Kinh tế Ukraine bật lên từ đống tro tàn: Phép màu hay lời cảnh báo?

Bất chấp những trở ngại đó, nền kinh tế Ukraine đã không gục ngã. Trái lại, theo The Economist, trong một số khía cạnh, Ukraine đang giành được lợi thế kinh tế trước Nga. Tuy nhiên, liệu thắng lợi này có thể kéo dài hay không phụ thuộc vào khả năng của họ trong việc đối phó với ba thách thức lớn: tình trạng thiếu điện, thiếu nhân lực và khan hiếm tiền.

Sức mạnh từ sự thích nghi

Mỗi doanh nghiệp tại Ukraine đều mang trong mình một câu chuyện sống còn. Với Mykhailo Travetsky, một nông dân ở Pryluky, câu chuyện của ông gắn liền với sáu tuần đầu tiên của cuộc chiến. Khi đoàn xe quân sự Nga áp sát khu vực, trang trại của ông biến thành vùng đất hoang tàn. Trong bối cảnh pháo kích không ngừng, ông vẫn tiếp tục công việc hàng ngày - vắt sữa bò trong bộ áo giáp, súng trường bên hông.

Sau những tuần lễ hỗn loạn đó, ông Travetsky buộc phải thích nghi. Khi Nga tấn công cơ sở hạ tầng năng lượng, khiến máy móc không thể vận hành, ông chuyển sang sản xuất các sản phẩm có thời hạn sử dụng dài hơn, như pho mát feta. Khi khách hàng giàu có rời đi, ông giảm giá và tập trung phục vụ những người về hưu ở địa phương.

Đây không chỉ là câu chuyện của một cá nhân. Đó là hình ảnh thu nhỏ của một nền kinh tế đang tìm cách sống sót và phát triển trong chiến tranh. Nền kinh tế Ukraine đã co lại khoảng 25% so với năm 2021, nhưng nó đã bắt đầu hồi phục. Ngân hàng Trung ương Ukraine dự đoán GDP sẽ tăng 4% vào năm 2024 và 4,3% vào năm 2025. Đồng hryvnia ổn định, lạm phát được kiểm soát, và lãi suất duy trì ở mức 13,5%, thấp nhất trong vòng 30 tháng.

Trong khi đó, Nga đang phải đối mặt với những khó khăn. Đồng rúp sụt giảm, lãi suất ngân hàng chạm ngưỡng 23%, và GDP được dự báo chỉ tăng 0,5-1,5% vào năm 2025. Rõ ràng, Ukraine đang thắng thế trong trận chiến kinh tế. Tuy nhiên, họ vẫn đối mặt với những thách thức lớn.

Ba giai đoạn kinh tế Ukraine trong cuộc chiến

Lịch sử kinh tế của Ukraine kể từ năm 2022 có thể chia thành ba giai đoạn.

Giai đoạn đầu, kéo dài trong những tháng đầu tiên của cuộc chiến, là thời kỳ hỗn loạn. Nga phong tỏa các cảng Biển Đen, khiến xuất khẩu bị đình trệ. GDP giảm tới một phần ba, trong khi ngân hàng trung ương phải tài trợ một nửa thâm hụt ngân sách để duy trì hoạt động quân sự. Lạm phát tăng vọt, và hàng triệu người Ukraine phải rời bỏ nhà cửa.

Giai đoạn thứ hai bắt đầu từ giữa năm 2022, khi Ukraine giành được những thắng lợi đầu tiên trên chiến trường. Lòng tin của thị trường được cải thiện, GDP ổn định, và một thỏa thuận ngũ cốc do Liên Hợp Quốc làm trung gian cho phép xuất khẩu ngũ cốc qua Biển Đen. Ngân hàng trung ương ngừng in tiền để tài trợ cho thâm hụt, và viện trợ quốc tế bắt đầu đổ vào, giúp khôi phục dự trữ ngoại hối.

Giai đoạn thứ ba hiện đang diễn ra, là lúc Ukraine phải đối mặt với những thách thức phức tạp nhất. Nền kinh tế đã ổn định, nhưng giờ đây phải chống chọi với ba vấn đề nghiêm trọng: điện, nhân lực và tiền.

