phát 4%, bao gồm cả giá thực phẩm tươi sống. Dữ liệu tiền lương tháng 1/2025 cho thấy, dù thu nhập danh nghĩa tăng, lương thực tế vẫn giảm 1,8% so với cùng kỳ năm trước. Trong khi đó, giá thực phẩm được dự báo sẽ tiếp tục tăng vào tháng 4/2025.

Số liệu tăng trưởng kinh tế quý IV/2024 cho thấy tiêu dùng không có sự cải thiện thực chất, một dấu hiệu cho thấy chu kỳ tăng trưởng tích cực vẫn chưa thực sự xuất hiện.

"Các đợt tăng lãi suất của BoJ đang đổ thêm dầu vào lửa," ông Kazuo Momma, cựu quan chức của BoJ, nhận định, đề cập đến những lao động thu nhập thấp có khoản vay tiêu dùng và thế chấp, những người vốn đang phải vật lộn với lạm phát. Ông nói: "Người giàu không mấy bận tâm về giá cả tăng, tài sản của họ còn gia tăng nhờ lợi nhuận từ lãi suất cao hơn” và “khoảng cách thu nhập ngày càng nới rộng sẽ dẫn đến bất ổn chính trị".

Trong khi Chính phủ Nhật Bản đang phải “vật lộn” với đề xuất cắt giảm chi tiêu công, một trong những tác động phụ đáng lo ngại nhất từ chính sách của BoJ có thể là việc giới hạn chi tiêu công.

Lợi suất trái phiếu Chính phủ Nhật Bản kỳ hạn 10 năm đã tăng vọt lên mức cao nhất trong 17 năm khi BoJ nâng lãi suất và thu hẹp chương trình mua trái phiếu. Điều này đồng nghĩa với việc Tokyo sẽ phải trả lãi suất cao hơn cho cả khoản nợ mới lẫn trái phiếu đến hạn. Chi phí trả nợ – hiện chiếm gần 1/4 ngân sách hàng năm – được dự báo sẽ tăng 25%, lên gần 230 tỷ USD trong bốn năm tới khi lãi suất tăng.

Theo khảo sát của BoJ, phần lớn người dân Nhật Bản tin rằng lãi suất hiện vẫn quá thấp. Chỉ có khoảng 1/5 số người được hỏi phàn nàn là lãi suất quá cao. Tuy nhiên, nợ tiêu dùng và tình trạng phá sản của doanh nghiệp đang gia tăng khi lãi suất tăng dần - với hơn 5.000 công ty phá sản trong khoảng thời gian từ tháng 4 – 9/2024, mức cao nhất trong một thập kỷ.

Ông Shigeru Nozawa, người điều hành một doanh nghiệp gia công kim loại ở tỉnh Saitama, cho biết: “Nếu bạn có tiền tiết kiệm thì có thể có những khía cạnh tích cực, nhưng đối với những người kinh doanh thì không có nhiều lợi ích”.

Xuân Giao (TTXVN tại Tokyo)