Thách thức kinh tế của Ukraine

Cuộc chiến năng lượng: Nga đã không ngừng tấn công lưới điện của Ukraine từ năm 2022, và chiến dịch này càng leo thang vào cuối năm 2023. Các cuộc tấn công nhắm vào các cơ sở truyền tải điện và nhà máy nhiệt điện, gây mất điện trên diện rộng. Hiện nay, Ukraine chỉ có thể khai thác chưa đến một nửa công suất phát điện trước chiến tranh.

Tuy nhiên, quốc gia này đã cải thiện khả năng chống chịu. Họ tăng công suất nhập khẩu điện từ EU lên 2,1GW, đầu tư vào các nguồn năng lượng tái tạo và khuyến khích các doanh nghiệp sử dụng khí sinh học. Nhiều nhà máy đã tích hợp máy phát điện diesel hoặc khí đốt tự nhiên để đảm bảo hoạt động liên tục. Andriy Pyshnyi, thống đốc ngân hàng trung ương, dự đoán rằng tình trạng thiếu điện sẽ giảm xuống còn 6% vào năm 2025 và chỉ còn 3% vào năm 2026.

Kỹ sư sửa điện tại Ukraine - Ảnh: PANOS

Thiếu nhân lực: Tình trạng thiếu lao động là vấn đề nan giải nhất. Di cư và chiến tranh đã khiến lực lượng lao động giảm hơn 20%, xuống còn 13 triệu người. Trong khi nhu cầu tuyển dụng tăng mạnh, số lượng đơn xin việc trung bình chỉ là 1,3 đơn trên mỗi vị trí, giảm đáng kể so với trước chiến tranh. Tiền lương tăng, nhưng vẫn không đủ để bù đắp sự thiếu hụt nhân lực.

Chính phủ Ukraine đang phải cân nhắc giữa việc giữ chân lao động cho nền kinh tế và cung cấp thêm nhân lực cho tiền tuyến. Tuy nhiên, ngay cả những ngành công nghiệp thiết yếu cũng chỉ có thể bảo vệ một nửa số công nhân của họ khỏi nghĩa vụ quân sự.

Khan hiếm tiền: Chi phí chiến tranh đã đẩy thâm hụt ngân sách lên mức 20% GDP. Ukraine dự kiến cần 38 tỉ USD từ viện trợ quốc tế trong năm 2025 để duy trì ngân sách. Dù EU và G7 đã cam kết hỗ trợ, nhưng sự không chắc chắn từ phía Mỹ, đặc biệt nếu Donald Trump tái đắc cử, là một mối lo ngại lớn.

Ở trong nước, các doanh nghiệp đang vật lộn để tìm nguồn vốn. Các công ty xuất khẩu gặp khó khăn trong việc cạnh tranh trên thị trường quốc tế, trong khi các công ty nội địa bị áp lực từ lạm phát. Nhiều doanh nghiệp như ArcelorMittal đã phải chi hàng tỉ USD để duy trì hoạt động, dù chỉ chạy ở mức công suất một nửa.

Triển vọng kinh tế Ukraine

Bất chấp những thách thức, nền kinh tế Ukraine vẫn có những điểm sáng. Các doanh nghiệp không ngừng sáng tạo và thích nghi. Ví dụ, UADamage, một tổ chức AI, đã lập bản đồ hơn 200 thành phố bị phá hủy và phát triển công nghệ phát hiện mìn. Những sáng kiến này không chỉ giúp duy trì nền kinh tế mà còn đóng góp vào nỗ lực chiến tranh.

Ông Travetsky, người nông dân ở Pryluky, đã kiếm được lợi nhuận đầu tiên kể từ khi chiến tranh bắt đầu và đang lên kế hoạch mở rộng sản xuất. “Tôi đã được đào tạo và biết cách làm pho mát parmesan”, ông chia sẻ. Nhưng như ông thừa nhận, làm việc trong điều kiện mất điện 12 giờ mỗi ngày là một thách thức khổng lồ.

Ukraine đang giành lợi thế về kinh tế trong cuộc chiến với Nga nhờ sự sáng tạo, lòng kiên trì và sự hỗ trợ quốc tế. Nhưng để duy trì lợi thế này, họ cần vượt qua ba thách thức lớn về điện, nhân lực và tài chính. Đồng thời, sự ổn định chính trị và cam kết từ các đồng minh phương Tây sẽ là yếu tố quyết định thành bại của quốc gia này trong những năm tới.

Hoàng Vũ